اول مارچ به نام روز جهانی آینده نامگذاری شده است. بنا بر این نامگذاری، فرهنگستان علوم چمهوری اسلامی ایران از سال ها پیش به مناسبت این روز، مراسمی با عنوان «گرامیداشت روز جهانی آینده» برگزار می كند. مراسم گرامیداشت روز جهانی آینده امسال فرهنگستان علوم، از صبح تا عصر روز دوشنبه 9 اسفند 1400 با موضوع «علم، انتظام ملی و آینده؛ دانش برای سرزمین» به همت شورای آینده نگری فرهنگستان علوم در دو بخش صبح و عصر، در محل فرهنگستان برگزار شد. در نشست صبح آقایان دكتر رضا داوری اردكانی رئیس فرهنگستان علوم، دكتر سیدمصطفی محقق داماد رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم، دكتر رضا مكنون رئیس شاخه مهندسی عمران فرهنگستان علوم، دكتر فتح الله مضطرزاده عضو پیوسته فرهنگستان علوم و دبیر شورای آینده نگری فرهنگستان علوم، دكتر محسن بهرامی استاد دانشگاه صنعتی امیركبیر و عضو حقیقی شورای آنیده نگری فرهنگستان علوم و دكتر جروم گلن مدیر پروژه هزاره سخنرانی ایراد كردند. در نشست بعد از ظهر كه به ریاست آقای دكتر حسن ظهور عضو پیوسته فرهنگستان علوم تشكیل شد نیز آقایان كتر احمد شعبانی عضو وابسته گروه علوم پایه فرهنگستان علوم و استاد شیمی دانشگاه شهید بهشتی، دكتر سعید وكیلی معاون برنامه ریزی، نظارت و آمایش سرزمین سازمان برنامه و بودجه كشور، دكتر غلامعلی منتظر عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس، دكتر فرشاد مومنی استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی و عضو وابسته گروه علوم انسانی فرهنگستان علوم و دكتر میرطاهر موسوی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی سخنرانی ایراد كردند.

در پایان مراسم نیز نشست پرسش و پاسخ به ریاست آقای دكتر مكنون برگزار شد و مطالب مطرح شده در مراسم گرامیداشت روز جهانی آینده جمع بندی شد.

چكیده تعدادی از سخنرانی ها به شرح ذیل است:

"علم، انتظام ملی و آینده"

دكتر فتح الله مضطرزاده؛ دبیر شورای آینده نگری فرهنگستان علوم

موضوع آینده نگری و پرداختن به آینده، پدیده جدیدی نیست و از دیرباز فكر دانشمندان را به خود معطوف داشته است؛ مهاجرت های اقوام مختلف در تاریخ و ایجاد رصدخانه و اقداماتی از این نوع حاكی از این است كه بشر همواره به آینده فكر می كرده و ایضا نگران آینده خود بوده است. یكی از صاحب نظران در امر آینده نگری جمله ای دارد كه شاید بتواند درك این موضوع را ساده تر كند، وی می گوید اگر ملتی آینده خود را نسازد، دیگران آینده او را خواهند ساخت.

تاثیر آینده نگری بر تحولات تاریخی و حتی جنگ ها و سایر شئون تاریخی موضوعی نیست كه بتوان در اینجا به آن پرداخت، خصوصا كه كشور ایران در زمره چند كشور باستانی جهان محسوب می شود و واكاوی و تحلیل تاریخی اتفاقات و حوادث تاریخی آن را نمی توان بدون درنظر گرفتن این موضوع تحلیل و تبیین نمود. اهمیت تاریخی آینده نگری از یك سو و حوادث علم و فناوری از سوی دیگر از جمله دلایلی است كه خصوصا در دهه های اخیر در جهان، آینده نگری را به موضوعی استراتژیك و بنیادی برای كشورهای مختلف تبدیل كرده است. جایگاه آینده نگری در ساختار حكمرانی كشورها متفاوت است، اما اهمیت آن به گونه ای است كه سیاست گذاری و برنامه ریزی در این باره از اصلی ترین مباحث ملی كشورها محسوب می شود.

