به گزارش «تابناك»، در پسران شایع تر از دختران است. ممكن است در بعضی علائم پر تحركی و رفتار های ناگهانی، بیشتر دیده شود كه به آن ADHD یا Attention Deficit Hyperactivity Disorder می گویند و یا در گروهی علائم بی توجهی بیشتر یافت شود كه به آن ADD یا Attention Deficit Disorder می گویند.

به نظر می رسد علت آن بیشتر نقص در تكامل سیستم اعصاب باشد. كودكان مبتلا احتمالاً در قسمت هایی از مغز كه مسئول توجه و تمركز و تنظیم فعالیت های حركتی می باشد، دچار نقص جزئی هستند. توارث و ژنتیك می تواند در این اختلال نقش داشته باشد. همچنین در بعضی موارد در جریان حاملگی یا زایمان یا پس از آن، صدمات جزئی به ساختمان مغز وارد می شود كه می تواند باعث بروز این مشكل گردد.

این اختلال نوعی شرایط روانی است كه در آن از توجه و تمركز بر كارهای ساده (مانند نشستن بر صندلی ) تا كارهای پیشرفته (درس خواندن و ...) تأثیر می گذارد. كودك بیش فعال به علت تمایل به فعالیت زیاد نمی تواند بر روی صندلی بند شود و مرتباً با دست و پای خود بازی می كند، حواسش با محرك های ساده محیطی پرت می شود و نمی تواند درس بخواند، صبور نیست، نمی تواند در بازی های گروهی نوبت را رعایت كند، در كلاس اگر معلم سؤالی از او بپرسد قبل از پایان سؤال، جواب را می دهد، در خانواده و جمع آشنایان در حین صحبت فرد، صحبت او را قطع می كند، لوازم ضروری خود را در خانه یا مدرسه گم می كند و ... . بیش فعالی بر روی حالت روانی نیز تأثیر می گذارد و كودك بیش فعال در عرض چند ثانیه بدون دلیل منطقی از كودك حرف گوش نكن به كودك مطیع تبدیل می شود، كودكی كه تا دیروز درس می خواند، امروز تصمیم به نرفتن به مدرسه می گیرد و یا تا دقایقی قبل با پدر خود قهر بود، او را در آغوش می گیرد. این تغییر حالات روانی در كودك ادامه دارد كه قابل كنترل نیست كه خود باعث آسیب به وضعیت روانی خانواده شده و برخوردهایی متفاوت را از سوی خانواده، مدرسه و آشنایان با كودك در پی دارد. تمام كار هایی كه نیاز به توجه و پیگیری دارد، در این كودكان مختل است.

بعضی از این مشكلات:
مشكل داشتن در تمركز و به خصوص متمركز ماندن بر یك كار.
جهش از یك كار بر كار دیگر بدون تمام كردن كار قبلی كه این امر موجب افزایش ترك تحصیل این گونه افراد می شود.
مشكل در پیگیری كارهای مختلف بر اساس دستور العمل به دلیل توقف در توجه و تمركز و نتیجه آن ناتمام ماندن بیشتر كارها در این گونه افراد.
فراموش كردن كارهای ساده و روزمره مانند انجام تكالیف... .
تصمیم با عجله و بدون فكر در كارها
دست زدن به كار های پر مخاطره
ور رفتن با صندلی در هنگام نشستن و یا حركت دائمی پاها و دست ها به گونه مضطربانه.
خستگی ناپذیر بودن كودك به علت انرژی بیش از حد.
حرف زدن بیش اندازه كه این امر باعث ناموفق ماندن در كارهایی كه نیاز به سكوت دارند، می شود. مانند گوش دادن به درس یا دادن امتحان.
ایجاد تصادفات بیشتر رانندگی به علت پرت شدن ساده حواس به ضبط و موبایل یا صحبت های دوست و همراه در ماشین.
و اساساً در تمامی كارهایی كه نیاز به فعالیت ذهنی پیوسته دارند.

در بعضی موارد نشانه های ADHD در فرد، با بالغ شدن كاهش می یابد و حتی بیش فعالی فرد بسیار كمرنگ می شود و گاه از بین می رود ولی برخی از نشانه ها مانند ضعف توانایی در سازماندهی و توجه طولانی ، ماندگار می ماند. علاوه بر این در نیمی از كودكان این حالت در هنگام بزرگسالی نیز نشانه های اصلی را به همراه دارد.

تمام نكاتی كه در بالا ذكر شد متعلق به كودكانی است كه سطح ذهنی عادی دارند و یا حتی باهوش هستند. در مورد كودكان با تأخیر رشد ذهنی همه این موارد صادق است. به علاوه ضعف هوشمندی و ضعف توانمندی فرآیندهای ذهنی كه مسأله را پیچیده تر می نماید.

