به گزارش گروه وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، درد مزمن به دردی گفته می شود كه بیشتر از سه ماه تداوم داشته باشد. در بیشتر موارد، درد مزمن دارای یك علت مشخص است، بنابراین پزشكان به درمان منبع درد اولویت می دهند؛ اما خیلی از مریضی ها شامل دوره های به شدت دردناكی طی مراحل ایجاد خود می شوند كه نیاز به درمان دارند. این بیماری ها شامل سرطان.



آرتریت روماتوئید، فیبرومیالژیا، اسپوندیلیت انكیلوزان (روماتیسم ستون فقرات) و خیلی از بیماری های دیگر می شود.
در این مطلب به مهم ترین اقدامات درمانی می پردازیم كه پزشكان از آن ها برای درمان این دسته از بیماران استفاده می كنند. ما درباره ی داروها، روان درمانی ها، درمان های فیزیكی و درمان های مكمل صحبت خواهیم كرد.

درمان با دارو
دارودرمانی، خط اول درمان درد های مزمن می باشد. پزشكان با توجه به علت بیماری، شدت درد، عوامل اقتصادی و در نظر گرفتن نقاط قوت و ضعف مصرف دارو، داروی تسكین درد را تجویز می كنند.
پزشكان اغلب آنالژزیك ها (ضددردها) را با فرمولاسیون تركیبی تجویز می كنند تا اثرشان قوی تر شود. در بیشتر موارد، بیماران نیاز به درمان ثانویه مكمل نیز دارند، مانند فیزیوتراپی. در ادامه خواهیم گفت دارو های اصلی كه بیماران در این موارد مصرف می كنند كدامند:

دارو های ضدالتهابی غیراستروئیدی
دارو های ضدالتهابی غیراستروئیدی یا NSAIDs پُرمصرف ترین آنالژزیك ها در معیار جهانی هستند. این دارو ها شامل ایبوپروفن، آسپرین، پیروكسیكام، كتوپروفن و ... می شوند. این دارو ها ضدالتهاب، ضد درد و تب بُر هستند.
از نقطه نظر بیوشیمی، این دارو ها دارای مكانیسم عمل مشابهی هستند. آن ها انواع میانجی های دخیل در آنزیم های سیكلواكسیژناز را مهار می كنند. این یك مسیر متابولیكی مهم است كه مواد التهابی ایجاد می كند و خیلی از آن ها مربوط به درد مزمن هستند.
آنزیم های سیكلواكسیژناز متعددی وجود دارند و بسته به اینكه كدام آنزیم مهار شده است، دارو های ضدالتهابی غیراستروئیدی عوارض جانبی متفاوتی خواهند داشت. مهم ترین عوارض جانبی، سیستم گوارش (مانند زخم معده یا خونریزی گوارشی) و یا كلیه ها را درگیر می كنند.

استامینوفن
استامینوفن یا پاراستامول با وجود اینكه عملكرد های خاص مشابهی با دارو های ضدالتهابی غیراستروئیدی دارد، دارای اثر ضدالتهابی نیست. اما هم برای درد های مزمن و هم برای درد های حاد به طور گسترده استفاده می شود.
استامینوفن به طور كلی بی ضرر تلقی می شود، اما استفاده زیاد آن می تواند كبد را مسموم كند. در برخی موارد، استامینوفن حتی می تواند سبب نارسایی یك ارگان در بدن شود. به همین دلیل، اگر هر نوع بیماری كبدی وجود داشته باشد، ریسك مسمومیت با استامینوفن حتی در دوز های تراپوتیك نیز بالاتر می رود.
برای درمان برخی از بیماری ها مانند میگرن، برخی از فرمولاسیون های تجاری دارویی استامینوفن را با دیگر دارو ها تركیب می كنند. معمولاً برای قوی تر كردن خاصیت مُسكنی، استامینوفن با كافئین تركیب می شود.

