به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان،اگر دوره 14 روزه مراقبت و درمان كرونا را به سلامت پشت سر بگذاری، پشت این ویروس منحوس را به خاك مالیده ای.» این برآورد اولیه درباره میزان تاثیرگذاری ویروس هزارچهره كرونا بر سلامت افراد، هنوز هم برای بسیاری از افراد، حجت است و تصور می كنند پیروزی در مبارزه 2 هفته ای با این ویروس، پایان ماجرای كروناست. اما متاسفانه این، تمام ماجرا نیست. گاه با اینكه فرد از مرحله حاد بیماری در مدت نسبتاً كوتاهی عبور می كند اما علائم مزمن بیماری تا ماه ها در بدنش باقی می ماند؛ علائمی كه شایع ترین آنها عبارتند از مشكلات تنفسی، خستگی، درد و اضطراب.

اخیراً تحقیقی توسط دانشگاه آكسفورد انجام شده كه نشان می دهد در 37 درصد از بهبود یافتگان كرونا، سه یا 6 ماه بعد از ابتلا به ویروس حداقل یك علامت طولانی مدت مشاهده شده است. و ماجرا وقتی پیچیده تر می شود كه بدانیم برخی مبتلایان بعد از گذشت یك سال، هنوز هم با عوارض دردسرساز این ویروس هزار چهره دست به گریبانند. این همان پدیده ای است كه به long covid «كرونای طولانی» معروف شده و زندگی بسیاری از افراد را در سراسر دنیا تحت الشعاع قرار داده است. با اینكه كووید طولانی از همان ماه های اولیه شیوع كرونا، در مجامع علمی دنیا به رسمیت شناخته شد، اما در كشور ما كمتر به آن پرداخته شده است. با این نگاه، بی مناسبت ندیدیم برای معرفی دلایل بروز پدیده كرونای طولانی و عوارض آن، گفت وگویی با یكی از پزشكان متخصص شناخته شده كشور ترتیب دهیم. اگر شما هم كنجكاوید درباره كووید طولانی بیشتر بدانید، با گفت وگوی ما با دكتر «مرتضی ایزدی»، متخصص بیماری های عفونی و ایمونولوژی بالینی همراه باشید.

گروهی از بهبودیافتگان كرونا از باقی ماندن برخی عوارض آزاردهنده این بیماری برای مدت طولانی چند ماهه و حتی یك ساله گلایه می كنند. گستردگی دایره این افراد در سراسر دنیا باعث شده پدیده كرونای طولانی به طور رسمی در مجامع علمی و پزشكی معتبر مطرح و مطالعات متعددی درباره آن انجام شود. قبل از اینكه به نشانه ها و مصادیق این پدیده بپردازیم، خوب است برای شروع برای مخاطبان این گفت وگو بفرمایید اساساً منظور از كووید طولانی چیست؟

- وقتی كه ویروس كووید 19 افراد را گرفتار می كند، مبتلایان براساس وضعیت سیستم ایمنی و پارامترهایی كه در پیش آگهی بیماری دخیل است، از میزان بار ویروسی تا وضعیت ایمنی فرد، بیماری های زمینه ای مثل دیابت، داروهای نقص ایمنی، وضعیت سیگاری و غیر سیگاری بودن، وضعیت ویتامین D و یك سری علائم دیگر، به چند دسته تقسیم می شوند: در افرادی كه از یك سیستم ایمنی بسیار خوب برخوردارند، بیماری خیلی زود دوره اش را طی می كند و علائمش در همان 4، 5 روز اول و یا حداكثر دو هفته برطرف می شود ؛ دقیقاً شبیه یك سرماخوردگی معمولی. اگرچه در تمامی گروه ها وضعیت سرایت به ویژه در 10 روز اول قابل توجه است.

