اصفهان -كارشناس ارشد آسیب شناسی ورزشی با بیان اینكه آرتروز یكی از بیماریهای فراگیر در جامعه امروزی است، گفت: سبك زندگی ایرانی مانند طریقه نشستن و عدم ورزش مؤثر از عوامل شیوع این بیماری است.

خبرگزاری مهر - گروه استان ها، مهتاب خیری: این روزها «آرتروز» یا «استئوآرتریت» یكی از علل شایع مراجعه افراد به متخصصان ارتوپدی و كلینیك های فیزیوتراپی است. آرتروز یا بیماری «دژنراتیو» مفصل می تواند بر روی تمامی مفاصل بخصوص مفاصل زانو، ران، مهره ها و انگشتان اثر بگذارد. تعداد مبتلایان در سال های اخیر نزدیك به 30 درصد افزایش یافته است و به دلیل هزینه های اقتصادی زیادی كه بر جامعه اعمال می كند تشخیص اولیه آن بسیار مهم است.

در ایران و به ویژه شهرهای سنتی از جمله اصفهان هم به دلیل نوع سبك زندگی مانند دوزانو و چهارزانو نشستن، استفاده از توالت های ایرانی، عدم ورزش مؤثر و به ویژه تغذیه نامناسب شامل استفاده كمتر از مواد غضروف ساز، مانند آووكادو و سویا و بعضی ماهی ها این بیماری شیوع بالایی دارد.

درد از علائم اولیه این بیماری است و می تواند تأثیر عمیقی بر كیفیت زندگی و بر عملكرد فیزیكی و دیگر پارامترهای روانی داشته باشد.

در ارتباط یا بیماری آرتروز، علائم، پیشگیری و درمان این بیماری با فردوس دیانی فیزیوتراپیست و كارشناس ارشد آسیب شناسی ورزشی به گفت وگو نشسته ایم كه در ادامه از مد نظر خوانندگان می گذرد.

خانم دیانی! دلیل درد زیاد در بیماری استئوآرتریت چیست؟

ببینید، در مفاصل سالم، غضروف ها كه ماده ای شبیه لاستیك هستند انتهای هر استخوان را می پوشانند و برای حركات مفصل ها سطحی صاف و مهیا می كنند و مثل بالشتكی بین استخوان ها قرار می گیرد تا استخوان ها به راحتی بر روی هم سر بخورند، این در حالی است كه در آرتروز، غضروف ها متلاشی می شوند و این امر موجب اختلال در حركت مفصل و درد و تورم می شود.

بدین ترتیب با گذشت زمان و بدتر شدن آرتروز، استخوان ها ممكن است بشكنند و ساختارهایی به نام خار استخوانی یا «استئوفیت» تشكیل شود. قطعاتی از استخوان ها یا غضروف ها ممكن است جدا شوند و در اطراف مفصل شناور بمانند.

در نهایت در بدن، فرایندی التهابی رخ می دهد و پروتئین هایی به نام «سیتوكین» و نیز آنزیم های تولیدشده آسیب بیشتری به غضروف وارد می كنند. در مراحل نهایی آرتروز، غضروف از بین می رود و استخوان ها روی هم كشیده می شوند و این امر موجب بروز آسیب و درد بیشتری می شود.

اگرچه آرتروز در تمام سنین ممكن است بروز كند، میزان شیوع آن در میان افراد بالای 65 سال بیشتر است. این بیماری می تواند ورزشكارانی كه تمركز بر یك ورزش خاص دارند و حركات تكراری گسترده انجام می دهند را نیز درگیر كند.

عوامل خطرساز در ایجاد بیماری آرتروز كدامند؟

افزایش سن، وزن، داشتن سابقه آسیب مفصلی، ضعف عضلات، استعداد ژنتیكی، بی حركتی طولانی مدت و تغذیه نامناسب از عواملی است كه می تواند منجر به این بیماری شود. همچنین استفاده بیش از حد از مفاصل به طور مثال در افرادی كه شغل آنها نیازمند حركات مشابه و مكرر است از عوامل خطر سازی است كه می توان از آن نام برد.

علائم آرتروز به چه صورت ظاهر می شود؟

علائم آرتروز بسته به مفاصل تحت تأثیر و نیز شدت بیماری متغیر است. علامت رایج آرتروز در افراد درد و خشكی مفاصل، به ویژه در هنگام صبح و یا بعد از استراحت است. مفاصل آسیب دیده ممكن است به ویژه پس از فعالیت طولانی دچار تورم شوند. این علائم در طول زمان و به تدریج ایجاد می شوند و ممكن است هیچ علائم خاصی در بدن ظاهر نشود اما گاهی با یك حركت ناگهانی خود را بروز می دهند.

شایع ترین این علائم عبارتند از: احساس درد و خشكی در محل مفصل بعد از فعالیت یا استفاده ی بیش ازحد از مفاصل، به ویژه در ران ها و زانوها و پایین كمر، محدودشدن دامنه ی حركت مفاصل، ایجاد صدا در هنگام خم كردن مفاصل كه اغلب با درد همراه است، تورم خفیف در اطراف مفصل، دردی كه پس از فعالیت یا در پایان روز بدتر می شود.

