برخی واقعیت های اجتماعی مثل مرگ های خودخواسته، مربوط به مكان و زمان خاصی نیست، بلكه جهان شمول است به این معنا كه در همه زمان و همه جا اما به میزان متفاوتی وجود دارد. امروزه آمارها حاكی از آن است كه روند خودكشی در بسیاری از كشورهای جهان افزایشی است، امری كه می تواند بسیار نگران كننده باشد و نیازمند اقدامات اساسی و سیاست گذاری های درخور و پیشگیرانه است. 

 گروه اجتماعی- سید مهدی مرتضوی
برخی واقعیت های اجتماعی مثل مرگ های خودخواسته، مربوط به مكان و زمان خاصی نیست، بلكه جهان شمول است به این معنا كه در همه زمان و همه جا اما به میزان متفاوتی وجود دارد. امروزه آمارها حاكی از آن است كه روند خودكشی در بسیاری از كشورهای جهان افزایشی است، امری كه می تواند بسیار نگران كننده باشد و نیازمند اقدامات اساسی و سیاست گذاری های درخور و پیشگیرانه است. 
وقتی پدیده ای مانند خودكشی اتفاق می افتد به طور حتم عوامل مختلفی در شكل گیری و تصمیم آن فرد برای كشتن خود دخالت دارد كه می طلبد همه متخصصان حوزه انسانی و سلامت، 
جامعه شناسان، روانشناسان، روانپزشكان، دولتمردان، سیاست گذاران و مسئولان آموزش و تربیت كودكان و نوجوانان واكنش نشان دهند و پاسخگو باشند.
تمایل به پایان دادن به زندگی، مرگ خودخواسته یا به زبان راحت تر خودكشی، پدیده ای مختص به یك جامعه یا فرهنگ نیست اما عواملی همچون فشارهای اجتماعی، خشونت یا احساس ناتوانی می تواند شهروندان را به سمت فكر به خودكشی یا اقدام به آن سوق دهد و آموزش مهارت در چگونگی كنترل و مقابله با آن بیش ازپیش ضروری به نظر می رسد. احسان كاظمی در قامت روانشناس، راهكارهایی را برای پیشگیری از خودكشی ارائه كرده است: «آموزش وگسترش فرهنگ مشاوره بسیار اهمیت دارد. مشاوره تنها برای زمانی نیست كه دچار مشكل می شویم، مشاور كسی است كه به فرد راه های حل مسئله، تاب آوری در برابر مشكلات، راه های ارتقای كیفیت زندگی افراد و تبدیل چالش ها به فرصت ها را می آموزد. برخی افراد مشكلات را در خانواده می بینیم ولی به دلایل متفاوتی نظیر ترس از آبرو به فكر مشاوره نمی افتیم ولی وقتی اتفاق افتاد كه فراتر از ظرفیت روانی خانواده بود به مشاور روی می آورند. خانواده باید حداقل هر 6 ماه یك بار به مشاور مراجعه كنند حتی اگر مشكلی ندارند تا ازنظر روانی، خانواده بررسی شود. لازم است روحیه امید، دلخوشی، تلاش و احساس مثبت را در خانواده ایجاد كنیم. اخبار، رسانه ها، فضاهای اجتماعی پر از انرژی و اخبار منفی است حتی فیلم و سریال ها نیز سرشار از نشان دادن بدبختی ها هستند تا وقتی كه مدام در زندگی اخبار، خاطرات و انرژی های منفی در اطراف ما تكرار می شود ما چگونه امید به زندگی داشته باشیم؟ باید آموزش های مراقبت روان و خودمراقبتی را از كودكی به افراد بیاموزیم. اگر صلح را به جای خشونت به كودك یاد دهیم حتی اگر خود كودك خطایی مرتكب شد قادر است كه خود را ببخشد و دچار خودسرانشی مفرط كه منتهی به خودتخریبی و قتل خود است، نشود. باید بیاموزیم كه فرد اگر مشكلی داشت به نهادهای مراقبت كننده و افراد متخصص مراجعه كند. خانواده ها نسبت به مسائل فرزندان خود باید آگاهی پیدا كنند و شیوه های تربیتی و مراقبتی را به گونه ای كه فرد را به نابودی خویشتن نكشاند در پیش بگیرند. حمایت های اجتماعی، فكری و معنوی می تواند در پیشگیری از خودكشی مؤثر باشند. افراد تأثیرپذیرند و بستگی به قدرت تأثیرگذاری ما دارد. اگر افراد دیگری ازنظر فكری، روانی و عاطفی او را پشتیبانی كنند قطعافرد می تواند از اقدام به خودكشی نجات یابد.»
در همین ارتباط،  دكتر علی اكبر رحیمی، مشاور خانواده، به «رسالت» می گوید: آدمیزاد از ابتدای خلقتش تاكنون، هم رنج را تجربه كرده  و هم خشم را و صدالبته برای رهایی از این رنج ها، راه هایی را در پیش گرفته است. قتل، حذف فردی است كه ما را به رنجی عمیق فروبرده و خودكشی طرف دیگری از حل مسئله بشر برای رنج های مداومی است كه مثل استخوان روحش را می خراشد و نمی تواند از آن فرار كند.