اما گروه دوم، افرادی هستند كه وقتی سیستم ایمنی شان به دلیل ابتلا به كووید روشن و فعال می شود، دیگر از كنترل خارج شده و خاموش نمی شود. یعنی وقتی كه باید روند فعالیت این سیستم ایمنی قطع شود، این اتفاق نمی افتد و این روند ادامه پیدا می كند. این مرحله، همان مرحله درگیری دستگاه های مختلف بدن ازجمله دستگاه ریوی با ویروس كروناست. فرد با عوارض ریوی مواجه می شود و این علائم در یك روند افزایشی، كم كم تشدید می شود و نهایتاً بدن به وضعیتی شبیه بیماری خود ایمنی می رسد. اینجا شرایطی پیش می آید كه خودِ سیستم ایمنی بدن شروع می كند به تخریب سلول های بدن.

این تخریب در تمام افرادی كه دوره درگیری شان با ویروس كرونا بیش از یك هفته طول می كشد، مشترك است؟

- خیر. در وضعیت درگیری سیستم های مختلف بدن با ویروس هم، افراد چند دسته می شوند. ببینید، در بدن ما یك سری فاكتورهای التهابی وجود دارد و یك سری فاكتورهای ضد التهابی. بعد از گذشت مدتی از درگیری بدن با ویروس، نهایتاً این فاكتورها به تعادل می رسند و بیماران با چند روز پس و پیش، بهبود پیدا می كنند و به روال عادی زندگی برمی گردند. این ها همان گروه اول هستند كه بعد از 10 تا 14 روز، به تدریج به سمت بهبودی می روند. اما این موضوع، عمومیت ندارد و در درصد بسیار اندكی از بیماران وضعیت تخریب به گونه ای است كه وضعیت التهابی آنها بیش از زمان موردنیاز ادامه پیدا می كند.

حالا در همین تداوم وضعیت التهابی هم، بیماران شرایط متفاوتی را تجربه می كنند. در برخی افراد، با اینكه تخریب تمام شده اما آنقدر عارضه بر جا گذاشته كه این عوارض باعث ایجاد ناراحتی های متعدد در فرد می شود؛ مثلاً بیمار درگیر فیبروز ریوی می شود، سیستم كلیوی اش تحت تاثیر قرار می گیرد، دچار آریتمی های قلبی می شود، به دلیل آسیب وارده به دستگاه كبد دچار وضعیتی شبیه هپاتیت می شود و... اما در برخی بیماران، یك وضعیت خاص دیگر پیش می آید. در این افراد، التهاب ناشی از ویروس كرونا باعث فعالیت مجدد ویروس های نهفته ای مثل EBV، herpes simplex و varicella می شود. مطالعاتی كه تا به حال صورت گرفته در بیش از دو سوم موارد لانگ كووید، ویروس EBV با فعالیت مجدد است و برخی از این عوارض پست كوویدها به دلیل همین ویروس های ری اكتیو شده است. ویروس در بعضی از نقاط بدن در حالت نهفته باقی می ماند و گهگاه با یك عامل تحریك كننده یا توسط ساختار خود سیستم ایمنی، دوباره فعال می شود. و این وضعیتی را ایجاد می كند كه فرد ممكن است حالتی شبیه دوران بیماری اش را تجربه كند.

اینجا همان وضعیتی ایجاد می شود كه از آن، تعبیر به كووید طولانی می شود؟

دقیقاً. تدوام علائم به بیش از 12 هفته از عفونت چه در بیماری خفیف و چه در بیماری شدید، وضعیتی را ایجاد می كند كه به آن كووید طولانی اطلاق می گردد . این دو سه وضعیت آخر كووید، شرایطی را برای بدن ایجاد می كنند كه هریك از ارگان های بدن می توانند متأثر از آن شوند. ممكن است یك ارگان مثل ریه درگیر ویروس كرونا شود. ممكن است دو ارگان درگیر شود؛ قلب و ریه. یا سه ارگان؛ كبد، ریه و كلیه گرفتار شود. ممكن است پانكراس (لوزالمعده) هم به آنها اضافه شود. علاوه بر این، سیستم عضلانی، سیستم مغزی و... هم می توانند تحت تاثیر این سیستم ایمنی مختل شده قرار بگیرند.

