(مرضیه موسوی) چهار دهه از آغاز فعالیت های جمعیت شیر و خورشید سرخ در ایران می گذشت که بخش بهداشت، درمان و توانبخشی هم کار خود را آغاز کرد. اهمیت موضوع سلامت و گره خوردن آن با مفهوم «کاهش آلام بشری» باعث شد تا این بخش از اقدامات هلال احمر خیلی زود گسترده شود. گرچه در تمام این سال ها متولی اصلی بهداشت و درمان در کشور وزارت بهداشت بوده، اما هلال احمر به عنوان نهادی غیر دولتی و البته بین المللی، همواره یکی از مهره های اصلی در حوزه سلامت بوده است. امروز با گذشت 61 سال از آغاز فعالیت های هلال احمر در حوزه بهداشت و درمان، شاهد حضور داروخانه ها، مراکز توانبخشی، مراکز تولید دارو و تجهیزات پزشکی و خدمات درمان اضطراری در بحران ها هستیم. جنگ تحمیلی یکی از نقاط عطف فعالیت های بهداشت و درمان در هلال احمر بود و اتفاقات مهمی از جمله تاسیس اولین داروخانه ها، تاسیس اداره «دست و پا سازی» یا همان ارتوپدی فنی، تجهیز بیمارستان های صحرایی و ... از همین زمان در هلال احمر رقم خورد.
دکتر «پیمان نامدار»، معاون بهداشت، درمان و توانبخشی جمعیت هلال احمر، از اهمیت تداوم این فعالیت ها بعد از دوران جنگ تا کنون می گوید: «وجود چرخه کاملی برای پاسخگویی در بحران، دلیل مهمی برای بقای فعالیت داروخانه ها و مراکز درمانی در هلال احمر است. برای مثال، در زلزله اخیر کشور ترکیه طبق نیاز اعلام شده از سوی فدراسیون و اعلام آمادگی ایران، واحد بیمارستان سریع الاستقرار ما به این کشور اعزام شد. همه کارها و هماهنگی ها ظرف کمتر از 4 ساعت انجام و این اجازه صادر شد تا تیم های اعزامی از تبریز در آذربایجان شرقی با استفاده از ظرفیت انبارهای داروخانه هلال بتوانند داروی مورد نیاز واحدهای اضطراری را به ترکیه برسانند. چنین ضرورتی در هر نقطه ای از کشور وجود دارد.»
گفت وگوی زیر با پیمان نامدار درباره اقدامات مختلف هلال احمر در حوزه های بهداشت، درمان و توانبخشی است.

فعالیت داروخانه های هلال احمر در سال های گذشته موضوع بحث بوده و این مراکز در بزنگاه هایی مثل کرونا یا کمبود انسولین در کشور به موقع وارد عمل شده اند. از سال گذشته بحث شبانه روزی شدن این داروخانه ها به میان آمده است. آیا قرار است همه داروخانه های هلال احمر از این پس فعالیت شبانه روزی داشته باشند؟

دهه شصت کشور درگیر جنگ تحمیلی بود و مشکلات زیادی برای رساندن دارو، به ویژه در مناطق مرزی و شهرهای جنگ زده، وجود داشت. همچنین تامین داروهای خاص و توزیع آن، کار را برای سیستم های بهداشتی کشور سخت کرده بود. در آن زمان بود که مجوزهای داروخانه های جمعیت هلال احمر توسط وزارت بهداشت صادر شد. هلال احمر بالغ بر 38 داروخانه را در این سال ها، به ویژه در مراکز استان ها و برخی از شهرها، تاسیس کرده است. انگیزه و هدف اولیه ما در جمعیت هلال احمر داشتن یک زنجیره تولید، توزیع و دسترسی با عدالت و با کیفیت به داروهای خاص برای مردم بود. همچنین علاوه بر توزیع دارو، همکاران مددکار ما در داروخانه های جمعیت مستقر هستند و برای افراد نیازمند از بودجه های حمایتی و تامین داروها کمک می گیرند.
در زمان جنگ تحمیلی که هیچ داروخانه ای حاضر نبود در شهرهای مرزی خدمت کند، یا در دوره کرونا که بسیاری از داروخانه ها تعطیل شدند، جمعیت هلال احمر پیشقدم بود و حتی یک روز داروخانه ها را تعطیل نکرد و در توزیع داروهایی که با عنوان داروهای اصلی مبارزه با کرونا شناخته شده بود هم کمک کرد. در حال حاضر هم در تامین داروهای شیمی درمانی، داروهای بیماران خاص و داروهای اضطراری در تلاش هستیم.