اخیرا بحث آینده نگری در كشور ما نیز موردتوجه مسئولان و محافل علمی دانشگاهی و فناوری قرار گرفته است. در سال های آخر دولت گذشته، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری از موسسات علمی و پژوهشی تحت مدیرت خود، طی نامه یا بخشنامه ای خواست تا یك واحد آینده نگری در موسسه خود ایجاد كنند و بر این اساس و بر فرض اینكه فقط نیمی از این موسسات دستور وزیر را اجرا كرده باشند، باید در محدوده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بیش از هزار "واحد" آینده نگری ایجاد شده باشد. در سایر وزارت خانه ها و همچنین در سازمان ها و صنایع و نهادهای مختلف نیز روند تاسیس واحدهای آینده نگری كم و بیش به روال فوق ادامه دارد. علاوه بر این در دانشگاه ها نیز رشته آینده نگری تاسیس شده و خصوصا در سطح كارشناسی ارشد و دكترا دانشجویان در حال تحصیل در این رشته هستند و عده ی زیادی از آنان نیز دوره دانش آموختگی خود را به پایان رسانده اند و بدیهی است كه اساتید زیادی در این زمینه فعالیت دارند. این كه این واحدهای آینده نگری با كدام استراتژی و مرتبط با كدام ماموریت باید فعالیت كنند، موضوعی است كه فقط در چهارچوب انتظام ملی قابل بررسی است، كه امید است صاحب نظران مرتبط، در آینده به آن بپردازند.

فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، مطابق ماموریت هایی كه در اساسنامه آن پیش بینی شده است -عمدتا در قالب شورای آینده نگری- موظف است تا به مباحث مربوط به آینده بپردازد و بر این اساس عمده ترین ماموریت شورای آینده نگری در فرهنگستان علوم "شناسایی وضعیت علم و فناوری در ایران و پیش بینی روند تحولات علم و فناوری در ایران و جهان" می باشد. مبتنی بر توضیحات فوق، شورای آینده نگری فرهنگستان علوم درجهت تحقق وظایف و ماموریت های خود اقدام به تمهیداتی به منظور زمینه سازی و آمادگی جهت ایفای هرچه مطلوب تر اهداف خود نموده است كه در اینجا مختصرا به برخی از این اقدامات اشاره می گردد:

1- ایجاد یك بانك اطلاعاتی از گزارش های علم و فناوری كشورهای مختلف جهان، این گزارش ها كه تعداد آن ها به بیش از دویست مورد می رسد، مجموعه وسیعی از كشورها را در بر می گیرد و می تواند زمینه ساز استفاده از تجارب سایر كشورها در آینده نگاری علم و فناوری در ایران باشد.

2- گردآوری گزارش های علم و فناوری در ایران خصوصا در چند دهه گذشته و علاوه بر این جمع آوری گزارش های علم و فناوری در ایران از نظر تاریخی كه می تواند مبنای مهمی برای آینده نگاری علم و فناوری در ایران قرار گیرد.

3- ایجاد بانك اطلاعاتی از لیست موسسات آینده نگری در ایران، خصوصا دانشگاه ها و موسساتی كه در این زمینه فعالند، اساتید مرتبط با این موضوع، آمار دانشجویان در حال تحصیل و دانش آموختگان در این رشته و تهیه لیست ایرانیان فعال در زمینه آینده نگری در خارج از كشور.

4- تشكیل هم اندیشی های متعدد در زمینه وضعیت علم و فناوی در ایران، تعیین نقاط قوت و ضعف گزارش های موجود در این زمینه به منظور برنامه ریزی مطلوب برای آینده علم و فناوری در ایران.

5- جستجوی الگوی مناسب آینده نگری درایران، طی فرآیند پنل نخبگان و سایر شیوه های متداول از جمله دلفی برای دست یابی به یك مدل مناسب آینده نگاری متناسب با شرایط كنونی و تاریخی ایران.

6- تشكیل كارگروهی در دبیرخانه شورای آینده نگری به منظور مطالعه گزارش های آینده نگری و وضعیت علم در ایران و استخراج چالش ها و نقاط قوت و ضعف وضعیت علم در ایران.

