در روزهای كرونا آموزش و پرورش كودكان با نیازهای ویژه بیشتر بر دوش والدین بود كه بیشترین فرسودگی را برای این والدین به همراه داشت.

خبرگزاری مهر-گروه جامعه- بیش از یكسال شده كه دانش آموزان از خانه، پای آموزش مجازی نشسته اند. یكسال است كه والدین - هر دو یا یكی از آنها یا حداقل خواهر و برادری بزرگتر- مسئول پیگیری آموزش دانش آموزان هستند. یكسال است كه چالش های میان والدین و دانش آموزان بیشتر شده و معلم ها از پشت پلتفرمی كه در آن آموزش ها را ارائه می كنند دسترسی به دانش آموزان ندارند. آسیب این مساله -فارغ از اینكه چاره ای هم جز این راه نبوده- برای دانش آموزان، معلمان و والدین در شرایط عادی هم قابل واكاوی است اما روی سخن مرور یك سال با آموزش مجازی در روزهای كرونایی در این مجال دانش آموزان استثنایی است.

بهمن ماه 98 بود كه هنوز كرونا در كشور اعلام حضور نكرده بود كه سید جواد حسینی در افتتاح پایگاه آموزش مجازی دانش آموزان گروه جسمی حركتی در هنرستان توان خواهان شهید كاوه به تفاهم نامه امضا شده بین وزارت آموزش و پرورش و وزارت فناوری اطلاعات اشاره كرد و گفت: 123 هزار كلاس هوشمند در سطح كشور داریم و 78 هزار مدرسه نیز به شبكه ملی اطلاعات وصل هستند. در تفاهم نامه منعقد شده تمامی مدارس روستایی، شهرهای زیر 20 هزار نفر و مناطق حاشیه ای به شبكه ملی اطلاعات وصل خواهند شد.

وی تاكید كرد: انسان ها با استفاده از فضای مجازی برای اولین بار توانستند شكاف عمیق توسعه یافتگی و توسعه نیافتگی را جبران كنند. هنوز به صورت كامل از ظرفیت فناوری اطلاعات و فضای مجازی در آموزش و پرورش استفاده نكرده ایم و باید از ظرفیت ویژه فضای مجازی و ارتباطات برخط در آموزش استفاده بهینه شود.

عمیق شدن شكاف های آموزشی و تربیتی برای دانش آموزان استثنایی

شاید آن روزها رئیس سازمان مدارس استثنایی كشور نمی دانست خیلی زود به حل معضل گسترش امكان دسترسی به فضای مجازی نیاز پیدا می كنیم تا این شكاف عمیق پر شود و خیلی زود همه آموزش ها برخط می شود.

هر كدام از 7 طیفی كه مدارس استثنایی پوشش می دهند در زمان دوری از مدرسه راه و روش آموزش خاص خود را ی طلبیدند. بیش از 153 هزار دانش آموزی كه حالا هم از مدرسه دور می شدند و شاید مداوم بودن این دانش آموزان با والدینی كه برخی از آنها آشنایی چندانی هم با تربیت و تعلیم آنها نداشتند

در این میان داستان والدینی كه كودكی استثنایی در خانه داشتند اما فرق داشت. هر كدام از 7 طیفی كه مدارس استثنایی پوشش می دهند در زمان دوری از مدرسه راه و روش آموزش خاص خود را ی طلبیدند. بیش از 153 هزار دانش آموزی كه حالا هم از مدرسه دور می شدند و شاید مداوم بودن این دانش آموزان با والدینی كه برخی از آنها آشنایی چندانی هم با تربیت و تعلیم آنها نداشتند.

آموزش و پرورش استثنایی 7 طیف دانش آموز را پوشش می دهد و بیش از 153 هزار دانش آموز را تحت پوشش دارد. 2 هزار و 660 نفر، دانش آموزان دارای اختلالات هیجانی رفتاری 134 نفر، دانش آموزان دارای مشكلات بینایی 6 هزار و 720 نفر، دانش آموزان دارای مشكلات شنوایی 15 هزار و 422 نفر، معلولین جسمی حركتی 8 هزار و 386 نفر، دانش آموزان كم توان ذهنی 59 هزار و 861 نفر و دانش آموزان چند معلولیتی 7 هزار و 966 نفر هستند و تعداد دانش آموزان تحت پوشش مركز توانبخشی و مشكلات یادگیری نیز بیش از 50 هزار دانش آموز بودند.

