شاید مهم ترین تغییری كه كووید 19 بر سبك زندگی ما بر جا گذاشته است كاهش فعالیت فیزیكی و تحركی و جایگزینی آن با خانه نشینی و ارتباطات مجازی و در واقع اعتیاد بیمارگونه به گشت و گذار در دنیای مجازی باشد.

این تغییرات اثرات كوتاه مدت و بلندمدت زیادی را بر همه افراد در سنین مختلف از ابعاد گوناگون به جا گذاشته است. این روزها با پیشرفت نسبتا مطلوب در روند واكسیناسیون عمومی در كشور، موضوع بازگشایی دانشگاه ها و مدارس به طور جدی مطرح شده است. اما آنچه در این میان كمتر از منظر بهداشت حرفه ای (و نه صرفا پزشكی) به آن توجه شده آسیب های اسكلتی و عضلاتی و تغییرات ساختار بدنی و ارگونومی دانش آموزان و دانشجویان طی نزدیك به دو سال اخیر و تحت تاثیر گذراندن ساعت های طولانی در دنیای مجازی به بهانه آموزش مجازی یا تفریحات و بازی های آنلاین بوده است.

در آستانه بازگشایی برخی مدارس و دانشگاه ها با دكتر احمد یاری، مدرس دانشگاه و مشاور صنایع در حوزه سلامت، ایمنی و محیط زیست (HSE) گفت وگو كرده ایم.

از نگاه شما به عنوان مشاور در حوزه بهداشت حرفه ای، همه گیری كرونا طی دو سال اخیر چگونه و از چه طریق بهداشت و سلامت فیزیكی دانش آموزان و دانشجویان را به خطر انداخته است؟

پیامدهای دو سال اخیر در دنیا تحت تاثیر همه گیری كرونا شامل قرنطینه ها، ایجاد محدودیت های اجتماعی، الزام به رعایت فواصل فیزیكی و پرهیز از تجمع ها می شود كه به تناوب در كشورهای مختلف مورد استفاده قرارگرفته و هنوز هم مورد استفاده است.

در این میان آموزش های رسمی در مقاطع مختلف از دبستان و دبیرستان گرفته تا دانشگاه و تحصیلات تكمیلی ازجمله بخش هایی بودند كه بیشترین تغییر را در این مدت پذیرا شدند. مدارس و دانشگاه ها تعطیل و آموزش ها اكثرا به شیوه مجازی انجام شده و در نتیجه دانش آموزان و دانشجویان ناگزیر به استفاده از لپ تاپ، تبلت و گوشی هوشمند (به صورت تمام وقت) به عنوان بخشی از روال تحصیلی خود بوده اند. تداوم این شیوه این نگرانی را ایجاد كرده است كه استفاده بیش از حد از این ابزار می تواند باعث ایجاد درد و تغییرات اسكلتی عضلانی، به ویژه در اندام فوقانی و ستون فقرات شود.

یكی از عوامل زیان آور محیط كار، عوامل ارگونومیكی هستند كه می توانند به مشكلات عضلانی - اسكلتی منجر شوند. دانش آموزان و دانشجویان نیز به نوعی شاغل در حوزه تحصیل محسوب شده و می توان این عامل زیان آور را برای آنان نیز بررسی كرد.

در واقع به اختلالات اسكلتی و عضلانی دانش آموزان و دانشجویان می شود به عنوان یك عامل آسیب زننده از منظر بهداشت حرفه ای در محیط كار نگاه كرد؟

دقیقا همین طور است. در حال حاضر اختلالات عضلانی-اسكلتی (MSDs) علت اصلی ناتوانی در كار، غیبت كار به واسطه بیماری و از دست دادن بهره وری است. اصولا هر زمان این سه عامل مشكلات عضلانی- اسكلتی شامل تواتر یا میزان مواجهه به عامل زیان آور (دفعات انجام كار)، میزان نیروی وارده به عضو و همچنین فرم بدن در كنار هم قرار بگیرند، بروز درد، كاهش توان و محدوده حركتی، بدشكلی و حتی ناتوانی های موقت و دائم عضلانی و اسكلتی دور از انتظار نخواهد بود. در واقع می توان گفت دردهای عضلانی- اسكلتی نتیجه فشارهای مكرر، استفاده بیش از حد و اختلالات اسكلتی- عضلانی ناشی از كار است.

در سال 1399/2020، به دلیل همه گیری بیماری كرونا، فاصله گذاری و قرنطینه های اجتماعی آغاز شد و كلاس های مجازی جایگزین روال های مطالعه مبتنی بر كلاس درس شد. از این رو دانش آموزان و دانشجویان برای مدت زمان طولانی تری نسبت به حالت عادی، حالت فیزیكی متفاوتی از حالت معمول را در پیش گرفتند كه عامل خطر احتمالی درد اسكلتی- عضلانی تلقی می شود.