7- برگزاری جلسات شورای آینده نگری به منظور اتخاذ تدابیر و تصمیمات لازم در چهارچوب فعالیت های شورای آینده نگری و بررسی راهكارها و روش های علمی جهت دست یابی به شیوه های مناسب آینده نگری در ایران و پیشنهاد برای تدوین برنامه های متناسب با شرایط و شاخص های كنونی علم و فناوری در كشور برای دست یابی به اهداف و ماموریت های مندرج در اساسنامه فرهنگستان علوم.

با توجه به توضیحات فوق و بر مبنای گزارش های علم و فناوری در ایران و سایر كشورهای جهان و جمع بندی مهم ترین مولفه های این گزارش، اعضای شورای آینده نگری به این جمع بندی رسیدند كه برنامه ریزی برای آینده نگری علم و فناوری باید با تعیین وضعیت علم و فناوری در كشور بر اساس یك گزارش مستقل كه بر پایه ی شاخص های معتبر در زمینه علم و فناوری است، آغاز گردد. علی رغم گزارش های متعدد در زمینه علم و فناوری و اقدامات ارزنده در این حوزه، متاسفانه به علت عدم رعایت وحدت رویه و شاخص های مصوب علم و فناوری، شاید نیاز به اقدامات تكمیلی برای رسیدن به اجماع لازم برای دست یابی به اعلام وضعیت علم و فناوری در ایران باشد. امید است با عنایت به توضیحات فوق و استمرار گفتمان علمی درباره موارد ذكر شده، مقدمات لازم برای تدوین و طرح وضعیت علم در ایران و شرایط برای آینده فراهم شود.

"به سوی آینده و جهان دیگرگون "

دكتر محسن بهرامی؛ استاد دانشگاه صنعتی امیركبیر و عضو حقیقی شورای آینده نگری فرهنگستان علوم

نوع انرژی و فناوری در اختیار و مورد استفاده یك جامعه نقش اصلی را در تعیین سطح پیشرفت و قدرت اقتصادی و توانمندی آن در جامعه جهانی دارد. در اینجا به تحول فناوری و انرژی در جامعه بشری اشاره می شود. این نكته پررنگ می شود كه سیر پرشتاب شكل گیری فناوری های نو جامعه ای را شكل می دهد كه نقش انسان در آن به كلی با آنچه تابحال بوده است متفاوت خواهد بود. در اثر این تحولات آینده ای شكل می گیرد بسیار دیگرگون. شكافی بزرگ آن جوامعی كه این فناوری ها را در اختیار دارند و آن هایی را كه ندارند از هم جدا می كند. چگونه باید به سوی این جهان دیگرگون حركت كرد و در آینده شكاف را پشت سر داشت؟

"كار و فناوری 2050"

دكتر جروم  گلن؛ مدیر پروژه هزاره

نتایج مطالعات آینده كار فناوری در سال 2050 و بعضی اقدامات برای ایجاد آمادگی برای آینده ارائه می شود. هوش مصنوعی به عنوان عامل اصلی و موثر بر آینده خود را نشان می دهد. دسته بندی هوش مصنوعی مطرح شده و نحوه پیدایش و تاثیر آن بررسی می شود.

"شوك های آینده هراسانه: منشاها پیامدها و راه حل ها"

دكتر فرشاد مومنی ؛ استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی و عضو وابسته گروه علوم انسانی فرهنگستان علوم