این بیماری چه مفاصلی از بدن را بیشتر درگیر می كند؟

6 مفصل از بدن مانند زانوها، مفصل ران یا لگن، انگشتان دست، پا و ستون فقرات بیشتر درگیر این بیماری می شود كه در ارتباط با هركدام توضیح خواهم داد.

زانوها: یكی از شایع ترین محل های ایجاد آرتروز به خصوص در ایران، آرتروز زانو است؛ در این حالت احساس ساییدگی یا خراشیدگی و درد هنگام حركت دادن زانوها به وجود می آید همچنین ممكن است صدای تق تق یا كریپتوس شنیده شود.

مفصل ران یا لگن: دردی كه در ناحیه كشاله ی ران یا باسن و گاهی در داخل زانو یا ران احساس می شود و بیمار برای كاهش درد مجبور می شود اندامش را كمتر حركت دهد و كمتر راه برود، بنابراین عضلات اطراف ران و باسن ضعیف شده و ایجاد لنگیدن در حین راه رفتن خواهد كرد.



انگشتان دست: آرتروز می توانند موجب تورم، قرمزی و تغییر شكل شود و یا ایجاد Heberdon node می كند كه همان برجسته شدن سطح پشتی مفاصل بین انگشتی است. همچنین ممكن است دردی در قاعده ی انگشت شست احساس شود.

پاها: درد و شكنندگی در مفصل بزرگ قاعده انگشت بزرگ پا كه می تواند به میزان بالایی حركت را محدود كند.

ستون فقرات: آرتروز ستون فقرات، شكستگی غضروف مفاصل و دیسك ها در گردن و بخش تحتانی كمر است. گاهی در اثر آرتروز خارهای استخوانی یا استئوفیت ایجاد می شود كه روی اعصابی فشار وارد می كند كه از ستون فقرات خارج می شوند. این وضعیت ممكن است موجب ضعف و درد در بازوها یا پاها شود و ممكن است با بیماری های دیسك و سیاتیك هم اشتباه گرفته شود.

عوامل مؤثر در پیشگیری از آرتروز چیست؟

زمانی آرتروز به عنوان بیماری فرسودگی مفاصل در نظر گرفته می شد و پیامد اجتناب ناپذیر زندگی طولانی و فعال بود. با وجود این، پژوهش ها نشان داده اند آرتروز فرایند پیچیده ای است كه دلایل مختلفی دارد. برخی دلایل مانند ارث و جنس (بسیاری از انواع آرتروزها در خانم ها شایع تر هستند) خارج از كنترل ما هستند و فقط باید مدیریت شوند. این بیماری همراهِ اجتناب ناپذیری از پیری نیست؛ بلكه نتیجه ای از تركیبی از عوامل مختلفی است كه بسیاری از آن ها تغییر دادنی یا پیشگیری كردنی هستند كه تعدادی از این فاكتورها را ذكر می كنم:

حفظ وزن سالم: وزن اضافه یكی از عوامل خطرساز مهم ابتلاء به آرتروز است و البته، دلیل واضحی هم دارد. هر كیلوگرم وزن اضافه بار بیشتری بر مفاصل تحمل كننده ی وزن مانند ران ها و زانوها اعمال می كند. با گذشت زمان، این بار اضافی موجب می شود غضروف تكیه گاه این مفصل از بین برود؛ اما فشارهای مكانیكی، تنها مشكل نیستند. بافت های چربی با تولید سیتوكین ها موجب تحریك و ایجاد التهاب در سرتاسر بدن می شوند. در محل مفاصل، سیتوكین ها با تغییر عملكرد سلول های غضروف موجب تخریب بافت می شوند. وقتی اضافه وزن دارید، بدنتان مقدار بیشتری از پروتئین های مخرب را تولید و آزاد می كند. كاهش وزن می تواند از استرس اعمال شده بر مفاصل و التهاب كم كند و خطر ابتلای شما به آرتروز را به نصف برساند.

كنترل قندخون: آخرین پژوهش ها نشان می دهند دیابت، بیماری مؤثر بر توانایی بدن برای تنظیم قندخون، عامل خطرساز مهمی برای ابتلاء به آرتروز است. سطوح بالای گلوكز موجب تسریع تشكیل ملكول های خاصی می شود كه موجب خشكی بیشتر غضروف ها و حساسیت بیشتر آن ها در مقایسه با فشار مكانیكی می شود. همچنین، دیابت می تواند موجب آغاز التهاب سیستماتیكی شود كه ازبین رفتن غضروف را باعث شود. این ارتباط تازه كشف شده ی بین دیابت و آسیب مفاصل شاید بتواند توضیح دهد چرا بسیاری از افراد مبتلا به دیابت به آرتریت نیز دچارند.

