آرمان ملی: كاهش امید به زندگی با افزایش مشكلات اقتصـــادی را می توان در آمار خودكشی در میـــان قشر فقیر و متوسط جامعه به وضوح مشاهده كرد. آن طور كه از آخرین آمار سازمان ملل متحد پیداست، ایران از نظر شاخص توسعه انسانی از بین 189 كشور در رده 70 قرار دارد و شاخص توسعه یافتگی ایران 0.783 واحد و متوسط امید به زندگی در آن 76.7 سال عنوان شده است. اما این آمار جهانی است و باید این موضوع را می توان در صحبت های مسئولان بهزیستـی مشاهــده كـرد كه افزایش خودكشی در میان خانواده های فقیر و حتی قشر متوسط جامعه نگران كننده است. هر چند كه برخی این موضوع را به پیك های متعدد كرونا، مرتبط می دانند، اما نمی توان نقش ركود اقتصادی و جمعیت جوان بیكار جامعه را در این رابطه نادیده گرفت. طبق آمار در سال گذشتــه در ایران 5542 نفر جان خود را به دلیل خودكشی از دسـت داده اند كه از این میان زنان تقریبا 71 درصد قربانیان خودكشی زیر 40 سال هستند و در بین مردان 80 درصد زیر 40 سال هستند. بیش از 20 برابر خودكشی كامل، اقدام به خودكشی در دنیا گزارش شده است، به این معنی كه در برابر یك نفری كه با خودكشی جان خود را از دست می دهد، 20 نفر اقدام به خودكشی می كنند اما زنده می مانند. همچنین 1.3 درصد از مـــرگ و میرهای جهان ناشی از خودكشی است. آن طــور كه در آخرین اظهار نظر، رئیس بهزیستی قرچــك اعلام كرده: «كانون خودكشی از غرب ایــران به مركز و سایر مناطق در حال تغییر است.» موضوعی كه اردشیر بهرامی به آن اشاره دارد، مربوط به خودسوزی و باورهای فرهنگی در مناطق مرزی كشور است كه بیشتر به دلیل اختلافات خانوادگی بروز می كند و در استان های ایلام، آذربایجان غربی، كرمانشاه و حتی لرستان و خوزستان، بیشترین آمار خودكشی را در میان اقشار جامعه به خصوص زنان داشتند. با این حال بهرامی كه خود نویسنده كتاب «فرهنگ، توسعه و خودكشی در غرب ایران» نیز است، به ایلنا می گوید: «خودكشی تابع یكسری از مسائل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در جامعه است، اما وقتی 75 درصدخودكشی ها در خانواده های فقیر و متوسط اتفاق می افتد، یعنی كسانی كه دچار مشكلات اقتصادی هستند و اختلالات روحی و روانی دارند و دست به این خشونت علیه خود می زنند.» در صحبت های این پژوهشگر می توان آماری همچون «تاثیر پیك های متعدد كرونا در افزایش خودكشی در سال 99» و «57 درصد خودكشی ها با حلق آویز كردن است» اشاره دارد، اما او در بخشی از صحبت هایش به نقش «فساد در سیستم های مالی و اداری نقش زیادی در ناامیدی و خودكشی» اشاره می كند و باور دارد: «جایی كه امید می میرد خودكشی ایجاد می شود. جایی كه احساس خوب، انسان دوستی و حمایت گری می میرد خودكشی جایگزین می شود. فعالان اجتماعی، رسانه ها و خبرنگاران باید به اصول حرفه ای متعهد باشند و باید به خانواده ها این آموزش داده شود كه در شرایط بحران، یكدیگر را حفظ كنند.»
