آثار و پیامدهای منفی همه گیری های گسترده كرونا، هر روز ابعاد تازه تری به خود می گیرد؛ اگر در یك دوره زمانی صحبت از مشكلات ناشی از قرنطینه و یا پیامدهای تعطیلی كسب وكارها و نیز مرگ ومیرهای گسترده بود، حالا با گذشت نزدیك به 19 ماه از عالم گیری این ویروس منحوس، برخی وجوه كمتر آشكار آن، هویدا شده است. در ابتدای بحث های مربوط به محدودیت های اجتماعی و فاصله گذاری، بسیاری از متخصصان حوزه روان درباره موج های آینده اختلال های روانی و آسیب های غیرجسمانی آحاد جامعه هشدار داده بودند. برخی از این هشدارها مانند رشد افسردگی، اضطراب، وسواس، پرخاشگری و تنهایی های آسیب زا اكنون قابل مشاهده است؛ با اینكه هنوز تا برآورد كاملی و قطعی پیامدهای روانشناختی كووید-19 چند ماهی زمان نیاز است، اما یكی از وجوه بارز این تبعات در روحیه و اعصاب كادر درمانی كشور رخ داده است.

آسیب های جدی روانی در بین كادر درمان

طبق با برخی آمار و اظهارنظرهای رسمی و غیررسمی، كادر بهداشتی درمانی كشور اعم از پزشك، پرستار، رزیدنت، كارمندان بخش های آی سی یو، سی سی یو و دیگر مشاغل تخصصی زیرمجموعه بهداشتی- بیمارستانی همچون اتاق های عمل، بیهوشی و غیره دچار آسیب های جدی روان شده اند و در هنگامه توجه به آمار مرگ ومیرها و ابتلاها، از وضعیت آنها غفلت شده است. دكتر شروین شكوهی متخصص بیماریهای عفونی كه از نزدیك با همكاران خود در ارتباط است، از بی توجهی به سلامت روان كادر درمان كشور انتقاد كرده و گفته است: هیچكس به مسائل روانی پزشكان و كادر درمان فكر نمی كند. دكتر فریبرز درتاج عضو شورای مركزی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره كشور نیز از اوضاع وخیم روانی پرستاران خبر داده و برآورد كرده است كه 38 درصد آنها افكار خودكشی دارند.

افزایش «اختلال استرس پس از حادثه»

این استاد روانشناسی البته خودكشی و افكار مرتبط با آن را تنها یكی از نشانه های رشد آسیب های روان در میان پرستاران و كادر درمانی كشور دانسته است و با استناد به نتیجه یك پژوهش، گفته است با شیوع ویروس كرونا، میزان اضطراب متوسط تا شدید در میان پرستاران، به رقم نگران كننده 47 درصد رسیده؛ ضمن آنكه برخی بیماری های روانی مانند «اختلال استرس پس از حادثه» رشد یافته است. مجله دانشگاه علوم پزشكی اراك نیز به تازگی نتایج یك پژوهش علمی روانشناسی را منتشر كرده كه بر اساس یافته های آن، «افسردگی، كاهش تمركز و بی انگیزگی» مهم ترین پیامدهای روانی ناشی از ویروس كووید-19 در میان پرستاران ایرانی بوده است. این وضعیت را اگر به بقیه مشاغل درمانی و بهداشتی كه مستقیما با كرونا مرتبطند، تعمیم دهیم، به احتمال زیاد با وضع مشابهی برای پزشكان، متخصصان عفونی و تنفسی، متخصصان بیهوشی، اتاق عمل و دیگر افراد شاغل در بیمارستان ها مواجه خواهیم شد.

كادردرمان و مقابله با جنبه های دردناك ویروس كرونا

واقعیت این است كه كادر درمانی بیش از هر قشر دیگری مستقیما با جنبه های دردناك و آسیب زای ویروس كرونا و سویه های متنوع آن روبرو بوده اند؛ اگر مردم عادی اخبار نگران كننده درباره عواقب عدم مراعات شیوه نامه های بهداشتی، آمار مرگ و ابتلا را از رسانه ها دریافت می كنند و یا بخش هایی از آنها با سوگ از دست دادن عزیزانشان مواجه هستند، كادرهای بهداشتی ماه هاست كه به طور مستقیم با بیماران كووید-19 و رنج ها، مشقت ها، كمبودهای دارویی و تجهیزاتی، دردها و مرگ های آنها روبرو هستند و روزانه با موارد متعددی از مشكلات تنفسی تا قطع نفس بیماران و ضجه های اطرافیان و همراهان مواجه می شوند.

مهلتی برای بازپروری جسمی و روانی كادر درمان نبود

فشار روحی و جسمی به كادر درمان در كشور ما البته با موج های سهمگین، طولانی و چندگانه نیز همراه بوده است و در حدود دو سال گذشته، هرگز اجازه بازپروری جسمی و روانی را به فعالان این بخش نداده است. به عنوان یك راهكار فوری و عملی برای كاهش التیام روانی كادر درمان، می توان در قالب طرحی شبیه به طرح غربالگری شهید سلیمانی، وضعیت سلامت روانی كادر درمان را غربالگری كرد تا پیش از بروز و ظهور هرگونه تبعات شدیدتر، مورد درمان و بازپروری قرار گیرد. غربالگری پرستاران، پزشكان و متخصصان حاضر در بیمارستان ها و مراكز درمانی مرتبط با كووید-19 را می توان با كمك دانشجویان روانشناسی یا روانپزشكی هر كدام از دانشگاه های علوم پزشكی كشور انجام داد و در یك فرآیند آنلاین به تجمیع سریع نتایج آن پرداخت.در مرحله بعد آنان كه نیاز به مداخلات فوری روانشناختی دارند باید هرچه سریع تر به متخصصان مقیم در مراكز درمانی یا خارج از محیط های بیمارستانی مراجعه كنند. وزارت بهداشت می تواند برای مداخلات درمانی این حوزه، اولویت ها و امتیازاتی خاص وضع كند تا پرستاران و دیگر متخصصان درگیر با كرونا به صورت ویژه و فوریتی خدمات مشاوره ای، روان درمانی، تشخیصی و روانپزشكی و احیانا بستری را دریافت كنند. در این مورد می توان از كمك های ویژه ستاد ملی مقابله با كرونا و امكانات روانشناختی دیگر نهادها نظیر سازمان بهزیستی، كلینیك های دانشگاه های علوم انسانی كه رشته روانشناسی دارند و سازمان نظام روانشناسی بهره گرفت تا بخشی از آلام روانی كادر درمان كاهش یابد.