البته معمولا حدود 20درصد بیماران دچار درگیری ریوی شدید (بیش از 50درصد) می شوند كه معمولا نیاز به بستری و مراقبت در بیمارستان دارند.
برخی مبتلایان با درگیری ریوی حدود 30 تا 40درصد، دوران نقاهت خود را در خانه طی می كنند اما ممكن است به دستگاه اكسیژن خانگی نیاز داشته باشند.
به همین دلیل توصیه می شود بیماران پس از تشخیص ابتلا، اقدام به اندازه گیری سطح اكسیژن خون كنند و اگر درصد اشباع اكسیژن خونشان زیر 90درصد باشد برای بستری به مركز درمانی انتقال داده شوند.
باید و نبایدهای اكسیژن درمانی در مبتلایان به كرونا در خانه را در گفت وگو با دكتر مجید روانبخش، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی جندی شاپور اهواز و رئیس انجمن فیزیوتراپی خوزستان مرور می كنیم.
چرا و در چه شرایطى بیمار مبتلا به كرونا كه لزوما نیاز به بسترى در بیمارستان ندارد، به دستگاه اكسیژن نیاز پیدا مى كند؟
بدن ما اساسا با سوخت وساز سلولی زنده است و این سوخت وساز سلولی بستگی زیادی به اكسیژنی دارد كه در خون ما وجود دارد. یعنی ما از طریق فرآیند تنفسی، اكسیژن مورد نیاز سلول ها را تأمین می كنیم. ریه ها در بیماری كووید 19 درگیر و دچار التهاب می شوند. بیمارمبتلا به كرونا ابتدا در فاز ویروسی، علائم تنفسی كمتری دارد و وقتی وارد فاز التهابی می شود، درگیری ریه ها اتفاق می افتد. اگر ویروس به ریه ها زده باشد دیگر قابلیت انتقال اكسیژن به خون را ندارند و اشباع اكسیژن داخل خون كم می شود و هرقدر پایین تر بیاید حال بیمار بدتر خواهدشد.
میزان اشباع اكسیژن در خون شریانی ما بین 96 تا 99درصد است كه با چند تنفس عمیق می توانیم آن را به 100درصد هم برسانیم. ولی در بیماران مبتلا به كرونا تا وقتی كه اشباع اكسیژن زیر 90درصد نیاید به انجام اقدامات اورژانسی نیازی نیست. ولی پایین تر از 90 تا 92درصد به اكسیژن درمانی نیاز است تا سیستم های متابولیك بدن آسیب نبینند.
هر چه میزان اكسیژن خون از این عدد پایین تر بیاید، نیاز به حمایت اكسیژنی بیشتر می شود كه گاهی با یك ماسك، كیسه و گاهی به صورت مستقیم (ونتیلاتور) است كه البته به شرایط بیمار بستگی دارد. به هر حال باید همیشه مراقب باشیم حمایت اكسیژنی در بیماران كووید-19 بیش از حد یا كمتر از میزان مورد نیاز نباشد و متناسب با نیاز بیمار ارائه شود.
كاهش اكسیژن خون چه نشانه هایى دارد؟
یكی از علائم آن افزایش ضربان قلب و بعد سردرد، تنگی نفس، خستگی، بی حالی وكاهش عملكرد دیگر سیستم های بدن است. البته این علائم با توجه به میزان كاهش اكسیژن در هر فرد متفاوت است.
عدد نشانگر اكسیژن طبیعى خون چقدر است و كمتر از چه میزانى نشانه كمبود اكسیژن است؟
میزان طبیعی اكسیژن خون، بین 96 تا 99 درصد در منابع مختلف متفاوت است. ولی اگر میزان اكسیژن از 90 تا 92 درصد پایین تر بیاید نیاز به مداخلات تنفسی بیمارستانی خواهدبود. همه بیماران مبتلا به كرونا می توانند دستگاه سنجش اكسیژن خون را بخرند و روزانه میزان اكسیژن خون خود را بررسی كنند.