 رحیمی ادامه می دهد: «رنج هایت را توی خودت بریز و حالا كه زورت به دنیا نمی رسه، بدان كه قسمت تو شادی نیس، خودت رو از آدم ها كنار بكش وقتی كسی حواسش به تو نیس، وقتی خدا هم یادش رفته آفریده ای داره كه حال دلش خرابه،  حالا كه غم هزار آرزو روی دلم سنگینی می كنه، بگذار این تیغ لعنتی، رگ هامو پاره كنه، بگذار احساسای مسخره ام رو دار بزنم، با خون رگ هام، اسمش 
رو روی دیوار می زنم، خودم رو كنار می كشم، حالا كه هیچ كس حواسش بهم نیست ...» این ها آخرین نوشته های یكی از مراجعینی بود كه بعدازاین كه نتیجه گرفته بود، رفتن بهتر از ماندن است و خودش را حلق آویز كرده بود، به دستم رسید.
عضو سازمان نظام روانشناسی ایران بیان می كند: درباره خودكشی دیدگاه و تحلیل های زیادی وجود دارد، همه ادیان توحیدی و به ویژه اسلام، به صورت كلی این امر را حرام می دانند، در قرآن و روایات اسلامی بر حرام بودن این اتفاق تأكید فراوان شده است. از نگاه فرهنگی نیز هیچ گاه خودكشی در فرهنگ ایرانی پسندیده شمرده نشده است، اما سؤال اینجاست، چه اتفاقی می افتد كه فرد حاضر می شود باتحمل رنج جان دادن، زندگی را با همه تعلق هایش ببخشد و نباشد؟
رحیمی بابیان این كه افسردگی را مهم ترین علت این رویداد می شمارند، ادامه می دهد: انسان افسرده، تمایلی برای زیستن ندارد، دلیلی برای از خواب بیدار شدن و انگیزه ای برای نوشتن و یا دستكم در ذهن پروردن هدف ندارد. از گوش دادن به موسیقی های غم بار سیر نمی شود، باورش این است كه هیچ رویدادشگفت انگیزی در جهان اطرافش وجود ندارد ؛ تا دستكم به خاطر همان لحظه «عه چه جالب!» هم كه شده، خنده ای بر لبش بشكفد یا ابروهایش از طاقچه چشمش بالاتر برود .
 عضو انجمن مشاوره ایران اضافه می كند: نوع نگاه به خودكشی، ساده انگارانه است زیرا مسئله اصلی در این فرآیند، نوع خودكشی نیست، كه البته این هم مهم است، چرا باید سموم كشاورزی به این راحتی در خانه ها به دست بیاید، چرا باید قرص های آرام بخش بدون نسخه پزشك، به راحتی خریداری بشود؟ مسئله مهم اینجاست كه چرا باید فردی افسرده بشود؟
رحیمی می افزاید: مگر نه این كه در تعریف انسان، گفته اند حیوانی اجتماعی است؟ پس ایراد كار كجاست كه از ابتدا تا انتهای فرآیند افسرده شدن یك نوجوان 14 ساله، زن جوان تازه به خانه بخت رفته، جوان جویای كار و نام، در تمام این مسیر چرا كسی مراقب این پرتگاه نبوده و اگر بوده، چرا جلوی پیشرفت این روند گرفته نشده است؟ این روانشناس می گوید: در روز و روزگاری كه بهانه برای دلگیری زیاد است و اندوه بی هیچ اطلاع قبلی خودش را به ما تحمیل می كند، درست در همین روزها و به طورخاص در روزگار كرونایی، كه تمام مؤسسه های روانشناختی و روانپزشكی دنیا و ایران گزارش داده اند كه آمار اختلالات روانی و به طورخاص، مشكلات اضطرابی و افسردگی در جهان و ایران افزایش خیلی زیادی داشته است، 
در همین روز و شب ها باید حواسمان به اطرافمان بیشتر از قبل باشد. رحیمی معتقد است: خودكشی حاصل یك فرآیند ناكام شونده طولانی است و خانواده، اولین و مهم ترین گروهی است كه تا آخر عمر آن را تجربه می كنیم، گزارش های روانشناختی خودكشی نشان می دهد كه بیشترین عامل مؤثر و زمینه ساز خودكشی ها، خانواده است و اصل محتوای افسردگی، ناكامی در حل مسئله است. خانواده و به طورخاص پدر و مادر، با رفتارشان، الگوی ما در حل مسائلی می شوند كه در زندگی هر بشری به وجود می آید و نكته اساسی اینجاست كه بیشتر ما والدین و بزرگ ترها، هیچ گاه به این شیوه رفتارمان دقت نمی كنیم.رحیمی ادامه می دهد: گاهی از فشار شرایط مالی، رفتارهای توهین آمیز یك فرد نزدیك، مسائل و بیماری های جسمی، شكست اقتصادی، آموزشی و نمونه های مشابه، به تنگ آمده ایم؛ درست در همین زمان ها، شاید جایی از دهانمان بیرون پریده كه «لعنت به این شانس، خوش به حال اونا كه رفتن، مردن بهتر از این زندگی هست، خدایا كاش بخوابم بیدار نشم، سال دوازده ماه فقط رنج و بدبختی داریم»، این جمله ها همان الگوی حل مسئله ای هست كه به كودكانمان یاد می دهیم و بعدها البته انتظار داریم سال ها بعد اگر به مشكلی دشوار در زندگی شان رسیدند، از آن استفاده كنند.مدرس دوره های پیشگیری از آسیب های اجتماعی می افزاید: عمومی كردن آموزش ها، در دسترس 