هدف ما در داروخانه های هلال احمر سوددهی نیست. بر همین اساس و تکالیف است که سعی شده اقلام آرایشی و بهداشتی را که جنبه های درمانی ندارد، از داروخانه های جمعیت حذف کنیم و اگر چیزی هم وجود دارد به دلیل نیاز و تقاضای آن منطقه در داروخانه عرضه می شود. در شبانه روزی کردن داروخانه های جمعیت هم تابع شرایط محیط و نیازهای مردمی هستیم. این تصمیم همچنین با هماهنگی با مراجع ذی صلاح از جمله دانشگاه علوم پزشکی و سازمان غذا و دارو انجام می شود.
با توجه به دستور رئیس جمعیت برای اینکه وقفه ای در توزیع داروهای خاص و داروهایی که در دپو جمعیت وجود دارد، ایجاد نشود، از فروردین سال گذشته فعالیت های داروخانه مرکزی هلال احمر در خیابان طالقانی را شبانه روزی کردیم. همچنین داروخانه هلال احمر در تبریز از سال گذشته به صورت شبانه روزی فعال شد. اگر جایی این نیاز احساس شود که برای تامین داروهای خاص و داروهای مورد نیاز مردم در ساعات خارج از ساعات اداری یا 9 شب داروخانه ها باز باشند، آمادگی این کار را داریم و اگر تاکنون در برخی داروخانه ها این اتفاق نیفتاده به این دلیل است که نیازی نبوده.

در میان صحبت هایتان به بخش مددکاری در داروخانه های جمعیت هلال احمر اشاره کردید. ساز و کار این بخش چگونه است؟ آیا در هلال احمر برای کمک به تامین داروی نیازمندان بودجه داریم یا این هزینه ها از طریق خیّران سلامت تامین می شود؟
همان طور که در نام هلال احمر کلمه «جمعیت» را می بینیم، یکی از پتانسیل ها، استفاده از کمک های مردم و خیّران است. سازمان داوطلبان یکی از سازمان های شناخته شده در جمعیت هلال احمر است. یکی از وظایف و تکالیف این سازمان جذب بودجه های حمایتی از حوزه دولت و همین طور خیّران حوزه سلامت است.
در داروخانه ها و همین طور در دیگر حوزه های جمعیت هلال احمر، از جمله در واحدهای توانبخشی که شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی، ارتز و پروتز و سایر خدمات توانبخشی است، مددکارانی مستقر هستند که بر اساس آیین نامه های موجود اگر نیاز به کمک و تامین قسمتی از هزینه های درمان باشد، چه از طریق کمک خیّران و چه از طریق بودجه هایی که هر ساله در اختیار جمعیت قرار می گیرد، می توانند آن را بین مردمی که نیاز دارند، توزیع کنند.
در حوزه بهداشت، درمان و توانبخشی در هلال احمر به خودکفایی رسیده ایم. نیروهای متخصص کشور در حال همکاری با جمعیت هستند که قریب به اتفاق آنها نیروهای استخدامی نیستند و با توجه به قراردادهای مختلفی که دارند با ما همکاری می کنند. این باعث می شود علاوه بر اینکه سعی کنیم با کمترین هزینه بهترین خدمات را به مردم بدهیم، چرخه اقتصادی این واحدها حفظ شود و خودشان را با شرایط روزگار وفق دهند. این به معنای کسب سود اقتصادی نیست. یعنی واحدهای ما شبیه به واحدهای بخش خصوصی نیستند و سوددهی بخش خصوصی را ندارند. تعرفه های ما در حوزه های توانبخشی و درمانی حداقل 50 درصد کمتر از تعرفه های بخش خصوصی است.