كسی به فكر روح و روان مردم نیست
روانشناسان معتقدند كه یكــی از دلایل اصلی خودكشی، ضربات روحــی انباشته شده در فرد است، به این معنا كه هنگامــی كه فرد با مشكل عمیق و ریشه داری مواجه می شود كه قادر به حل آن نیست و حمایتی هم از طرف خانواده، دوستان و اطرافیان دریافت نمی كند، به انزوا كشانده می شود و با احساس یأس شدید، تنها راه رهایی برای مشكل خود را در مرگ و خودكشی می یابد. سال گذشته بود كه چندین دانش آموز به دلیل نداشتن تبلت و فقر خانوادگی دست به خودكشی زدند، موضوعی كه همواره از سوی آموزش و پرورش تكذیب می شد، اما اكثر این دانش آموزان از خانواده های فقیر بودند. همان طور كه در سال گذشته سید حسن موسوی چلك، رئیس انجمن مددكاران اجتماعی ایران از كاهش سن اقدام به خودكشی در كشور ابراز نگرانی شدید كرده بود و به «آرمان ملی» گفته بود: «تاثیرات روانی ناشی از فقر و توزیع ناعادلانه امكانات در میان اقشار مختلف جامعه، در دروان پساكرونا، خود را به شكل خودكشی و دیگر آسیب های اجتماعی نشان می دهد» حال نیز بركسی پوشیده نیست كه یكی از این آسیب های جدی، كاهش امید به زندگی در میان اقشار متوسط جامعه است، كه از امكانات مناسب تری نسبت به قشر محروم، برخوردارند. همچنین افزایش مشكلات روحی و روانی جامعه یكی از این موارد است. به باور كارشناسان، كاهش دستمزد نسبت به درآمد، روند روبه رشد بیكاری و افزایش حاشیه نشینی، از عوامل موثر در كاهش ثبات روح و روان و مشكلات عصبی جامعه است. همان طور كه پیش تر در گزارشی به این موضوع به نقل از یك فعال كارگری پرداختیم، بیشترین مشكلات روحی و روانی متوجه این قشر از جامعه است كه جمعیتی بالغ بر 20 میلیون نفر را شامل می شود. همچنین با افزایش شمار بیماران كرونا و پیك های پیاپی، كاهش امید به زندگی و افزایش میل به خودكشی در بین درمانگران نیز مشاهده می شود.
چگونه می توان نرخ امید را افزایش داد؟
در این میان، رئیس انجمن علمی مددكاری اجتماعی ایران با اشاره به مساله خودكشی در كشور اظهار كرد: «آسیب های اجتماعی معلولی از علت هستند و وقتی فرد دست به خودكشی می زند، حتما علت مشخصی دارد. وقتی ناامیدی فرد را به مرز جنون می رساند، فرد دست به خودكشی می زند. نباید فراموش كرد فقر در كشور نهادینه شده است و نرخ تورم بالا است. فقیر شدن افراد مسالــه ای نیست كه به سادگی از آن عبور كرد. بنابراین مسایل اقتصادی مهم ترین چالشی است كه ردپای آن در اغلب موارد خودكشی دیده می شود» مصطفی اقلیما، می گوید: «در شهر تهران 8 تا 10 میلیون نفر زندگی می كنند و بحران های اقتصادی و اجتماعی در كلانشهرهای كشور به ویژه كلانشهر تهران در همه ابعاد وجود دارد. در شرایطی كه بحران های مختلفی در جامعه وجود دارد، جامعه نیازمند انگیزه و امید است كه باید انگیزه ادامه زندگی وجود داشته باشد و به همه اقشار در جامعه باید اطمینان به زندگی داده شود. اكنون اعتبار اجتماعی در جامعه كاهش یافته است و افراد درگیر بحران های مختلفی هستند كه مهم ترین آن بحران اقتصادی است و این مساله موجب ناامیدی و سرافكندگی افراد در جامعه می شود. امروزه اعتماد از بین رفته است و بالای 80 درصد جامعه اطمینان خود را از وضعیت موجود از دست داده اند. اكنون همه ما به چرایی خودكشی و عوامل آن واقف هستیم اما دانستن عوامل و چرایی آن دردی را دوا نمی كند زیرا جامعه فعلی به امید و روحیه و حل مشكلات نیاز دارد. تزریق امید در جامعه فقط با حرف زدن عملی نمی شود زیرا امید واهی دادن، آسیب های اجتماعی را 10 برابر بیشتر می كند. اگر واقعیت را بپذیریم و افراد را با واقعیت جامعه روبه رو كنیم، می توان راهكارهای بعدی برای افزایش امید در جامعه را پیش برد.»