دانش آموزان دیرآموز و دانش آموزان در طرح تلفیقی چه شدند؟

در این شرایط همزمان با بسته شدن مدارس، مدارس استثنایی هم بسته شد چرا كه رعایت پروتكل ها توسط این گروه از بچه ها دشوارتر بود و از سوی دیگر بسیاری از آنها جزئی از گروه پر خطر محسوب می شوند. حالا قرار بود چه اتفاقی بیفتد؟ آموزش و توانبخشی و بحث های تربیتی چگونه قرار بود برای این گروه پیش برود؟ از سوی دیگر چالش بزرگ تری این میان وجود داشت: دانش آموزان دیرآموز! دانش آموزانی كه معمولاً 5 تا 7 درصد دانش آموزان را در بر می گیرد و مسئولیت آنها را نه مدارس عادی می پذیرند و نه مدارس استثنایی. دانش آموزانی با هوش بهر حدود 85 كه در یادگیری ضعیف هستند اما در 7 طیف دانش آموزان استثنایی قرار نمی گیرند اما بیشترین چالش آموزش مجازی در مدارس را والدین این بچه ها با آنها داشتند.

از سوی دیگر طرح تلفیق نیز كه به سمت پذیرا كردن دانش آموزان استثنایی در مدارس عادی سرعت گرفته بود ناگهان به كرونا و آموزش مجازی كه رسید چالش دیگری شد. در طرح فراگیر معلم باید وقت بیشتری برای دانش آموزان استثنایی بگذارد. باید مشاورانی در كنار معلمان باشند برای كمك بیشتر به آموزش آنها و در فضای مجازی طراحی شیوه ای جدا برای تعداد محدودی دانش آموز كه در یك مدرسه عادی پذیرفته شده بودند سخت بود و باز همه چالش ها با والدین ماند. درباره این دو گروه مسئولان آموزش و پرورش كمترین اشاره را داشتند و این در حالی است كه در شرایط عادی هم آموزش این دو گروه پر چالش و بی برنامه بود.

از سوی دیگر چالش بزرگ تری این میان وجود داشت: دانش آموزان دیرآموز! دانش آموزانی كه معمولاً 5 تا 7 درصد دانش آموزان را در بر می گیرد و مسئولیت آنها را نه مدارس عادی می پذیرند و نه مدارس استثنایی. دانش آموزانی با هوش بهر حدود 85 كه در یادگیری ضعیف هستند اما در 7 طیف دانش آموزان استثنایی قرار نمی گیرند اما بیشترین چالش آموزش مجازی در مدارس را والدین این بچه ها با آنها داشتند

آموزش های مكمل و استفاده از بستر فضای مجازی برای آموزش دانش آموزان استثنایی

سید جواد حسینی رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی در اوایل اسفند اعلام كرد: آموزش های مكمل و استفاده از بستر رسانه ها، فضای مجازی و حضور مدیران و معلمان در مدرسه و در ایام تعطیلی مدارس راهكار جبران تعطیلی مدارس و رسیدگی به امر آموزش دانش آموزان است. صدا و سیما در دسترس ترین رسانه است و از بستر شبكه آموزش صدا و سیما نیز می توان در آموزش دانش آموزان به ویژه دانش آموزان با نیازهای ویژه استفاده كرد.

همچنین این موضوع را مطرح كرد كه ایجاد پایگاه مجازی آموزش با اجرای طرح های آموزش در منزل، بیمارستان و مؤسسات دانش آموزان جسمی حركتی و آموزش برنامه مكمل مجازی به دانش آموزان با نیازهای ویژه در دست اقدام است.