منظورمان از سیستم ایمنی مختل شده، چیست؟ سیستم ایمنی كه آنجا كه باید به عوامل مخل سلامت مثل ویروس شلیك كند، شلیك نمی كند. آنجا كه باید كم شلیك كند، زیاد شلیك می كند یا برعكس. یعنی در وضعیت تعادل قرار ندارد. اینجا براساس اینكه در نتیجه مختل شدن سیستم ایمنی بدن، چه ارگان یا ارگان هایی گرفتار شوند و تا چه حد آسیب ببینند و مضمحل شوند، بیمار دچار عوارض طولانی كووید خواهد شد. اما واقعیت این است كه هنوز علت اصلی كووید طولانی مشخص نیست اما با افزایش سن، شانس ابتلا به آن افزایش می یابد و در زنان 2 برابر مردان است . در 1 درصد از بیماران زیر 20 سال و 5درصد بالای 60 سال ریسك بیشتری برای مبتلا شدن وجود دارد. متاسفانه هنوز روش تشخیص و درمان قطعی پاراكیلینیكی و آزمایشگاهی قطعی هم برای این بیماری وجود ندارد.

خستگی ، سردرد، اختلال توجه، تنگی نفس، اختلال بویایی و چشایی ، سرفه ، تعریق ، اختلالات گوارشی ، اختلال حافظه ، اختلال شنوایی ، افسردگی ، كاهش وزن ، اختلالات پوستی ، افزایش ضربان و یا تپش قلب ، تب متناوب و اختلال خواب از جمله شایع ترین علائمی است كه در بیماران مبتلا به كووید طولانی گزارش شده است. بنابراین همان طور كه شما اشاره كردید، وقتی ویروس كرونا باعث مختل شدن سیستم ایمنی بدن شود، می تواند تمام ارگان های بدن را برای مدت ها تحت تاثیر قرار دهد.

بله. تمام ارگان های بدن ازجمله قلب، ریه، كلیه، كبد و... ممكن است در دایره تخریب ویروس كرونا قرار بگیرند. علاوه براین، بسیاری از بیماری های نورولوژیك مثل سندروم گیلَن باره، میگرن و تشدید وضعیت حملات ام اس هم، از عوارض كووید طولانی است. ما حتی بیمارانی داریم كه مبتلا به «موكور» یا همان قارچ سیاه می شوند؛ آن هم بعد از یك فاصله 2 ماهه از بهبود كرونا! ببینید، به دنبال ابتلا به ویروس كرونا، گاه ناراحتی و بیماری جدیدی در فرد ایجاد می شود، گاه ممكن است فرد این بیماری را داشته و ابتلا به كرونا آن را تشدید كرده، گاهی هم ممكن است فرد بیماری نهفته داشته مثل دیابت نهفته و با ابتلا به كرونا تازه این بیماری آشكار شده...

یعنی ممكن است برخی افراد بعد از ابتلا به كرونا، دچار بیماری دیابت شوند؟!

بله. متاسفانه برخی از بیماران بعد از كرونا، مبتلا به دیابت شده اند. از آنجا كه ما در سلول های بتا لانگرهانس سطح بالای ACE2 داریم، پس می تواند هدف ویروس كووید باشد و تخریب آن در طی كووید منجر به دیابت شود. بنابراین دیابت ناشی از كووید هم داریم كه در نزدیك به 14.4 درصد از مبتلایان به فرم سیویر كووید اتفاق می افتد.

مهم ترین اتفاق برای این دسته از بیماران، شناسایی این وضعیت است. بنابراین یك یا چند هفته بعد از كرونا اگر بیمار با علائمی مانند پرنوشی و پرادراری مواجه می شود، باید به پزشك مراجعه كند و آزمایشات لازم را برای بررسی احتمال ابتلا به دیابت انجام دهد تا اگر این موضوع وجود دارد، در همان مراحل اولیه بیماری با مشورت پزشك نسبت به كنترل آن اقدام كند.