بیشتر بخوانید

- علائم رایج اختلال كم توجهی / بیش فعالی عاملی كه به كمك كودك باهوش این امكان را می دهد كه وقتی به سن 6 سالگی رسید و یا قدری بزرگتر شد، مشكل بیش فعالی برایش تعریف شود و از خود او كمك جهت رفع مشكلش گرفته شود، به هیچ وجه در مورد كودكان با تأخیر رشد ذهنی مقدور نیست. در نظریات جدید یكی از راه حل های مؤثر برای كودكان و بزرگسالان با مشكل بیش فعالی این است كه با آگاهی هایی كه به او داده می شود از طریق رسانه ها، مقالات، اینترنت و ... بیش فعالی را خوب بشناسد و بداند كه به آن مبتلاست و جهت كمرنگ شدن این معضل، همراهی مفید داشته باشد. این راهكار تا كنون پاسخ قابل توجهی داشته است و در بسیاری موارد با نكته های مفید و سودمند، شخص را به سمت بهتر شدن كشانده است. واقعیت این است كه هرچه شخص بیش فعال آگاهتر باشد، بیشتر حریف مشكلات خود می شود و متأسفانه این راهكار مؤثر در مورد كودكان با ضعف هوشی و دیرآموزان پاسخ نمی دهد و در نتیجه مشكل خانواده، مربیان و اطرافیان را بیشتر می كند كه در این مورد در پایان این مقاله توضیح خواهیم داد.

علت ADHD :

اصلی ترین سؤال در این قسمت این است كه بیش فعالی ذاتی است یا اكتسابی. با اینكه دلایل ADHD به درستی هنوز مشخص نشده است ولی محققین بر این باورند كه اصل بیش فعالی ، ژنتیكی است و در مواردی از والدین به ارث می رسد. علاوه بر این در كودكانی كه زود به دنیا می آیند و یا نارس هستند از نظر جمعیت آماری بیشتر دیده شده است. علاوه بر این بیش فعالی در پسران 3 برابر دختران گزارش شده است كه این امر می تواند به علت تشخیص های بیشتر و بالا رفتن سطح آگاهی خانواده ها باشد. برای مثال در 20 سال قبل اگر علائم بیش فعالی در كودكی دیده می شد، خانواده ها رویكرد متفاوتی را نشان می دادند ولی امروزه همان خانواده به مشاور و دكتر اعتماد می كند و هنگامی كه بیش فعالی در كودك آنها تشخیص داده می شود به دنبال راهنمائی می گردد. این تفاوت رویكرد موجب شده كه آمار تشخیص بیش فعالی رو به افزایش باشد.

در مغز انسان سلول هایی هستند به نام سلول های فرستنده عصبی Neurotronsmitters كه نقش ارسال پیام از مغز و بالعكس را دارند، نیز همین سلول ها ماده ای به نام Dopamin دارند كه باعث تحریك بخش تمركز ذهن می شوند، بنابراین با كم شدن این ماده شیمیایی، بخش تمركز ذهن به صورت طبیعی تحریك نمی شود و در این افراد علائم ADHD دیده می شود.

درمان ADHD :

درمان سریع، كامل و قطعی برای بیش فعالی وجود ندارد اما علائم آن قابل كنترل هستند. یعنی می توان بیماری و نشانه های آن را كاهش داد و با توانبخشی و به كارگیری روش های روان درمانی، این گونه افراد را با شرایط محیطی سازگارتر كرد حتی كمك كرد كه نوع عادی زندگی را در پیش بگیرد و به درس و كار مشغول شوند. برخی از افراد نیاز بیشتری در زمینه توجه دارند و برخی دیگر در زمینه فعالیت. بنابراین برای افراد مختلف حالت های مختلف و به تناسب آن درمان های متفاوت را باید به كار گرفت.

روش های رایج توسط دكتر ها و روانشناس ها به كارگیری دارو، مشاوره برای فرد و خانواده، به كارگیری روش های جدید در زندگی آنها و تغییر مدرسه و برخی فعالیت ها می باشد نیز به كارگیری نحوه جدید آموزش و توانبخشی در مورد آن فرد.

برخی داروها به افراد مبتلا كمك می كند تا تمركز خود را ارتقا بخشند. به علاوه در این افراد باید با نظریه پزشك متخصص دقت كرد كه دارو به چه میزان و چند نوبت و برای چه مدت مصرف شود. از آنجا كه شایع ترین این داروها "ریتالین" ضروری است كه میزان آن به تناسب دلخواه والدین و مربیان كم و زیاد نشود و حتماً مطابق دستور پزشك مصرف گردد.