از جمله فعالیت هایی که داروخانه های جمعیت دارند و برای ما بسیار حیاتی است، وجود زنجیره دارویی برای مواقع بحران است. همان طور که می دانید ما بیش از 32 واحد بهداشتی-درمانی اضطراری، 22 واحد سریع الاستقرار بیماری های ترومایی و 4 بیمارستان صحرایی داریم. تمام اینها گوشه ای از فعالیت های درمان اضطراری جمعیت هلال احمر است تا بتواند در مواقع بحران استقرار پیدا کند و با تیم های داوطلب و آموزش دیده جمعیت خدمات بهداشتی و درمانی پایه و همین طور خدمات اولیه در حوادث را ارائه کنیم.

نمونه هایی از حوادثی که در سال گذشته رخ داد و پای واحدهای درمان اضطراری را به میان آورد، کدام ها بودند؟
مثلا فعالیت هایی که در زلزله خوی انجام شد یا در زلزله اخیر در سوریه و ترکیه که سامانه های ما مستقر شدند و خدمات ارائه کردند. این افتخاری برای جمعیت هلال احمر است که در آسیا فقط 2 کشور این مجوز را از سازمان جهانی بهداشت دارند تا جزو واحدهای درمان اضطراری جمعی باشند. در آسیا، ایران و ژاپن این مجوز را دارند. همچنین ما تنها کشور مسلمانی هستیم که از فدراسیون این مجوز را کسب کرده ایم. دو مثال از نمونه هایی که این مجوز صادر شد و تیم های بهداشت و درمان جمعیت ایران در آن حاضر شدند یکی درگیری های قومی - نژادی روهینگیا و دیگری انفجار بندر بیروت بود.
یکی از نقاط قوتی که ما در این سامانه ها داریم، رسیدن به موقع دارو به محل حادثه است. یعنی وقتی قرار شد در زلزله ترکیه تیم های امدادی و بهداشت و درمان اعزام شوند، شاید کمتر از 4 ساعت باید این تصمیم گرفته می شد که تیمی با امکانات کامل اعزام شود. ما این امکانات را برای نیروهای استان آذربایجان شرقی و غربی فراهم کردیم. با وجودی که آنان هنوز از خستگی زلزله خوی فارغ نشده بودند و در حال برگشت به شهر خود بودند، ولی با انرژی مضاعف دوباره به عملیات ترکیه اعزام شدند. بلافاصله از داروخانه جمعیت در استان آذربایجان شرقی دپوی لازم برای انتقال به بیمارستان صحرایی آماده و با این تیم به ترکیه منتقل شد. اگر در منطقه ای نیازی وجود دارد باید چرخه کاملی برای آن دیده شود و این یکی از انگیزه های وجود و تداوم فعالیت داروخانه های جمعیت است.

سال گذشته دوره ها و برنامه های مختلفی برای حضور تیم های روانشناسی و مددکاری در بخش درمان اضطراری برگزار شد. آیا قرار است از این به بعد این گروه از متخصصان در تیم های درمان اضطراری هم حضور داشته باشند؟
باید این سوال را از دو جنبه پاسخ داد: یکی مساله سامانه های بهداشتی، درمانی اولیه ماست. وقتی این سامانه ها بعد از یک بحران در منطقه ای مستقر می شوند، شامل تیم روانشناسی، پزشک، ماما، بهداشت، پرستاری و ... است. نقش این روانشناسان و مددکاران این است که بعد از حادثه از اوضاع روانی متاثران ارزیابی داشته باشند و مراجعان را غربالگری کنند. بر پایه این موضوع، این احساس نیاز در حوزه جوانان اتفاق افتاد که لازم است بعد از حادثه بتوانیم غربالگری در محیط انجام دهیم و کسانی را که بر اثر حادثه دچار مشکلات روحی و روانی شده اند در همان اوایل شناسایی کنیم و ارجاع دهیم و ابعاد حادثه را در همان زمان برای آنها کاهش دهیم. بر این اساس، تیم های سحر در حوزه جوانان طراحی شد.
در حال حاضر، خوشبختانه بیش از 400 تیم در سراسر کشور آماده فعالیت شده اند و شامل مددکاران و روانشناسان جوان اند. این افراد در صحنه حادثه وارد می شوند تا بتوانند در همان ابتدا ابعاد حادثه را برای بازماندگان و افرادی که خانواده و خانه خود را از دست داده اند، کاهش دهند. همین طور با غربالگری اولیه کسانی را که به درمان نیاز دارند به سامانه درمان اضطراری ارجاع دهند تا درمان های اولیه صورت بگیرد.