آقای دكتر! آیا عوارض طولانی مدت كووید 19 در قالب عوارض جسمی باقی می ماند یا از جنبه های روحی و روانی هم بیمار را درگیر می كند؟

- به نكته مهمی اشاره كردید. بیماری هایی مثل كووید در كنار عوارض جسمی، یك وضعیت خاص روحی روانی هم ایجاد می كنند. فرد با یك بیماری دست و پنجه نرم می كند كه نمیتواند تصور كند یك ساعت بعد در چه وضعیتی قرار میگیرد ، مدام این فكر در ذهنش می چرخد كه بیماری اش چه آینده ای خواهد داشت و... بنابراین روح و روان بیمار هم می تواند متأثر از كووید شود. به دنبال بقایایی كه كووید در بدن به جا می گذارد، شاید بالغ بر 200 نوع علائم یا نشانه علامت بتوانیم در بیماران پیدا كنیم. مجموعه ای از اینها، علائم بیماری های روحی روانی هستند به طوری كه تا 6 ماه بعد از كووید، تقریباً 20 درصد از مبتلایان حداقل یكی از این علائم بیماری های روحی روانی را با خود خواهند داشت. مثلاً افسرده می شوند، اختلال خواب پیدا می كنند یا دچار اختلال نوروتیك می شوند.

فرد مراجعه می كند و می گوید: همسرم خیلی خوش اخلاق بود اما بعد از ابتلا به كرونا، دیگر حتی نمی توانم با او حرف بزنم. دیگری می گوید: فرزندم از وقتی كرونا گرفته، شب تا صبح گریه می كند. یك مادر دیگر می گوید: بچه من خیلی درسخوان بود اما بعد از كووید، حال ندارد یك ساعت درس بخواند. همیشه خسته است یا هر روز سردرد دارد. یا فردی می آید و می گوید: بعد از ابتلا به كرونا، دیگر قدرت تصمیم گیری ندارم. خیلی عجیب است. كووید حتی می تواند قدرت تصمیم گیری شما را سلب كند و برای طولانی مدت، این وضعیت را ادامه دهد. حتی در مواردی، اقدام به خودكشی بعد از كووید مشاهده است. من بیماران زیادی را می شناسم كه یك سال قبل كرونا گرفته بودند اما هنوز شب ها نمی توانند بخوابند و زندگی شان به كلی به هم ریخته. به دلیل همین عوارض روحی و روانی ناشی از كرونا، برخی خانواده ها حتی تا مرز طلاق هم پیش می روند...

با این فهرست بلندبالا از عوارض جسمی و روحی كرونای طولانی در بیماران بهبودیافته، آیا درمانی برای این پدیده پیچیده متصور است؟

- بله. با اقدام به موقع و انجام مراقبت های لازم، بسیاری از این عوارض می تواند كاهش پیدا كرده یا به كلی حذف شود. در این میان، آنچه بسیار اهمیت دارد، این است كه بیماران بعد از ترخیص از بخش كرونا تا مدت ها باید تحت نظر تیم پزشكی متشكل از متخصصان حوزه های مختلف عفونی، ایمونولوژیك، روانپزشكی و روانشناسی، قلب و حتی پوست باشند.

آیا این شرایط در كشور ما وجود دارد؟ آیا بیماران بهبودیافته كرونا از این مراقبت های چندتخصصی بعد از ترخیص بهره مند می شوند؟