مشاوره والدین در این كار تأثیر بسیار مهمی دارد. باید مسائل و مشكلات كودك بیش فعال به درستی در نظر گرفته شود. تنبیه بدنی همیشه اثر سوء دارد و باید جداً از آن اجتناب كرد. تذكرهای نابجای آشنایان، اعتماد به نفس كودك را سركوب می كند و منجر به ناتوانی او بر انجام كارهای حتی ساده می شود. او كه به علت ضعف توجه و تمركز، پیشرفت تحصیلی قابل قبولی ندارد، برای فرار از این مشكلات، تحصیلات را بی فایده می داند و سؤال هایی مانند اصلاً تحصیل به چه درد می خورد؟ و از این قبیل می پرسد. در این موارد برخورد های صحیح و معقول از جانب خانواده، صبر زیادی می خواهد. مادر و پدر، بچه ای را می بینند كه با آنها دچار مشكل است، تكالیف خود را به درستی انجام نمی دهد، وسایل خانه را می شكند، لوازم خود را گم می كند، آموزگارش با او مشكل دارد، با هم كلاسی ها تفاهم ندارد و ... . هنگامی كه علت اینگونه برخورد از كودك پرسیده می شود او گیج و مبهوت نمی داند مشكل از كجاست ولی روی دیگر سكه كودك است او می بیند كه از كودكی با او برخورد های بیشتری انجام شده، بیشتر او را طرد كرده ا ند، بیشتر به او تذكر داده ا ند و پیوسته افراد به او یادآور می شوند كه او دارد اشتباه می كند و بعضاٌ به او توهین می كنند یا متأسفانه تنبیه بدنی و برخورد فیزیكی را از اطرافیان خود می بیند و علت آن را نمی داند كودك از بیماری خود شناخت ندارد و تا سنین نوجوانی نیز بدست آوردن این شناخت بعید است و كودك تنها می فهمد كه مورد تبعیض و ظلم واقع شده و با بقیه فرق دارد.

بنابراین اگر والدین آگاه باشند و اطلاعات كافی راجع به چگونگی برخورد با فرزند بیش فعال خویش را بدانند، از بسیاری از مسائل ذكر شده اجتناب می شود. در درجه اول الگوی صحیح روابط سالم بین فرزند و والدین شكل می گیرد و این امر از ضعف اعتماد به نفس كودك جلوگیری می كند. در هماهنگی این اطلاع رسانی مشاور نقش بسیار پر اهمیتی را می تواند ایفا نماید. با شركت دادن فرد بیش فعال در گروه های درمانی، صحبت با والدین، آگاهی دادن به مربی و كنترل اطرافیان، كودك توانمندتر می شود و بهتر حریف مشكل خود می گردد.

از آنجا كه بیش فعالی با افسردگی رابطه تنگاتنگی دارد، حتماً باید از قرار دادن كودك در شرایط پر استرس و اضطراب آور كه موجب عدم موفقیت او و در نتیجه ضعف اعتماد به نفس می شود، خودداری كرد. در اینجا تشخیص درست و درمان به جا و اطلاع رسانی رمز های موفق هستند. دانستن این نكات به كودك بیش فعال كمك می كند.

در جلوی كلاس بنشینید تا كمتر حواستان پرت شود.
در هنگام انجام تكالیف وسایل الكترونیكی خود را از قبیل تلفن همراه خاموش كنید.
حتی مسئولین مدرسه خود را از قبیل مدیر، معاون، آموزگار در جریان گذاشته و به صورت خیلی شفاف، وضعیت خود را برای آنها توضیح دهید.
از تمام ابزاری كه می تواند به سازماندهی و نظم و ترتیب كارها كمك كند، استفاده شود. خواه این یك دفتر یادداشت باشد كه در آن كارهای ساده روزانه وی و برنامه های او نوشته شده و خود را ملزم به اجرای دقیق برنامه می كند تا لیستی از وسایلی كه روزها می تواند با خود بیاورد و ببرد.
آموزش فواید ریلكس كردن كه در توجه و تمركز نقش بسزایی دارد.
دوستان نزدیك فرد و خانواده آنها را در جریان امر قرار دهید. نیاز نیست كه آنها بدانند كودك شما بیش فعال است و اختلال تمركز دارد بلكه می توان به صورتی دوستانه به آنها گفت كه كودك بعضی مواقع حرف های تندی می زند و یا كارهایی می كند كه منظوری ندارد ولی اینها همه قلبی نیستند و در اصل او دوست بسیار خوب و مصممی می تواند باشد. چرا كه ممكن است كودك به دوستان خود در شرایط هیجانی توهین كرده و یا آنها را از خود براند. معمولاً این موارد به ندرت پیش می آیند و به همین دلیل اطلاع قبلی می تواند بسیار مفید باشد.

این نكته بسیار مهم است و قبلاً نیز به آن اشاره كرده ام كه كودكان بیش فعال در برخی موارد بسیار باهوش هستند. در حقیقت افراد بیش فعال با اینكه در برخی جاها اختلال تمركز دارند ولی در عین حال توانایی های خود را نیز دارند، مهم این است كه این توانایی ها از فرد به فرد متفاوت است شناخته و كانالیزه شده و بر روی این نقاط به عنوان قوت كار شود.

ناامیدی به علت عدم توانایی در فعالیت های مستمر در كودكان بیش فعال كاملاً طبیعی است. در این موارد باید از كودك خواست كه برای غلبه بر این مشكلات به راه های بالا بیاندیشد و انگیزه درمان را در او تقویت كرد.