طی سه دهه گذشته حساسیت نسبت به تغییرات سریع و ناگهانی در مركز توجه متفكران بزرگ توسعه قرار داشته و اساس ماجرا از این موضع موردتوجه قرار گرفته كه جهان به صورت فزاینده و در ابعاد بی سابقه ای در معرض تغییرات ناگهانی قرار دارد و این تغییرات ناگهانی دربردارنده ی فرصت ها و تهدیدهای بی شماری است و مواجهه خردورزانه با آن ها نیازمند سطوحی از قابلیت و قدرت انعطاف برای مواجهه با آن ها به گونه ای است كه بتوان از فرصت های ناشی از این شوك ها حداكثر بهره وری را داشت و تهدیدهای آن ها را به حداقل رساند. این دریچه، دریچه ای شد كه در واقع یك نگاه یكپارچه و فراگیر به مسئله ی توسعه به گونه ای كه هم ناظر بر نیازها و مسائل كشورهای صنعتی باشد و هم كشورهای در حال توسعه در این زمینه، كشورهای پیشرفته صنعتی كانون های اصلی تمركز خود را روی شوك های ناشی از سرعت بی سابقه تحولات و دستاوردهای علم و فناوری قرار دادند و در كنار آن به تغییرات ناگهانی مربوط به آب و هوا و محیط زیست و همچنین بازارهای مالی جهانی شده تمركز كردند و از دل آن این فرمول بندی را حاصل كردند كه بالاترین سطح قدرت انعطاف برای مواجهه با این پدیده های سرشار از نااطمینانی، تابع دانش ضمنی و ظرفیت های سازمانی است كه با بهترین كیفیت از طریق طراحی های معطوف به ارتقا بنیه تولیدی قابل حصول خواهد بود. برای كشورهای در حال توسعه طبیعتا شوك های مربوط به علم و فناوری و تغییرات آب و هوا و بازارهای مالی جهانی شده آسیب پذیری هایی به مراتب فراتر از آنچه كه به كشورهای صنعتی باز می-گردد وجود دارد؛ ضمن اینكه در این كشورها نااطمینانی های ناشی از ساختار اقتصادی متكی به صنعت استخراجی تك محصولی و نوسانات و شوك هایی كه در بازارهای جهانی به قیمت این محصولات وارد می شود، را هم اضافه می كند و برای تجربه خاص ایران شوك به قیمت كلیدی به مثابه یك نااطمنیانی درون زای بازتاب دهنده ضعف بنیه سیاست گذاری كشور هم به این شوك ها اضافه می شود و مهم ترین ویژگی شوك های درون زا در ایران طی سه دهه گذشته خصلت خودزنانه آن بوده یعنی شوك های وارده به قیمت های كلیدی، آسیب های پرشماری را در عرصه های انسانی، اجتماعی، محیط زیستی به كشورمان وارد كرده اما اساسی ترین ضربه به بنیه تولیدی ما وارد شده و از دل آن ذخایر دانش ضمنی و ظرفیت های سازمانی ما را تهدید به تضعیف فزاینده می كند. در این سخنرانی تلاش من بر این خواهد بود كه در واقع بر محور ارزیابی ضعف ها و نارسایی هایی كه در عرصه بنیه تولیدی ما حاصل شده و این هم جزء شوك درمانی به مثابه یك شوك آینده هراسانه با بالاترین قدرت توضیح دهندگی است و نمی توان منفعتی برای آن شناسایی كرد، مورد بحث قرار می گیرد و تلاش خواهد شد كه از دل این ارزیابی آسیب شناختی سازوكارهای برون رفت از بحران های ناشی از شوك های آینده هراسانه مطرح شود.

"سایه صلبیّت روند دروندادهای آموزش عالی: عامل شكل ناپذیری آینده مطلوب علم و فنّاوری در ایران"

دكتر غلامعلی منتظر؛ عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس

هرچند آینده تحت تاثیر چهار عامل «روندها»، «رویدادها»، «آرمان ها » و «كنش ها» ساخته می شود ولی به نظر می رسد روندها سخت ترین، موثرترین و البته لَخت ترین عامل در شكل گیری آینده است. توان تغییر در فرایند «روند» تقریباً غیرممكن است و وابستگی آن به پارامترهای كنترل ناپذیر، سبب ساز جریانی كَند و حتی مقاوم در برابر تغییر شكل آینده می شود.

در حوزه علم و فنّاوری نیز این موضوع صادق است و در فرایند آینده نگاری دانشگاه ها، روندهای مالوف آموزش عالی به ویژه در عرصه دروندادها به شدت بر آینده های ممكن و آینده های مطلوب علم و فنّاوری سیطره انداخته تا آنجا كه در عمل این روند چون علتی تامّه ، فرایند توسعه آموزش عالی را به تبعیت از خود و معلول بی اختیار رفتار خود محكوم می كند. جریان تزریق منابع مالی طی پنجاه سال اخیر و عدم تحقق سهم حتی یك درصدی از بودجه ناخالص داخلی، گواه بارزی بر این فرایند است. در ایران، دانشگاه ها مهم ترین بازیگران عرصه علم و فنّاوری هستند و آینده آنها به شدت تحت تاثیر روندهای تاریخی  عواملی چون بودجه، منابع انسانی و دانشجو قراردارد. به همین دلیل شناخت روند تغییرات این عوامل، فضای شكل گیری سناریوهای آینده علم و فناوری و مختصات آن را مشخص می سازد.