- متاسفانه خیر! در تشریح چرایی این موضوع، باید بگویم هم سیستم درمانی كشور، مقصر است هم خود بیمار. بسیاری از بیماران وقتی از بخش كرونا مرخص می شوند، آنقدر به خاطر شرایط خاص كرونا تحت فشار بوده اند و آنقدر ترسیده اند كه به اصطلاح دیگر چشم دیدن تیم پزشكی را ندارند و حاضر نیستند دوباره به بیمارستان مراجعه كنند. می ترسند كه نكند به پزشك مراجعه كنند و عارضه یا مشكلی تشخیص داده شود و دوباره گرفتار شوند. درحالی كه بیماران كووید 19 حتماً بعد از ترخیص باید توسط تیم پزشكی ساپورت شوند. توجه داشته باشید، برخی علائم كووید طولانی، آشكار است مثل حملات تنفسی، خستگی مزمن، بی حسی دست و پا، دردهای عضلانی و... اما برخی علائم فقط از طریق انجام آزمایشات قابل تشخیص است مثل اختلالات خونی و انعقادی. خب، این مشكل كه مثل فیبروز ریوی نیست كه نشانه های ظاهری مشخص مثل تنگی نفس و... داشته باشد و بیمار هر وقت با آن مواجه شد، به پزشك مراجعه كند. این فقط از طریق انجام آزمایش مشخص می شود.

بنابراین جامعه باید یاد بگیرد به خودمراقبتی هوشمندانه تحت نظارت پزشكی رو بیاورد. یعنی همانطور كه شما هرچند وقت یكبار برای چكاپ اقدام می كنید، در پایان دوره كرونا هم، بعد از یك یا چند هفته باید به پزشك مراجعه داشته باشید تا حداقل وضعیت كلی سلامتی تان بررسی شود. اما ما خیلی كم داریم بیمارانی كه مقید به چنین خودمراقبتی باشند. برخی بیماران بعد از كرونا، هر علامتی هم در خودشان می بینند، آن را سركوب می كنند و جدی نمی گیرند تا اینكه كار از كار می گذرد و دیگر نمی توان برایشان اقدامی انجام داد. البته برخی بیماران هم هستند كه به اصطلاح از آن طرف بوم می افتند. این افراد وسواس پیدا می كنند و مدام پیش دكتر هستند كه این هم، شیوه مناسبی نیست.

گفتید در گرفتار شدن بیماران كرونایی به عوارض كووید طولانی، تیم های درمانی هم نقش دارند...

- بله، بخشی از این مشكل هم متوجه سیستم درمانی است. تیم درمانی هم باید پیگیر وضعیت سلامتی بیمار كرونایی ترخیص شده باشد. ما برای اجرای این مراقبت های بعد از كرونا، باید كلینیك های post covid را ایجاد كنیم. اما متاسفانه به دلیل حجم بالای مراجعات به بیمارستان ها، دغدغه تیم های درمانی فقط نجات جان بیماران مبتلا به كروناست و برنامه ای برای ادامه روند درمان آنها در درازمدت وجود ندارد. در مواقع پیك، آنقدر فشار جسمی و روحی و روانی به كادر درمان وارد می شود كه قابل وصف نیست. البته كادر درمانی هنگامی كه بیمار از بخش كرونا ترخیص می شود، به او توصیه می كنند بعد از یك یا چند هفته برای بررسی وضعیت سلامتی اش به بیمارستان مراجعه كند اما این مسئله به پیگیری و ساز و كار مشخص در مراكز درمانی هم نیاز دارد.

به روز رسانی تیم های پزشكی هم در درمان هم در توانبخشی بیماران امری ضروری است . بنابراین باز هم تاكید می كنم لازم است كلینیك های پُست كووید حداقل در دانشگاه های علوم پزشكی ایجاد شود و پزشكان با تخصص های مختلف از آخرین دستاوردها و تحولات برای درمان بیماران استفاده كنند و به آنها در درمان عوارض بلندمدت جسمی و روحی كووید 19 كمك كنند. بسیاری از این عوارض را می توان با تشخیص و درمان به موقع و مناسب، به حداقل رساند یا به كلی حذف كرد.