مهاركننده های انتخابی آنزیم COX-2
این گروه از دارو ها شامل روفكوكسیب، سلكوكسیب، اتوریكوكسیب و ... می شوند. این دارو ها با بقیه ی دارو های ضدالتهابی غیراستروئیدی كه مسیر های متابولیكی آنزیم COX-2 را مهار می كنند تفاوت دارند. این دسته از دارو ها می توانند در درمان برخی از ناهنجاری ها مفید باشند، زیرا عوارضی برای گوارش ندارند.
اما این دارو ها در جامعه پزشكی مورد بحث هستند. مثلاً والدكوكسیب به دلیل اینكه تحقیقات نشان داد مصرف بلندمدت آن خطر ترومبوز را بالا می برد از بازار دارو جمع آوری شده بود.
این یعنی احتمال وقوع حوادث قلبی و عروقی با مصرف طولانی مدت این داور ها می تواند افزایش بیابد. به همین دلیل، باید مصرف این دارو ها با وجود اینكه ضد درد قوی هستند، در بیمارانی كه ریسك فاكتور های قلبی و عروقی دارند محدود شود.
كارشناسان، مؤثر بودن فیزیوتراپی را تا حد زیادی قبول دارند و حتی متخصصینی هستند كه تمام وقت و انرژی خود را وقف این روش كرده اند. فیزیوتراپی شامل اجرای ورزش هایی با شدت كم تا متوسط جهت كاهش یك درد پیش رونده می شود. به طور كلی پزشكان فیزیوتراپی را برای اختلالات عضلانی اسكلتی توصیه می كنند كه هدف، حفظ عملكرد اندام های جنبشی است

دارو های ضدافسردگی
سال هاست كه معلوم شده دارو های ضدافسردگی برای درد های مزمن مؤثرند، حتی در افرادی كه افسردگی ندارند. كارشناسان عقیده دارند دلیل این تأثیر، تغییراتی در غلظت برخی از فرارسان های عصبی است. البته هنوز یك توجیه قطعی پیدا نشده است.
پُرمصرف ترین دارو های ضدافسردگی برای درد های مزمن به دارو های ضدافسردگی تری سیكلیك تعلق دارند. این دارو ها شامل آمی تریپتیلین، نورتریپتیلین و دزیپرامین می شوند. گاهی پزشكان دارو های جدیدتری تجویز می كنند، مانند مهاركننده های انتخابی بازجذب سروتونین و نوراپی نفرین (SSNRIs). این دسته دارو ها شامل ونلافاكسین و دولوكستین می شوند.
به طور كلی این دارو ها تأثیرات كوتاه مدت ندارند و پزشكان آن ها را به عنوان درمان مكمل تجویز می كنند؛ بنابراین چند هفته طول می كشد تا علائم بهبودی مشاهده شود.

آنتی كالوانسانت ها (دارو های ضدتشنج)
پزشكان این دارو ها را به عنوان یك درمان مكمل برای مدیریت درد، خصوصاً وقتی كه دردی كه تیر می كشد یا می سوزد وجود دارد. كارشناسان دریافته اند آنتی كالوانسانت ها روی فرایند پیچیده ای از حساسیت عصب ها اثر می گذارند كه مكانیسمی مرتبط با بیماری های مزمن است.
این دارو ها نیز مانند دارو های ضدافسردگی به چند هفته مصرف مداوم نیاز دارند تا اثراتشان ظاهر شود و ضمناً برای درد های حاد كاربردی ندارند. در واقع، تأثیر دارو های آنتی كالوانسانت ها نسبتاً كمتر است.
مطالعه ای نشان داده این دارو ها برای تسكین درد های نوروپاتیك كه در آن ها آناتومی عصب ها آسیب دیده است، مؤثرند، خصوصاً در عوارضی مانند دیابت شیرین و نورالژی پست هرپتیك. برخی از آنتی كالوانسانت ها به عنوان درمانی جایگزین برای نورالژی تریژمینال (درد عصب سه قلو در ناحیه صورت) مؤثرند.