نمونه هایی از این فعالیت ها را در زلزله خوی داشتیم که تیم های سحر آن را انجام دادند. در کنار همه اینها، تفاهمنامه خوبی بین رئیس جمعیت هلال احمر و دکتر حاتمی، رئیس انجمن روانشناسان، به امضا رسیده تا بتوانیم از بستر داوطلبان حوزه روانپزشکی و روانشناسی در این زمینه استفاده کنیم.

در بخش ارتوپدی فنی، در یک سال گذشته تاکید زیادی بر کمک گرفتن از شرکت های دانش بنیان شده است. در واقعیت این موضوع تا چه اندازه عملی شده؟
این تجهیزات سال های سال صرفا به صورت وارداتی به دست ما می رسید. نحوه واردات این اقلام بعد از تحریم ها و ... باعث شد خلئی در این زمینه در کشور احساس کنیم. در این حوزه تمام محصولاتی که مورد نیاز مددجویان ما بود از طریق حوزه فناوری ریاست جمهوری، به خصوص در دو سال گذشته، به شرکت های دانش بنیانی که در این حوزه فعالیت دارند و همین طور به اعضای هیات علمی و دانشجویانی که در دانشگاه های صنعتی و علوم پزشکی فعالیت دارند، اعلام شد. از آنها خواستیم که شرکت هایی که توانایی کمک در هر بخشی دارند، وارد عمل شوند.
طی دو سال گذشته موفق شدیم بیش از 85 درصد قطعات مورد نیاز در ارتزهای پزشکی را که شامل تجهیزات، مفاصل و قطعاتی است که برای اصلاح کمکی ستون فقرات استفاده می شود، در داخل کشور تامین کنیم. الان هم بسیاری از این قطعات با کیفیت مناسب در اختیار ما قرار گرفته اند. نکته بعدی درباره پروتزهاست. شرکت های زیادی برای تولید قطعات پروتزها دست به کار شدند و به جرأت می توانم بگویم که به تولید حدود 30 درصد از این قطعات در کشور رسیده ایم. البته هنوز با ایده آل فاصله زیادی داریم.
هلال احمر با 61 سال سابقه تولید ارتز و پروتز، قدیمی ترین نهاد داخل کشور است که این تجهیزات را تولید می کند و تمام تلاشش این است که با حداقل قیمت ها این محصولات را به دست افراد برساند.

با وجود ضروری بودن استفاده از ارتوپدی فنی در افراد دارای معلولیت و هزینه های بالایی که این خدمات دارد، همچنان ارتوپدی فنی تحت پوشش بیمه های پایه نیست. این در حالی است که در چند سال گذشته پوشش بیمه ای ارتوپدی فنی از سوی هلال احمر پیگیری می شد. دلیل به نتیجه نرسیدن این مساله تا امروز چیست؟
پیگیری های بسیاری در این حوزه انجام شد. آخرین پیگیری، جلساتی بود که با همکاران بیمه سلامت داشتیم. آنها هم نظر مساعد دادند و قرار شد که تعرفه ها تعیین و برای تصویب به هیات دولت فرستاده شود. به هر حال، هزینه های توانبخشی بالاست، اما این خدمات فواید بسیاری دارد. در حقیقت، فکر می کنم که همکاران ما در هیات دولت، در بخش بهداشت و درمان کشور و در بخش بیمه گران باید به این نتیجه برسند که هرچقدر برای حوزه توانبخشی هزینه کنیم، آورده دارد.
طبق بررسی های انجام شده، اگر کسی که دچار سکته مغزی شده، از دوره حاد عبور کرده و وارد دوره تحت حاد شده، از توانبخشی باکیفیت و مستمری برخوردار شود، درصد زیادی از کارایی قبل از آسیب جسمی را دوباره پیدا می کند. برای همین در کشوری مثل آلمان خدمات توانبخشی تحت حاد اجباری است. یعنی اگر کسی این خدمات را به موقع دریافت نکند، اصلا بیمه هزینه ای برای ادامه درمان به او نمی دهد.
متاسفانه می بینیم با توجه به هزینه های بالایی که این خدمات دارد، تحت پوشش بیمه های پایه نیست. به همین دلیل ممکن است گروه زیادی از افراد که نیاز به دریافت این خدمات دارند، اما توان پرداخت مالی برای این خدمات را ندارند از جامعه فعال کشور حذف شوند. اینها هزینه های به مراتب بیشتری در حالت از کار افتادگی و سربار شدن برای خانواده ها و کشور دارند.