در صحبت هایتان به كلینیك های post covid اشاره كردید. كاركرد این كلینیك ها دقیقاً چیست؟

- كلینیك های post covid كلینیك هایی است كه برای مراقبت ها و درمان های بعد از كرونا ایجاد می شود؛ مراكز چندتخصصی با حضور متخصصان حوزه های مختلف. متخصصان در این كلینیك ها باید بعد از بررسی شرایط، بیماران را در قالب چند دسته پرخطر، متوسط و كم خطر تقسیم بندی كنند. بیمارانی كه جوان هستند، درگیری ریه شان كمتر از 15-10 درصد بوده، مشكل خاصی ندارند و نتیجه آزمایشات شان هم رضایتبخش بوده، بیماران با ریسك پایین هستند. به این بیماران فقط مجموعه ای از توصیه ها ارائه می شود كه مثلاً اگر با فلان علائم مواجه شدی، مراجعه كن.

اما بیماران با ریسك متوسط و بالا را نباید رها كرد. ما با بحران های جسمی و روحی مختلف بعد از كووید مواجه هستیم كه اگر به موقع شناسایی شوند و برای مدیریت آنها اقدام شود، خیلی خوب درمان خواهند شد. اما اگر این اتفاق نیفتد، این بحران ها می توانند عواقب ناخوشایندی برای بیمار داشته باشد و تا مدت ها زندگی او را تحت تاثیر قرار دهند.

با توجه به اینكه در كشور ما كلینیك post covid وجود ندارد، بیمارانی كه با عوارض كرونای طولانی دست و پنجه نرم می كنند، چه باید بكنند؟

- متاسفانه این خلأ وجود دارد و بیماران ما از مراكز ارائه دهنده مراقبت ها و درمان های بعد از كرونا محروم هستند. البته درست است هنوز كلینیك های post covid در ایران ایجاد نشده اما ما در دانشگاه و بیمارستان بقیه الله (عج) خوشبختانه موفق شده ایم قدم های خوبی برای كاهش و درمان برخی عوارض كووید 19 برداریم.

مشتاقیم شنونده این خبرهای خوب باشیم.

- حتماً می دانید به دلیل افزایش شدید تعداد بیماران در پیك پنجم و محدودیت ظرفیت بیمارستان ها، درصدی از بیماران با اكسیژن مرخص می شدند. یعنی بیمارانی كه نیازمند مراقبت های پزشكی، پرستاری و حمایتی نبودند و می توانستند ادامه روند درمان را در خانه طی كنند، ترخیص می شدند اما باید در منزل مرتباً از كپسول اكسیژن معمولی یا دستگاه اكسیژن ساز استفاده می كردند. ما در دانشگاه بقیه الله (عج) در این زمینه تحقیقاتی انجام دادیم كه به لطف خدا موفقیت آمیز بود و الان به عنوان یكی از پِلن های درمانی اجرا می شود. بر این اساس، ما بالای 95-90 درصد بیمارانی كه وابسته به اكسیژن و درواقع در مراحل اولیه فیبروز ریوی هستند را با روشی به نام «هموتراپی با اُزُن» داریم درمان می كنیم. با این روش، بیماران بعد از 3-2 هفته نهایتاً یك ماه، درمان می شوند و دیگر نیازی به استفاده از اكسیژن نخواهند داشت. لازم است اطلاع رسانی مناسب در این زمینه صورت بگیرد تا بیماران از وجود این روش درمانی مطلع شوند و بتوانند از مزایای آن بهره مند شوند.

در حركت مهم دیگری، جمعی از نخبگان كشور یك دستگاه ساختند به نام «مینی پِپ» كه در اروپا و آمریكا مورد استفاده قرار می گرفت. مینی پپ، یك دستگاه ساده و ارزان است كه می تواند بازتوانی تنفسی بیمار مبتلا به كرونا را تقویت كند و به بیمار كمك كند چه در بیمارستان چه در منزل، ظرفیت های ریوی اش را حفظ كند و كم كم به وضعیت اولیه اش برگردد.