11 اسفند رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی دستورالعمل آموزشی و توانبخشی دانش آموزان با نیازهای ویژه در شرایط تعطیلی مدارس به علت شیوع ویروس كرونا و با رویكرد استفاده از ظرفیت فضای مجازی را ابلاغ كرد. در بخش هایی از این ابلاغ بر ایجاد فرصت های برابر آموزشی، پرورشی و توانبخشی مبتنی بر عدالت محوری، جلوگیری از وقفه در ارایه خدمات آموزشی، پرورشی، توان بخشی و مشاوره به دانش آموزان با نیازهای ویژه، بهره مندی از ظرفیت های فضای مجازی در شرایط خاص، جلب مشاركت بیشتر اولیای دانش آموزان از طریق بستر آموزش الكترونیكی تاكید شد و اعلام شد در ایام تعطیلی مدارس تحت هیچ شرایطی دانش آموزان مجبور به حضور در مدرسه نگردند.

همچنین اطلاع رسانی به والدین كودكان و دانش آموزان با نیازهای ویژه دارای هوش بهر عادی (مشكلات ویژه یادگیری، آسیب دیده شنوایی، آسیب دیده بینایی، چند معلولیتی و اختلال طیف اتیسم در آموزش-های خاص و تلفیقی) مبنی بر لزوم استفاده از برنامه های شبكه آموزش صدا و سیما در تمامی دوره های تحصیلی و بهره گیری از درس افزار و لوح های فشرده ارسال شده از سوی سازمان (مانند مجموعه آموزشی مداد و…) و ارایه آن به والدین دانش آموزان، تشكیل گروه های مجازی شبكه های پیام رسان داخلی به منظور ارسال فایل های صوتی و تصویری از خدمات آموزشی، توانبخشی و مشاوره در مدارس توسط همكاران پس از تایید مدیر مدرسه، پیش بینی برنامه ها و فعالیت های آموزشی از سوی مدرسه در دوره ابتدایی با تاكید بر دروس فارسی، ریاضی و علوم متناسب با نیازهای دانش آموزان در گروه های مجازی جزو موارد ابلاغ بود كه اعلام شده بود تاكید بر درس زبان آموزی برای دانش آموزان آسیب دیده شنوایی با محوریت پیش بینی فعالیت های والد محور، انتقال مفاهیم آموزشی از طریق شبكه آموزش با زبان اشاره و یا زبان دركی برای دانش آموزان آسیب دیده شنوایی توسط والدین، استمرار طرح آزمایشی آموزش در منزل برای دانش آموزان با معلولیت جسمی –حركتی در استان-های مجری، خواهد بود و مشخص بود متخصصان در این سازمان بیش از هر چیز در این دوری از مدرسه روی والدین حساب كرده بودند. اكثر موارد هم در قالب تهیه بسته های آموزشی و فایل های صوتی و تصویری قرار بود آموزش داده شود.

آموزش های فرد به فرد و فداكاری برخی معلمان

اواخر اسفند بود كه حسینی در گفتگویی دیگر اعلام كرد: 117 هزار و 583 دانش آموز از خدمات آموزشی مجازی، راه دور، منزل محور و فرد به فرد بهره مند شده اند. 73 هزار و 566 دانش آموز با نیاز ویژه و در 7 طیف و 44 هزار و 17 دانش آموز طرح تلفیقی فراگیر در ایام تعطیلی مدارس از این نوع آموزش ها استفاده كرده اند. شبكه ای از نیروی انسانی ایجاد شده است و وظیفه این شبكه پیگیری امر آموزش دانش آموزان با نیازهای ویژه در مدارس و رسیدن به اهداف كامل مدرسه مجازی است. سامانه رصد و پایش فعالیت های آموزشی، پرورشی، توان بخشی، بهداشتی و مشاوره ای در آموزش و پرورش استثنایی راه اندازی شده است. این سامانه برخط با هدف نظارت بر فعالیت مدارس استثنایی راه اندازی شده است و از طریق این سامانه هر روزه تمامی فعالیت های مدارس استثنایی كشور رصد می شود.