فکر می کنم که همه اینها نیاز به سیاستی کلی دارد. این مفهوم در جمعیت هلال احمر، وزارت بهداشت و سازمان های بیمه گر به نتیجه ای مشترک رسیده و امیدوارم میان همکاران ما در هیات دولت و در مجلس هم به نتیجه برسد و حداقل به صورت پایلوت در قسمتی از جمعیت هلال احمر اجرا شود.

یکی از فعالیت های شما در هلال احمر ساخت و اداره مراکز درمانی خارج از کشور است. این مساله همواره از سوی افکار عمومی مطرح شده که اساسا چرا هلال احمر ایران باید در خارج از کشور مرکز درمانی داشته باشد و وجود این مراکز چه سودی برای هلال احمر دارد؟
این مساله سال های سال برای مردم مبهم بوده است. امیدوارم بتوانم قسمتی از این مساله را تشریح کنم. جمعیت هلال احمر ایران عضوی از جمعیت صلیب سرخ جهانی است. ما همان طور که بر اساس اساسنامه جمعیت برخی تکالیف داخلی داریم، بر اساس تکالیف نهضت در کاهش آلام بشری و احترام به حقوق انسان ها در سطح جهانی هم وظایفی داریم. حدود سال 1360 بود که روسای جمهوری وقت تصمیم گرفتند با عقد تفاهمنامه هایی خدمات درمانی هلال احمر را در برخی کشورها ارائه کنند. 12 مرکز درمانی هلال ایران در 11 کشور جهان در حال حاضر فعال هستند. هدف اصلی ما از این اقدام، دیپلماسی سلامت است. ما به این نتیجه رسیده ایم که دیپلماسی سلامت بهترین راه ارتباط بین ملت هاست. وقتی که دو انسان مختلف از دو کشور متفاوت در کنار هم قرار می گیرند، می توانند بسیاری از اشتراکات فرهنگی را با همدیگر داشته باشند و تحولی در روابط دو کشور اتفاق بیفتد.
قریب به اتفاق این مراکز خودکفا هستند. پولی از جمهوری اسلامی ایران و جمعیت هلال احمر برای این مراکز هزینه نمی شود، اما نامی از ایران در آن کشور هست و خدمات متنوعی ارائه می شود. آنجا هم سعی شده خدمات خوبی با پایین ترین قیمت به مردم داده شود تا انگیزه ای برای توریسم سلامت باشد.
می دانیم که کشورهایی مثل هند و ترکیه و بسیاری از کشورهای اروپایی که توانستند در زمینه توریسم سلامت فعالیت کنند، شروع کارشان با تاسیس مراکز درمانی و خدماتی در سایر کشورها بود. کشوری مثل ترکیه فعالیت های توریسم سلامت را در یکی از کشورهای آفریقایی با ساخت فرودگاهی در کنار مرکز درمانی خود شروع کرد. بعد از تاسیس بیمارستان ترکیه، آفریقایی هایی که نیاز به تکمیل خدمات درمانی داشتند از طریق همین فرودگاه به کشور ترکیه سفر می کردند و ترکیه از این طریق توانست هم دیپلماسی سلامت را راه بیندازد و هم ارزآوری خوبی برای کشور خود داشته باشد. یک توریست سلامت حداقل سه برابر توریست عادی می تواند برای کشور آورده داشته باشد.
بر این اساس، جمعیت هلال احمر هم این تکلیف را داشت که در کشورهای حوزه آمریکای جنوبی، آفریقا و خاورمیانه فعالیت هایی در سال های گذشته انجام دهد. الان مرکزی در کشور غنا داریم که یکی از بهترین مراکز درمانی در این کشور است. در بولیوی، نجف و افغانستان هم بیمارستان داریم.
تاکید می کنم هدف ما در جمعیت هلال احمر این است که مراکز کاملا به صورت خودکفا و خودگردان اداره شوند و حتی اگر نیاز است کادر تخصصی ما در حوزه پیراپزشکی بتواند به صورت دوره ای در این مراکز خدمات رسانی کند تا هم انتفاعی از این قضیه ببرند، هم نام و تخصص های خوب کشورمان را به کشور میزبان برسانند.