اوپیود ها (دارو های افیونی)
طبق استاندارد آنالژزیك سازمان بهداشت جهانی، بیماران می تواند برای درد های متوسط تا شدید از اوپیود ها استفاده كنند. این داروها، ضد درد های قوی به شمار می روند و شامل مواد گوناگونی می شوند مانند مورفین، اوكسی كودون، متادون، فنتانیل و خیلی های دیگر.
اوپیود ها برخلاف خیلی از دارو هایی كه گفتیم، نیاز باید توسط پزشك تجویز شوند، زیرا عوارض جانبی متعددی دارند. اما این تأثیرات معمولاً زمانی بروز می كنند كه در دوز های بالا و طولانی مدت مصرف شوند.
برخی از بیماری هایی كه برای تسكین دردشان، اوپیود ها تجویز می شوند شامل آریتمی، افت فشارخون وضعیتی، صرع و نارسایی كلیوی می شود. بیماران اغلب به این دارو ها اعتیاد پیدا می كنند. اما در بیماران روبه مرگ، مسئله ی اعتیاد پیدا كردن فاكتوری تعیین كننده در تصمیم گیری پزشك مبنی بر تجویز كردن یا نكردن اوپیود ها نیست.

روان درمانی
در برخی از بیماران، كاهش رنج و ناراحتی ناشی از درد با روان درمانی امكان پذیر می باشد. این مسئله در بیمارانی كه اضطراب و ترس مداوم نسبت به وقوع درد دارند اهمیت بیشتری دارد، خصوصاً در بیماری های مزمنی كه به سختی مدیریت می شوند.
برای درك بهتر این موضوع لازم است این واقعیت را بپذیریم كه سلامتی، بازتابی از الگوی پذیرفته شده ی زیستی - روانی - اجتماعی است كه در آن، فاكتور های هیجانی و مؤثری در دوره ی بیماری می توانند نقش بازی كنند. انواع رفتار روان درمانی برای كنترل درد های مزمن شامل روش های زیر می شود:

درمان رفتاری - شناختی
درمانگر ها با كمك ارتباط باز و جسارت آمیز می توانند به بیماران در شناسایی الگو های فكری منفی كه در دریافتشان از درد تأثیر می گذارد كمك كنند. این الگو های منفی شامل احساسات اغراق آمیز در مواجهه دردی اندك می شود.
بیماران روش هایی را یاد می گیرند كه به آن ها كمك می كند این الگو های منفی فكری را با الگو های مثبت متناسب با مشكلشان جایگزین كنند. هدف روان درمانی برای درد های مزمن این نیست كه بیماری دست كم گرفته شود بلكه منظور، تغییر واكنش منفی است.

تكنیك های شرطی سازی رفتار كنشگر
این شیوه به كاربرد عملی روان درمانی برمی گردد كه به عهده خود بیمار است. این تكنیك ها شامل ایجاد عادت های جدید می شود كه به كاهش احساس درد كمك می نماید. نوشتن درباره ی احساسات و یاد گرفتن ذهن آگاهی، روش های بسیار متداولی شده اند. نوشتن در مورد هیجانات و احساسات شامل درد ها و حوادث دلخراش نیز می شود. در این نوشتن ها موضوع زیباشناختی مطرح نیست بلكه نوشتن، وسیله ای برای تسكین فردی است.
ذهن آگاهی نیز بر اساس بهینه سازی توجه و تمركز فرد حین فعالیت های روزمره انجام می شود و تأثیر قابل توجهی بر سلامت روان دارد. ثابت شده كه ذهن آگاهی این توانایی را دارد كه علائم افسردگی را كاهش داده و بازدهی كار را بالا ببرد.

ریلكسیشن
ریلكسیشن طیف گسترده ای دارد و از روش های گوناگونی قابل دسترسی است. مدیتیشن، یك نمونه ی كلاسیك از ریلكسیشن است. هدف از ریلكسیشن، رسیدن به آرامشی عمیق است كه طی آن فعالیت سیستم عصبی سمپاتیك كاهش می یابد. سیستم عصبی سمپاتیك با ترشح موادی مانند آدرنالین، بدن را برای موقعیت های جنگ یا گریز آماده می كند.
كاهش تنش های عضلانی، یكی از هدف های ریلكسیشن است، خصوصاً برای بیمارانی كه از میگرن و سردرد های مكرر تنشی رنج می برند.