قرار دادن خدمات سلامت روان محلی، فعال كردن اورژانس اجتماعی، همه  این ها را می توان راهكارهایی برای پیشگیری از خودكشی عنوان كرد. برای مقابله با خودكشی بهترین جایی كه باید روی آن متمركز شد، خانواده است.وی درباره نقش خانواده در مقابله با این پدیده توضیح می دهد: روابط همسری را تقویت كنیم، مراقب استفاده از كلمات و جمله هایمان درباره كودكان و نوجوانان باشیم، برای حل تنش ها و چالش های زن وشوهری، بچه ها را درگیر دعواها نكنیم. در دوره نوجوانی، مراقب رفتارهایی مثل گوشه گیری و ساكت بودن و گوش دادن به موسیقی های غمگین و گذاشتن وضعیت (استوری هایی كه حاكی از ناامیدی دارد باشیم. حس تعلق خاطر را بین فرزندانمان تقویت كنیم تا در زمان بحران ها، به جای پناه بردن به تنهایی، با برادر و خواهرشان درد دل كنند و همیشه راه گفت وگو را برای فرزندانمان باز بگذاریم حتی وقتی كه اشتباهی هرچند بزرگ را مرتكب شده باشند. همیشه حرف زدن، بهتر از سكوت و پناه بردن به حل مسئله های یك نفره سراسر احساساتی است و با دیدن هرگونه صحبت كردن كودك و نوجوانمان درباره مرگ، رها شدن از زندگی، حتی به شوخی، آن را جدی بگیریم و با همدلی، به او كمك كنیم تا مشكلش را مطرح كند.این مدرس دانشگاه بیان می كند: تنها وجودی كه نمی رنجد و كامل است، خداست و انسان، با همه توانایی هایش، بازهم ضعیف است؛ به خصوص كه نوجوان باشد. طوری رفتار كنیم كه در بین اطرافیانمان، اگر كسی احساس كرد هیچ راهی برای حل مسئله اش وجود ندارد، بتواند روی حمایت های ما حساب باز كند.

  سایر راهكارها برای پیشگیری
آموزش توانایی سازگاری، برای همه افراد مهم است، مخصوصا كسانی كه زمینه انجام خودكشی را در آن ها حس می كنید. فرد باید بداند نسبت به شرایط سخت چگونه رفتار كند و چگونه به بحران ها واكنش نشان دهد. خودكشی در مقابل تمام شدن یك رابطه عاطفی سطحی و كوتاه مدت و یا خودكشی به خاطر مشروط شدن در دانشگاه قطعا راه حل مناسبی نیست. مهارت های حل مسئله به افراد كمك می كند تا در زمان های بحرانی بادید بهتری به موضوع نگاه كنند.هركس در زندگی افرادی را نیاز دارد كه او را دوست داشته باشند و به او اهمیت دهند. داشتن خانواده مهربان و دلسوز، داشتن دوستان فداكار و صمیمی و داشتن یك رابطه عاشقانه كامل و لذت بخش، همه و همه به فرد مستعد، انگیزه ادامه زندگی، حتی در شرایط سخت را خواهد داد. از طرفی مهم ترین علت خودكشی بی انگیزگی است. لازم است كه صحبت های عزیزانتان درباره آینده و ناامیدی او را جدی بگیرید. علل بی انگیزگی او را كشف كرده و از متخصص برای راهنمایی كمك بگیرید. داشتن یك شغل مناسب، انجام فعالیت های هنری و ورزشی و انگیزه های تحصیلی، می تواند به فرد برای ادامه زندگی محرك كافی را بدهد. درمان های شناختی نیز به فرد برای اصلاح تفكر نسبت به زندگی و تغییر نگرش های منفی بسیار لازم است.
در بسیاری موارد اقدام برای خودكشی و پرورش دادن افكار خودكشی به وجود اختلال افسردگی در افراد مربوط می شود. افسردگی بیماری است كه بدون بهره مندی از روش های روان درمانی و جلسات مشاوره قابل درمان نیست و در صورت خوددرمانی علائم آن هرچند وقت یك بار با شدت بیشتری برمی گردد و درنهایت ممكن است پیامدهایی همچون خودكشی را به دنبال داشته باشد.

نویسنده : سید مهدی مرتضوی |