در این مقاله تلاش می شود با بررسی روند تغییرات مهم ترین دروندادهای نظام دانشگاهی در بازه زمانی پنجاه ساله (از ابتدای تاسیس وزارت علوم و آموزش عالی) مورد بررسی قرارگیرد. یافته های این تحقیق نشان می دهد در طی این نیم قرن وضعیت دروندادهای اصلی دانشگاه های ایران تقریبا در همه دوران یكسان بوده است و این روند امكان تغییر در آینده علم و فنّاوری را منوط به رخداد تغییری جدّی و بروز تحوّلی اساسی در فرایندهای سیاستی و مدیریتی در سطح عالی می داند. این موضوع به ویژه در آستانه سده جدید بسیار مهم است و نشان از لزوم تغییر بینش و چرخش اندیشه برای ایجاد تحوّل عمیق در سیاست گذاری علم و فنّاوری دارد.

"آینده پژوهی: جایگاه علم  فناوری و نوآوری ایران در منطقه و جهان"

دكتر احمد شعبانی؛ استاد شیمی دانشگاه شهید بهشتی و عضو وابسته گروه علوم پایه فرهنگستان علوم

آینده پژوهی مطالعه سیستماتیك آینده های ممكن، محتمل و ترجیحی است كه با دوراندیشی، وضعیت فعلی در جهت و مسیر آینده ای مطلوب قرار می گیرد. به عبارتی پیش‏نیاز آینده پژوهی، شناخت وضعیت موجود، توصیف وضعیت مطلوب، آگاهی از ظرفیت ها و نیازها، و تببین راهكارها، راهبردها، سیاست ها و برنامه های اجرایی-عملیاتی رسیدن از وضعیت موجود به آینده ای مطلوب می باشد. پیشرفت هیچ حوزه‏ای بدون برنامه‏ریزی و آینده نگاری ممكن نبوده و پیشرفت در دنیای امروز و آتی كه مبتنی بر علم، دانش و فناوری است از این امر مستثنی نیست. در این مقاله جایگاه فعلی علم، فناوری و نوآوری ایران بر اساس داده های ارائه شده در گزارش های پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداك) و گزارش علمی یونسكو به سوی 2030 از ایران، با شاخص های علم، فناوری و نوآوری در اسناد بالادستی از قبیل سند نقشه جامع علمی در چشم انداز 1400 كشور، مورد بررسی و میزان پیشرفت و جایگاه ایران در منطقه و جهان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در پایان برخی چالش های دانش و فناوری بنیان فعلی و آتی جامعه كه صرفا با ابزار قدرتمند علم، فناوری و نوآوری مرتفع می شوند ارایه شده تا تمهیدات لازم برای آن ها، توسط متولیان امر برای آینده ای بهتر اندیشیده شود.

"همبستگی و سرمایه اجتماعی در انتظام اجتماعی ایران"

دكتر میرطاهر موسوی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی

سرمایه اجتماعی شبكه ای ازروابط و پیوندهای مبتنی بر اعتماد اجتماعی بین افراد ، گروه ها و سازمان و نهادهای جامعه است كه  همبستگی ،  انسجام اجتماعی و همچنین  حمایت اجتماعی را فراهم می نماید.

سرمایه گذاری دربازارسرمایه اجتماعی موجب گسترش اعتمادجمعی ، توسعه سیاسی و اجتماعی، كاهش واگرایی و گسیختگی ها ، بسط نظم و انتظام اجتماعی و همبستگی اجتماعی می شود. درجوامع درحال گذاركه درارتباط بادنیای معاصر هستندسرمایه اجتماعی درون گروهی ( قدیم) دچارفرسایش شده و سرمایه اجتماعی بین گروهی و فراگروهی ( جدید ) به شكل مناسب شكل نگرفته و درنتیجه با نوعی نابسامانی اجتماعی كه معرف گسل ها  و پیدایش  گسست ها روبه روهستم كه منبع اصلی زایش و شكل گیری نابرابری و آسیب های اجتماعی است.