هیپنوتیزم
هیپنوتیزم روشی است كه در آن مؤلفه های مدیتیشن و ریلكسیشن به كار گرفته می شوند. طی جلسات هیپنوتیزم، بیمار بر توجه روی یك فكر یا شی ء متمركز می شود، با هدف اینكه احساس درد به سطح نیمه خودآگاه رانده شود. روانشناس ها و روانپزشك ها كسانی هستند كه می توانند این مداخله درمانی را انجام دهند.
با توجه به شواهد روزافزون مبنی بر مؤثر بودن این شیوه می توان گفت هیپنوتیزم، درمان معتبری برای كنترل درد مزمن در بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا، درد مفاصل، مشكلات دندانی و ... است.

بایوفیدبك
بایوفیدبك تنها روش این لیست است كه به پشتوانه ی تكنولوژی انجام می شود. بایوفیدبك طبق این اصل است كه دانستن یك سری از پارامتر های فیزیولوژیكی می تواند امكان خودتنظیمی و خودكنترلی فرایند های مرتبط با وقوع درد را فراهم نماید. پزشكان از ابزار های الكترونیكی برای اندازه گیری دمای بدن، ضربان قلب و فعالیت الكتریكی فیبر های عضلانی استفاده می كنند.
كارشناسان، بایوفیدبك را درمانی مكمل برای بیماران مبتلا به میگرن و نقص های مفصل فكی - گیجگاهی می دانند. اما هنوز شواهد كافی مبنی بر مؤثر بودن بایوفیدبك برای سایر بیماری ها وجود ندارد.

فیزیوتراپی
كارشناسان، مؤثر بودن فیزیوتراپی را تا حد زیادی قبول دارند و حتی متخصصینی هستند كه تمام وقت و انرژی خود را وقف این روش كرده اند. فیزیوتراپی شامل اجرای ورزش هایی با شدت كم تا متوسط جهت كاهش یك درد پیش رونده می شود. به طور كلی پزشكان فیزیوتراپی را برای اختلالات عضلانی اسكلتی توصیه می كنند كه هدف، حفظ عملكرد اندام های جنبشی است. فیزیوتراپی یكی از معمول ترین درمان ها برای فیبرومیالژیاست.
فیبرومیالژیا شامل حساسیت زیاد در تمام بدن، خصوصاً در نقاطی خاص می شود. كارشناسان هنوز علت دقیق فیبرومیالژیا را نمی دانند، اما این بیماری در صورت عدم درمان می تواند كیفیت زندگی فرد را بسیار پایین بیاورد.

درمان های مكمل
بیشتر پزشكان برای درد های مزمن، انواعی از درمان ها را توصیه می كنند. به همین دلیل، بیماران معمولاً از تركیبی از روش های درمانی گفته شده استفاده می كنند تا به مرور زمان دردشان تخفیف پیدا كند.
در صورتی كه این روش ها تأثیر خود را از دست بدهند یا بیمار دیگر از آن ها نتیجه ای نگیرد، پزشكان ممكن است روش های تهاجمی تری را توصیه كنند تا منبع آناتومیك درد حذف شود. انواع عمل های جراحی كم تهاجمی یا بسیار تهاجمی در این موارد انجام می شوند.

تسكین درد مزمن امكان پذیر است
به عنوان یك قانون كلی كارشناسان می گویند دلیلی وجود ندارد كه بیمار درد بكشد. تنها استثنا زمانی است كه خطرات یك درمان بخصوص، بیشتر از مزایای آن است. به همین دلیل، دسترسی به یك درمان مُسكن، یكی از هدف های اصلی سلامت پزشكی است.
راه های زیادی برای تسكین درد های مزمن وجود دارد و اگر تردید یا سؤالی دارید باید به متخصص مربوطه مراجعه كنید.