این خبر خوبی است برای بیمارانی كه با عوارض كرونای طولانی دست به گریبانند. آیا شیوه های بازتوانی ساده ای هم وجود دارد كه این افراد با كمك گرفتن از آن، در خانه بتوانند به بازیابی سیستم ایمنی بدنشان كمك كنند؟

- نكاتی كه در این زمینه مهم است و می تواند كمك كننده باشد، اول، ورزش ملایم اما مداوم است. به طور كلی بعد از ابتلا به كرونا، اصلاً ورزش سنگین به بیماران توصیه نمی شود. بنابراین از افراد مبتلا به كووید طولانی انتظار نداریم بروند كوهپیمایی! همین كه هر روز 500-400 متر پیاده روی داشته باشند، خیلی خوب است. همین 500 متر را هم سه قسمت كنند و بین آنها كمی استراحت كنند تا ضربان قلب خیلی بالا نرود. و كم كم هر روز 100 متر به این مسافت اضافه كنند. به این ترتیب در یك روند آهسته و پیوسته، دستگاه هایی از بدن مثل دستگاه ریوی و قلبی كه آسیب دیده اند، تقویت و بازیابی می شوند.

دوم، انتخاب یك رژیم غذایی متعادل به همراه مصرف مقادیر مناسب میوه ها و سبزیجات. سوم، مصرف برخی ویتامین ها اگرچه هیچ كدام اثبات شده و قطعی نیست. به طور مثال گفته می شود اگر فرد با كمبود ویتامین D مواجه باشد، هم شانس ابتلا بیشترو هم دچارعوارض بیشتری بعد از ابتلا به كرونا می شود. البته این موضوع اثبات نشده است. یا برای مقابله با خستگی مزمن كه یكی از عوارض شایع كووید طولانی است، مصرف زینك و همینطور مصرف سبزیجات توصیه می شود. علاوه براین، استراحت كافی و مصرف منظم مایعات هم به این بیماران توصیه می شود.

یك مطالعه جدید نشان داده است دریافت دو دز واكسن، احتمال كووید طولانی را در بزرگسالانی كه به ویروس كرونا مبتلا می شوند، تا حد زیادی كاهش می دهد. آیا تزریق واكسن، برای مبتلایان كووید طولانی هم چنین تاثیری دارد و می تواند در كاهش عوارض بلندمدت كرونا در آن ها مؤثر باشد؟

بله این بدیهی است. انجام واكسیناسیون می تواند از ایجاد كووید طولانی جلوگیری كرده و یا در كاهش عوارض آن موثر باشد. ما در بحث واكسن، مفهومی تحت عنوان VES داریم یا همان realworld efficacy against susceptibility. وقتی ما با یك واكسن كارآمد واكسیناسیون كامل داشته باشیم شانس ابتلا به مراتب كم تر می شود. از طرف دیگر، كراس ایمیونیتی ناشی از واكسن كووید در مورد های VBI ( ابتلا بعد از واكسیناسیون) می تواند تا حدی بر ویروس های ری اكتیو شده هم موثر باشد. پس مطمئنا واكسیناسیون می تواند شانس لانگ كووید را هم كاهش دهد.

.. و صحبت پایانی؟

- مخلص كلام اینكه كووید 19، یك بیماری 10 یا 14 روزه نیست. در درجه اول، پزشكان ما باید به نكته توجه داشته باشند. یعنی بیمار كرونایی، بیماری نیست كه یك درمان كوتاه مدت برایش در نظر بگیریم و خوب شود و تمام. در درجه دوم، خود بیمار هم باید بداند اینطور نیست كه اگر از تخت بیمارستان بلند شد و به خانه رفت، برای همیشه نیازش به درمان و مراقبت تمام شده است. باید بداند در دوره های مشخصی لازم است به پزشك مراجعه كند تا با انجام معاینات و آزمایشات، وضعیت سلامتی اش بررسی شود. بنابراین همین حالا لازم است كمیته علمی كرونا و هر فرد و نهادی كه در این زمینه مسئولیت دارند، به فكر ایجاد كلینیك های post covid برای پایش و درمان عوارض بلندمدت كرونا باشند.

منبع:فارس