اما همه اینها كارساز بود؟ بعد از سال 98 وقتی مشخص شد كه عملاً بازگشایی مدارس در سال تحصیلی 98-99 اتفاق نخواهد افتاد افتان و خیزان همین مسیر رفته شد و كتاب های ویژه ای برای والدین دارای فرزند اوتیسم رونمایی شد، همزمان با هر چالش در آموزش و پرورش مشكلات بچه های استثنایی بیشتر خود را نشان می داد. زمان امتحانات نهایی كه در خرداد 99 بود یك هزار و 90 دانش آموز پایه دوازدهم با آسیب بینایی، شنوایی و جسمی حركتی باید در این امتحانات حاضر می شدند و هم به منشی برای امتحانات نیاز داشتند و هم رعایت پروتكل ها به شكلی سخت گیرانه تر.

به سال تحصیلی 99-1400 كه رسیدیم هنوز آموزش و پرورش و بحث های مشاوره و توان بخشی كودكان استثنایی با همه ابعادش از سوی مسئولان اعلام نشده بود. چالش ها و راه حلی مشخص برای برون رفت از آن نبود و مانند آموزش عادی همه چیز به فضای مجازی سپرده شده بود. البته معلمان فداكار در مدارس استثنایی كم نبودند كه در این ایام سعی كردند با این بچه ها ارتباط خود را قطع نكنند و خارج از وظایف كار كنند و حتی آموزش های فرد به فرد را پیش گرفتند اما بیشترین فرسودگی در میان والدین را باید به حساب والدین این كودكان نوشت. تكلیف طرح سنجش هم به طور مشخص در این سال كرونایی اعلام نشد. اینكه ممكن است چه فضاهای خالی در این میان وجود داشته باشد كه مسئولان در پسا كرونا آن را پیگیری كنند.

طرح سنجش نوآموزان بدو ورود به مدرسه چالش تابستانی

سازمان آموزش و پرورش استثنایی از نیمه دوم تیرماه درگیر طرح سنجش نوآموزان بدو ورود به مدرسه شد.

در سال 98 كه كرونایی نبود این طرح در 2 هزار پایگاه دانش آموزان را غربالگری كرد و سطح سلامت و عملكرد تحصیلی آنها را مشخص كرده بود تا بر آن اساس، هم وضعیت تحصیلی دانش آموزان به عنوان دانش آموز عادی و استثنایی مشخص شود و هم وضعیت سلامت ایشان برای مداخلات بهنگام معین شود. این طرح از سال 1372 با پوشش 1.5 درصدی دانش آموزان بدو ورود به تحصیل شروع شد. پوشش طرح در دانش آموزان به نزدیك 98 درصد رسید و در سال 1398، بیش از یك میلیون و 450 هزار نوآموز بدو ورود و پیش دبستانی در این طرح غربالگری شدند. حالا كرونا بود. نگرانی خانواده ها از بردن بچه ها به مراكز غربالگری. وجود داشت. با اینكه اعلام شد در حالت عادی روزانه بین 40 تا 45 دانش آموز در این مراكز غربالگری می شدند و حالا به 20 نفر در روز كاهش پیدا كرده و از سوی دیگر زمان تخصیص یافته به هر دانش آموز نیز افزایش یافته و پایگاه ها نیز اما اخبار گزارش شده در همان روزها حاكی از ازدحام والدین و بچه ها در مراكز بود و حتی این بیم می رفت كه به دلیل رعایت فاصله اجتماعی و عدم نزدیكی متخصص و بچه مشكلات به خوبی شناسایی و اعلام نشود. این موضوع نیز بدون اعلام گزارشی واضح از روند و چالش هایش مانند دیگر موارد در آموزش و پرورش پیش رفت. در نهایت كلاس اولی ها با گذشتن از این غربالگری به مدارس رفتند و برخی به مدارس استثنایی معرفی شدند.