فعالیت جسمی: فعالیت جسمی بهترین درمان موجود برای آرتروز است. همچنین، یكی از راه های مؤثر برای سالم نگه داشتن مفاصل است. حتی 30 دقیقه تمرین متوسط پنج بار در هفته موجب حفظ انعطاف پذیری مفاصل و استحكام عضلاتی می شود كه موجب حمایت و تثبیت ران ها و بازوها می شوند. افزون بر این، ورزش تقویت قلب و ریه و كاهش خطر ابتلاء به دیابت را سبب می شود و عاملی مهم در كنترل وزن است. برای بهره مندی از این مزایا نیازی نیست حتماً به باشگاه بروید. قدم زدن و پیاده روی ساده و یا كارهایی مانند باغبانی اثرهای مثبتی دارد؛ اما بیشترین مزایا با انجام برنامه ی ورزشی مداوم و تنظیم شده بر اساس سن و علایق حاصل می شود. مهم نیست چه ورزشی انتخاب كنید، به صدای بدن خود گوش دهید. اگر پس از انجام تمرین ورزشی دچار دردی می شوید كه برای یكی دو ساعت همچنان باقی می ماند، بار دیگر كمتر ورزش و در فواصل آن استراحت كنید. برای اجتناب از آسیب دیدگی، به آرامی پیش بروید.

حفاظت از مفاصل: نحوه صحیح استفاده از بدن هنگام نشستن، كار كردن، بلند كردن وسایل و غیره می تواند مفاصل را از فشارهای روزانه حفظ كند.

عوارض ناشی از آرتروز چگونه بروز می كنند؟

درد یا تورم یا حالت خشكی حاصل از بیماری آرتروز انجام كارهای روزمره را در خانه یا محل كار سخت می كند. انجام كارهای روزمره مانند نظافت، كار با كامپیوتر یا رانندگی ناممكن می شود. وقتی مفاصل تحتانی بدن تحت تأثیر قرار می گیرند، فعالیت هایی نظیر قدم زدن و بالا رفتن از پله ها و بلند كردن اجسام دشوار می شود و وقتی مفاصل انگشتان دست درگیر می شوند، گرفتن و نگه داشتن اجسامی مانند مداد یا انجام كارهای ظریفی مانند كار با سوزن دشوار می شود به هر حال پدیده آرتروز مانند سفید شدن موی سر امری اجتناب نا پذیر است و تنها باید مدیریت شود.

علائم آرتروز درصورتی كه اقداماتی برای پیشگیری از آسیب به مفاصل، مدیریت درد و افزایش انعطاف پذیری مفاصل انجام نشود، ممكن است آشفتگی های زیادی را در زندگی روزمره به وجود آورد.

آیا درمان خاصی برای این بیماری وجود دارد؟

نكته اینجاست كه با وجود دستاوردهای اخیر در مورد این بیماری درمان هنوز یك چالش است. در واقع هیچ روش درمانی خاصی وجود ندارد كه بتواند تخریب تدریجی غضروف مفصلی ناشی از آرتروز را متوقف كند ولی با این حال عملكرد مفصل می تواند توسط روش های درمانی كه اغلب متخصصین فیزیوتراپی ارائه می دهند بهبود یابد.

درمان درجهت كاهش سفتی و درد مفاصل بهبود كیفیت زندگی و جلوگیری از پیشرفت بیماری با ورزش است. نتایج مطالعه ای پژوهشگران در چندین تحقیق متفاوت بهبود عملكرد و كیفیت زندگی افراد مبتلا به آرتروز را پس از انجام ورزش های منظم روزانه نشان می دهد.

داشتن فعالیت جسمی بخش مهمی از برنامه مدیریت آرتروز است؛ انواع مختلفی از ورزش های زمینی و آبی می توانند موجب تقویت عضلات ران و بهبود درد آرتروز شوند.

اگر به آرتروز پیشرفته زانو مبتلا باشید و پزشك نیز گفته باشد به جایگزینی كامل مفصل زانو نیاز دارید، نمی توان ادعا كرد ورزش می تواند باعث شود به اتاق جراحی نروید. با این حال، این بدان معنا نیست كه باید تا زمان جراحی ورزش را ترك و استراحت كنید.

آیا این امر در ارتباط با آرتروز پیشرفته هم صدق می كند؟

متخصصان می گویند حتی افراد دچار آرتروز زانو پیشرفته نیز باید تا حد ممكن فعال باشند. پیش بینی كننده مهمی از عوارض جانبی پس از جراحی، میزان تحرك شما قبل از جراحی است. اگر در وضعیت ضعیفی جراحی كنید، نتیجه خوبی حاصل نخواهد شد. حتی اگر ورزش نتواند روی درد ران شما اثرگذار باشد، بهتر است تا حد ممكن در وضعیت سالم تری جراحی كنید بنابراین انجام حركات ورزشی زیر نظر متخصصین علم ورزش یا فیزیوترا پیست ها قبل و بعد از انجام عمل جراحی به شدت توصیه می شود.