پس شما تغییر شیوه آموزش را به سبك مجاری از عوامل بسیار موثر در بروز آسیب های اسكلتی- عضلانی جدی در نسل آینده می دانید؟

در این تغییر شیوه آموزش، دانشجویان و دانش آموزانی كه آموزش را از راه دور دریافت می كنند، بی حركتی، نشستن به حالت خمیده(قوزكزدن) نگاه كردن به صفحه لپ تاپ یا تبلت و گوشی هوشمند و گوش دادن به كلاس ها در موقعیت های غیرارگونومیك را برای مدت طولانی تری تجربه می كنند كه ممكن است مشكلاتی را برای این افراد ایجاد كند.

با خمیده تر شدن پشت یا گردن از حالت خنثی (معمول) نیروی بیشتری بر دستگاه عضلانی - اسكلتی وارد می شود كه با افزایش زمان كاربرد این وسایل (حتی وبگردی و استفاده از تلفن همراه برای شبكه های اجتماعی یا بازی های آنلاین برای مدت طولانی) می تواند باعث بروز مشكلات جدی در نسل آینده و آینده ساز كشور شود.

آیا پژوهش های علمی انجام شده نیز مؤید بروز چنین آسیب هایی در دانش آموزان سراسر دنیا بوده است؟

نتایج منتشر شده از برخی پژوهش ها در سال 2020 و 2021 حاكی از افزایش تعداد دانش آموزانی است كه از درد ناشی از وضعیت بد بدن رنج برده و از آن شكایت دارند. در برخی پژوهش ها، گردن درد (NP)، از شایع ترین اختلالات اسكلتی و عضلانی گزارش شده و علت اصلی بیماری و غیبت از درس دانشگاهی در بین دانشجویان عنوان شده است.

پس مشكلات گردن در دانش آموزان بسیار شایع تر بوده است؟

نتایج این مطالعات نشان می دهد نشستن و كار با صفحه نمایش به میزان بیش از سه ساعت در روز با افزایش ریسك تجربه سطح متوسط ناتوانی مربوط به گردن همراه است. این در حالی است كه در پژوهش دیگری در سال 2020، حدود 72 درصد والدین دارای كودكان 6 تا 13 ساله اعلام كردند متوسط میزان فعالیت های مبتنی بر صفحه نمایش فرزندان شان به چهار تا شش ساعت در روز افزایش یافته است. بی شك افزایش زمان نشستن به بروز مشكلات متعددی در سلامتی منجر می شود. نتایج بسیاری از پژوهش ها نشان می دهد بیشتر دانشجویان دانشگاهی در این دوران فعالیت بدنی كافی نداشته و زمان زیادی را صرف فعالیت های مبتنی بر نمایشگر رایانه یا گوشی می كنند. دوران همه گیری كرونا با كاهش عمومی تحرك افراد ازجمله دانش آموزان و دانشجویان همراه بود كه این عامل نیز می تواند به تحلیل عضلات و مقدمه ای برای افزایش آسیب های عضلانی-اسكلتی بدل شود.

راهكارهای خروج از وضعیت فعلی آسیب های اسكلتی - عضلانی

دكتر یاری معتقد است فعالیت های ورزشی خانگی دانش آموزان و دانشجویان، به ویژه در این دوره، چند اثر مثبت از جمله كاهش دردهای سیستم اسكلتی عضلانی و كمك به تمركز بهتر در كلاس ها، سطح خستگی كمتر و مقابله با استرس را به همراه خواهد داشت.

بر اساس توصیه های سازمان بهداشت جهانی، هر فرد برای زندگی سالم تر و بهتر باید حداقل 150 دقیقه ورزش با شدت متوسط یا حداقل 75 دقیقه با شدت بالا در هفته انجام دهد.

وی سه پیشنهاد و اقدام اصلاحی را برای مقابله و كاهش این مشكلات بیان می كند: آموزش ارگونومی و متعاقب آن تغییر و اصلاح شیوه نشستن و فرم بدن برای كاهش نیروی های وارد شده به دستگاه عضلانی- اسكلتی و همچنین استفاده از تجهیزات مناسب و متناسب را می توان به عنوان گام اول برشمرد. كاهش زمان استفاده از این ابزار ها و حداقل ایجاد تناوب و در نظر گرفتن زمان های استراحت برای ایجاد تغییر در فرم بدن از جمله مواردی است كه می تواند به عنوان یكی از راهكارهای كاهش مشكلات عضلانی-اسكلتی مورد توجه قرار گیرد. تقویت عضلات و ارتقای سطح آمادگی جسمانی نیز می تواند عامل مهمی در این راستا باشد.

پونه شیرازی - سلامت / روزنامه جام جم