نبود زیرساخت های مناسب سال تحصیلی را تماماً به تعطیلات برد

باز هم با اعلام بازگشایی مدارس در سال تحصیلی جدید و تاكید بر آموزش حضوری در مدارس استثنایی هم همین تاكیدات تكرار شد اما خیلی زود بار دیگر همه چیز تعطیل شد و به فضای مجازی سپرده شد تا نشان بدهد عمیقاً مسئولان نیز معتقد هستند در شرایط كرونا جز پافشاری بر بازگشایی راه دیگری برای اطمینان از اثربخش بودن آموزش ها نمی بینند و آموزش مجازی علیرغم همه راه هایی كه طی یك سال گذشته رفت، ارزش اطمینان بخشی ندارد چون حتی برای این آموزش ها نیز استانداردهایی از آغاز تعریف و روی آن سرمایه گذاری نشد. نبود زیرساخت های مناسب در مدارس و نبود آموزش های لازم رعایت پروتكل باعث شد ایران بر خلاف برخی از كشورها كه در این فاصله گاهی مدارسشان باز بود، درب هایش به طور كامل بسته باشد و در این میان متخصصان سازمان آموزش و پرورش استثنایی خوب می دانند كه والدین بچه های استثنایی برای پی گرفتن آموزش های فرزندانشان چه ممكن است كشیده باشند و خبرها حاكی از این است كه بسیاری از این دانش آموزان بعد از بازگشایی مدارس باید پایه های تحصیلی خود را تكرار كنند. اینها همان مواردی است كه مسئولان درباره آن چیزی نمی گویند.

متخصصان سازمان آموزش و پرورش استثنایی خوب می دانند كه والدین بچه های استثنایی برای پی گرفتن آموزش های فرزندانشان چه ممكن است كشیده باشند و خبرها حاكی از این است كه بسیاری از این دانش آموزان بعد از بازگشایی مدارس باید پایه های تحصیلی خود را تكرار كنند. اینها همان مواردی است كه مسئولان درباره آن چیزی نمی گویند

فعالیت های بسیاری كه برای دانش آموزان استثنایی اثرگذاری كمتری داشت

دی ماه بود كه سید جواد حسینی، رئیس سازمان آموزش وپرورش استثنایی در خصوص خدمات ویژه ارائه شده به دانش آموزان استثنایی در شبكه شاد گفت: در جهت مناسب سازی فضای شاد و آموزش های تلویزیونی متناسب برای دانش آموزان با نیازهای ویژه، شورای راهبری كیفیت و نظارت دانش آموزان استثنایی را ایجاد كردیم و بر اساس برنامه ریزی ها و تصمیمات اتخاذشده در این شورا پایگاه ویژه دانش آموزان استثنایی را در كانال شاد تشكیل دادیم كه در حال حاضر 850 كانال با 5 هزار سرفصل و صدها محتوا در این پایگاه ها بارگذاری شده است.

حسینی افزود: تاكنون 300 محتوا متناسب با دانش آموزان با نیازهای ویژه در رشته های مختلف از طریق استان ها در شبكه شاد بارگذاری شده است.

رئیس سازمان آموزش وپرورش استثنایی با اشاره به اینكه نرم افزار گویا برای دانش آموزان با نیازهای ویژه در فاز سوم شاد راه اندازی شده است، گفت: توانمندسازی معلمان استثنایی در آموزش های مجازی بسیار حائز اهمیت می باشد و تاكنون موفق به ارائه آموزش های لازم در مواجهه با كودكان با نیازهای ویژه برای بیش از 25 هزار و 300 معلم و تشكیل 8 هزار جلسه آموزشی برای اولیا دانش آموزان استثنایی در كشور شده ایم.

وی گفت: در حال حاضر 72 درصد از دانش آموزان با نیازهای ویژه، 100 درصد معلمان و 100 درصد مراكز یادگیری در شاد حضور دارند.

حالا در حالی وارد سال 1400 می شویم كه هنوز هم دورنمای كرونا مشخص نیست. هنوز هم راه بسته بودن مدارس برای اطمینان بخشی از سلامت جامعه اطمینان بخش ترین راه است و هنوز هم علیرغم رشد معلمان، عادت دانش آموزان و داشتن شبكه دانش آموزی اما در بستر فضای مجازی ساز و كارهای رصد و پیگیری و ارتقا و رفتن به سمت استاندارد كردن این مدل آموزش ها در دستور كار جدی نیست. در این میان علیرغم تلاش كادر متخصص سازمان آموزش و پرورش استثنایی و معلمان و والدین این بچه ها اما باید درب تك تك خانه هایی كه فرزندی با نیاز ویژه دارند را زد و پرسید كه چه روزهایی را سپری كردید تا بتوان تصویری واقعی از این یكسال آموزش كرونایی داشت.