بسیارى از بیماران تا مدتى پس از این كه دوران ناقل بودنش شان نیز تمام مى شود همچنان تنگى نفس و سرفه دارند. آیا نیاز به اكسیژن درمانى با گذشت دو هفته از دوران نقاهت كرونا ممكن است تداوم یابد؟
این كه بیمار در كدام مرحله از دوران نقاهت است مهم نیست. مهم آن است كه سطح اشباع اكسیژن شریانی در حدود 95درصد و بالاتر نگه داریم. گاهی بیماران پس از ترخیص از بیمارستان دچار فیبروز ریوی و كاهش میزان اكسیژن خون می شوند كه در منزل هم برایشان از دستگاه های اكسیژن ساز استفاده می كنیم. البته تجویز اكسیژن تیغ دولبه است. اكسیژن درمانی بیش از حد باعث تنبلی ریه ها و تنبلی بافت ریه ها می شود و در دراز مدت به كاهش فرآیند تنفسی منجر شود.
پس بعد از ترخیص هم اگر میزان اكسیژن خون پایین تر از حد طبیعی باشد، بیمار باید تحت نظر متخصص فیزیوتراپ تنفسی یا متخصص بیهوشی تحت اكسیژن درمانی قرار بگیرد. از طرفی هم برخی بیماران كرونایی هستند كه به محض فعالیت جسمانی و سر كار رفتن دچار كاهش سطح اكسیژن می شوند كه باید دستگاه اكسیژن ساز كوچك با خود داشته باشند تا در صورت نیاز از آن استفاده كنند.
با توجه به این كه برخى افراد به صورت استرسى یا ناشى از برخى بیمارى هاى دیگر نیز نشانه هایى از تنگى نفس را بروز مى دهند، آیا كمبود اكسیژن و احساس تنگى نفس لزوما نشانه ابتلا به كروناست؟
عوامل روانی و ترس در برخی افراد منجر به بروز تنگی نفس و درد قفسه سینه و سرفه می شود. ولی كمبود اكسیژن در بدن با بی حالی، درد عضلات و تنگی نفس همراه است. به هر حال بیماری كرونا یك بیماری مرموز با طیف وسیعی از عوارض است و علائم در افراد مختلف می تواند متفاوت باشد. اگر تنگی نفس و سرفه در فردی اتفاق بیفتد بهتر است تحت بررسی از حیث كرونا قرار بگیرد. اگر شخصی سرفه، تنگی نفس یا درد عضلانی داشته باشد بهتر است از یك دستگاه سنجش اكسیژن خانگی استفاده كند تا سطح اكسیژن خون خود را اندازه گیری كند.
چه تمریناتى به افزایش اكسیژن گیرى ریه ها - چه براى بیماران مبتلا به كرونا و چه افراد سالم -كمك مى كند؟
همه افراد اگر نیاز به افزایش اكسیژن رسانی به خون شریانی شان وجود داشت فقط لازم است تنفس عمیق، آرام و با ماند زمانی بالا داشته باشند. یعنی فرآیند دم طولانی و عمیق و بازدم به آرامی و طولانی انجام شود. به این ترتیب میزان اكسیژن خون افزایش می یابد. تغییراتی كه در سیستم ریوی با این تمرین ها اتفاق می افتد در طول زمان، پیشرونده خواهدبود.
كپسول های خانگی مناسب برای بیماران مبتلا به كرونا از دكتر روانبخش درباره استفاده از نوع مناسب كپسول های اكسیژن براى بیمارانى كه در دوران نقاهت كرونا در خانه قرنطینه مى شوند پرسیدم. وی در پاسخ می گوید: «معمولا كپسول را به بیماران كرونا توصیه نمی كنیم و استفاده از سیستم های اكسیژن ساز خانگی كه هوای بیرون را به داخل خودشان می مكد و خروجی شان تولید گازی با درصد مشخصی اكسیژن است، پیشنهاد می دهیم. كسانی كه از كپسول اكسیژن استفاده می كنند باید اصول ایمنی را راجع به كپسول شان بدانند. به هیچ عنوان نباید قسمت بالایی كپسول و پیچ های وصل به كپسول اكسیژن چرب باشد؛ زیرا اكسیژن خالص بسیار گاز خطرناكی است و می تواند باعث انفجار شود. هرچه كپسول كوچك تر باشد باید سریع تر پر بشود. ولی ما استفاده از آنها را بیشتر ترجیح می دهیم. هر چه دستگاه های اكسیژن ساز پیشرفته تر باشند بهتر است. توجه داشته باشید اكسیژن خالص برای ریه های ما خطرناك است و نباید خودسرانه و بدون نظارت متخصص مورد استفاده قرار بگیرد.»
پونه شیرازی - سلامت / روزنامه جام جم