بررسی وضعیت سرمایه اجتماعی ایران درقالب چند پیمایش ملی در دهه های هشتاد و نود شمسی نشان می دهد  نخست این كه  میزان سرمایه اجتماعی درایران كمترازمتوسط بوده و ازسوی دیگر اندازه آن بصورت نگران كننده ای روبه كاهش و فرسایش است. نگرانی پیش گفته میتواند در وضعیت توسعه و آینده كشور نگرانی های جدی تررا به بارآورد. گسیختگی اجتماعی و كاهش همبستگی و انتظام اجتماعی حیات اجتماعی ایران راتهدیدمی نماید.

رشدفقر ، بیكاری گسترده و مشكلات جوانان  ، بی ثباتی اجتماعی و اقتصادی ، كاهش ظرفیت تولید ثروت وتامین رفاه برای اكثریت جامعه ، افزایش آسیب های اجتماعی و شكل گیری آسیب های نوپدید، فزونی بی رویه بدمسكنی و حاشیه نشینی ( حدود22 میلیون نفر) بخش های بزرگی از مردم را به حاشیه نظام اقتصادی و اجتماعی و سیاسی رانده است.

دسترسی مناسب و عادلانه به خدمات آموزشی و سلامت درمناطق مختلف بادشواری های جدی روبرو است و ارزش های اجتماعی قطبی شده اند. درزمینه اصلی ترین موضوعات ، وفاق و اشتراك نظروجودنداشته و سیاست های رسمی در فاصله بعیدی ازمطالبات واقعی مردم قرارگرفته است. رضایت اززندگی كاهش و احساس بیگانگی با شیوه اداره جامعه روبه فزونی نهاده است. بخش بزرگی از مردم درامید به آینده متزلزل هستند و گمان دارنداز منابع اجتماعی و اقتصادی برای زندگی شرافتمندانه دورنگه داشته شده اند.

سه نهاد بنیادین و پایه ای جامعه ( خانواده ، دین و سیاست) درچنبره روندهای گسیخته ساز دچارچالش های جدی شده است. این وضعیت درحالی است كه مشكلات جامعه ایران درسالیان متمادی ، به روی هم انباشت شده و به سیاست ها و اقدامات معمول مقاوم شدهو اكنون به صورت متراكم سربرآورده اند.

رسانه ها و شبكه های اجتماعی ازچنین نابسامانی ها مرتب خبررسانی كرده و امری انتزاعی تیست كه فهم آن نیازمند دانش نظری خاصی باشد و عمومیت یافته است.

پرواضح است كه دیگرنمیتوان بااقدامات سطحی و گذرا و مقطعی،  مشكلات را به عقب راند و فرصت گرفت. باید "سیاستی دیكر" در سیاست های كلان و عمومی و سیاست اجتماعی را برای وضع حال و آینده ایران در پیش گرفت.

مفهوم و دستگاه سرمایه اجتماعی در وضعیت حاضر و آینده جامعه ایران بعنوان گرانیگاه توسعه و انتظام اجتماعی بایستی مورد توجه واقعی قرارگرفته و جلوگیری ازفرسایش و زوال آن در كلیه سطوح برنامه ریزی  درنظام حكمرانی و عرصه عمومی دراولویت قرارگیرد.

در این شرایط بهره گیری ازتجارب علمی و عینی جوامع در انتخاب و كاربست سرمایه اجتماعی به منظور ترمیم همبستگی و اعتماد و انتظام اجتماعی از جمله اقدامات لازم و ضروری است.

«كلیدی ترین ابزار تصمیم سازی در زمان حال، دورنگری و رصد آینده است.»

مه كامه طاعتی؛ دانشجوی دكتری آینده پژوهی دانشگاه بین المللی امام خمینی

امروزه علم و هنر آینده پژوهی سرفصل بسیاری از مباحث علم و فناوری، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است؛ چرا كه آینده نگری جان و جوهره تصمیم سازی منسجم، ابزار كلیدی دست یابی به توسعه پایدار و نیز مبنایی مستحكم برای ایجاد توان رقابت پذیری و پاسخ به چالش های غلبه بر عقب ماندگی به ویژه در كشورهای در حال توسعه است. به ویژه در عرصه بین المللی، نقش كلیدی مطالعات آینده به عنوان مهم ترین سلاح نقش آفرینی در جهان پیچیده و متغیر امروزی بر كسی پوشیده نیست. برای این منظور لازم است كه ضمن شناخت كافی نسبت به تغییر و تحولات جهان پیرامونی، توانایی پیش بینی آن ها را نیز داشته باشیم، چراكه دورنگری و خلق تصاویر بدیل از آینده در فرآیند سیاست گذاری، برنامه ریزی و اتخاذ تصمیمات راهبردی در كشور از اهمیت زیادی برخوردار است؛ گو اینكه همه كشورهای توسعه یافته از ساختاری مشخص برای سیاست گذاری و تصمیم سازی برخوردارند و نقش پررنگ مطالعات آینده كه بر پایش دائمی و رصد تحولات آینده متكی است، در این ساختار خودنمایی می كند.

دیده بانی و دورنگری این امكان را می دهد كه به صورت هدفمند و با به كارگیری انواع تمهیدات، در مسیر كارآمدی بیشتر در آینده، گام های تحول زایی برداشته و اسیر حوادث آینده نشویم، درحالی كه انفعال در برابر آینده سبب می شود كه در مدار تفكرات و برنامه ریزی های آینده نگر رقبا قرار گرفته و به آن ها فرصت دهیم كه تحولات آینده را به نفع خود مدیریت كنند.

صرف نظر از این كه دیگران چه راهبردهایی اتخاذ می كنند و چه تمهیداتی می-اندیشند، برای ما، تسلط بر آینده، به لحاظ موقعیت جغرافیایی و سیاسی خاص، پیشتازی در تاریخ و تمدن، انگیزه ایجاد تحول تمدنی، و به ویژه مواجهه با تهدیدهایی كه مدام از سوی ارباب قدرت اعمال می شود، نه تنها ضروری، بلكه امری حیاتی است.

برای مشاركت فعال در ساختن آینده مطلوب، باید از محیط پیرامون و روندهای تاثیرگذار و تحولات آینده آگاهی یافت، آن را به اشتراك گذاشت و براساس آن به اتخاذ مناسب ترین تصمیمات همّت گماشت. در این راستا، برپایی «رصدخانه ملیّ آینده» گام مهمی برای درك بهتر فرصت ها و تهدیدات، و آگاهی از تحولات آینده است چراكه با رصد روندهای تغییر و مسائل نوظهور و تحلیل نقش آن ها در روند تحولات آینده از هم اكنون می توان نسبت به مهار یا به كارگیری مناسب از آن ها برنامه ریزی لازم را انجام داد.

در واقع، دیده بانی و رصد تحولات آینده، دروازه ورود به عرصه رهبری و مدیریت تحولات و تغییرات شتابان آینده به شمار می رود و وجود نهادی كه در بالاترین سطوح تصمیم گیری به طور مداوم، آینده را مورد كاوش قرار دهد، بیش از پیش ضروری می نماید. بدین منظور، با ایجاد «رصدخانه آینده» می توان اقدامات زیر را به صورت دائمی، برخط، دقیق و مستند به انجام رساند:

- - شناسایی و رصد پیشران ها، رویدادها و روندهای تاثیرگذار بر شكل-گیری آینده
- - تحلیل و ارزیابی نتایج و پیامدهای رویدادها، روندها و مسائل نوظهور آینده
- - تحلیل بازارهای علم، فناوری و نوآوری، و تحولات پیچیده اجتماعی، اقتصادی و نیز تحركات سیاسی
- - تحلیل و ارزیابی فرآیندهای سیاست گذاری منسجم در جهان و چگونگی مشروعیت بخشیدن به آن ها
- - ارائه گزارش های راهبردی بلادرنگ (در لحظه)، و چابك سازی رویارویی با تحولات
- - پابرجاسازی راهبردپردازی و قدم گذاشتن در گفتمان آینده سازی

رویداد سالانه «روز جهانی آینده» فرصتی مغتنم است كه در آن پیرامون ایجاد «رصدخانه ملیّ آینده» و چگونگی استقرار آن بیندیشیم و گفتگو كنیم.

«آینده متعلق به همه ماست؛ از سهم خود در آن غافل نشویم.»