در حالی كه میزان فروش كتاب های كاغذی در یك سال گذشته كاهش چشمگیری داشت، میزان اقبال به نشر الكترونیك پس از شیوع ویروس كرونا پنج برابر رشد داشت. - اخبار فرهنگی -
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، شیوع ویروس كرونا در جهان تأثیر غیر قابل انكاری بر صنعت نشر گذاشته است. برخی از شركت های بزرگ نشر به دلیل خطر شیوع ویروس نتوانسته اند در بازه ای چند ماهه به تعهدات خود برای چاپ كتاب عمل كنند و از سوی دیگر، طرح فاصله گذاری اجتماعی و تأكید دولت ها بر این امر، سبب شده تا كتابفروشی های كوچك تا مرز تعطیلی پیش روند. وقتی چرخ اقتصادی نچرخد، تعدیل نیروی كار هم حتمی است؛ امری كه بنا بر گزارش رسانه هایی چون نیویورك تایمز، در برخی از كشورها مانند آمریكا در ماه های اولیه شیوع ویروس به صورت محسوس رخ داد.

اما شیوع این ویروس تأثیر دیگری نیز بر صنعت نشر گذاشته است. ترس از مبتلا شدن به این بیماری كه به خرد و كلان رحم نمی كند و نفس ها را می گیرد، سبب شده است تا فروش كتاب های چاپی به كمترین میزان خود در كشورهای مختلف برسد. از سوی دیگر، استقبال از كتاب های الكترونیك و صوتی در چند ماه گذشته یا فروش آنلاین كتاب توسط ناشران با رشد قابل توجهی همراه بوده است.

در ایران نیز انتشار خبر ورود كرونا به كشور، میزان فروش كتاب های صوتی و دیجیتال را افزایش داده است؛ موضوعی كه عموماً با عادت كتابخوانی ایرانی ها كمی فاصله دارد. از سوی دیگر، پلتفرم های عرضه كننده كتاب های الكترونیك نیز تلاش كردند تا با ارائه خدمات مختلف این استقبال را بی پاسخ نگذارند. در كنار اقبال مخاطبان، باید از اقبال ناشران نیز به سمت عرضه آثارشان در این فضا نیز یاد كرد؛ امری كه پیش از این كمتر در فضای نشر سنتی ایران دیده می شد. به هر روی، رشد پنج برابری استفاده از نشر الكترونیك و اقبال به سمت كتاب های صوتی در یك سال گذشته، حكایت از این دارد كه عادت كتابخوانی ایرانی ها در حال تغییر است. خبرگزاری تسنیم، در همین رابطه با محمد صدوقی، مدیر پلتفرم طاقچه، به گفت وگو پرداخت. صدوقی در این گفت وگو به تجربه خود در یك سال گذشته اشاره كرد و از تغییر ذائقه ناشران و توانایی نشر الكترونیك ایران برای حضور در منطقه گفت. مشروح این گفت وگو را می توانید در ادامه بخوانید:

تسنیم: آقای صدوقی یك سال گذشته به دلیل شیوع ویروس كرونا، سالی عجیب برای نشر ایران محسوب می شود، آمار فروش كتاب ها به دلیل عدم برگزاری نمایشگاه كتاب، تعطیلات مقطعی كتابفروشی ها و ... كاهش محسوسی داشت. این موضوع برای نشر الكترونیك به چه صورت بود؟ از تجربه یك سال گذشته خود بگویید.

نشر الكترونیك كسب و كار رو به رشدی است و پیش از كرونا نیز روند رو به رشدی را تجربه می كرد. ما در سال های گذشته شاهد رشد 200 تا 300 درصدی بودیم اما شرایط كرونا سبب شد تا میزان استفاده از این بستر، پنج برابر افزایش داشته باشد. از این جهت كرونا برای فعالان حوزه نشر الكترونیك بیش از آنكه تهدید باشد، فرصت بود.

تسنیم: این میزان رشدی كه اشاره كردید، تنها مربوط به طاقچه بود یا در كل نشر الكترونیك رخ داد؟

تمام كسب و كارهای مربوط به نشر الكترونیك، این رشد را تجربه كرده اند؛ اما احساس می كنم برخی از نرم افزارها مانند طاقچه كه در این ایام به روز شدند و امكانات جدیدتری را به مخاطب خود عرضه كردند، رشد بیشتری هم به لحاظ اقبال كاربران داشته اند.

تسنیم: نشر الكترونیك ظرفیت و آمادگی پاسخگویی به این میزان از اقبال را به یك باره داشت؟

بله، پلت فرم هایی كه در این حوزه دارند كار می كنند، فعال و آماده بودند. از نظر فنی ما مشكلی برای ارائه خدمات به این میزان استقبال را نداشتیم، اما شاید عدم حضور همه ناشران در بحث كتاب الكترونیك مشكلی بود كه اگر وجود نداشت، ما شرایط بهتری را تجربه می كردیم؛ یعنی اگر همه ناشران كتاب هایشان را در بستر نشر الكترونیك وارد كرده بودند، قطعاً فضای بهتری برای مخاطب مهیا می شد.

تسنیم: نشر ایران معمولاً تا پیش از كرونا به فعالیت به صورت سنتی راغب تر بود. آیا شیوع این ویروس و تبعات آن، تأثیری بر میزان اقبال ناشران برای حضور در این فضا هم گذاشت؟

تقریباً اكثر ناشران به روز و فعال پیش از كرونا نیز در این عرصه حضور پیدا كرده بودند. اما باز این طور نبود كه همه كتاب هایشان را در این بستر عرضه كنند. می توان گفت كرونا بر دو مقوله تأثیرگذار بود؛ نخست آنكه ناشرانی كه حضور نداشتند، آمدند و از این فضا استفاده كردند و دیگر اینكه، ناشرانی كه پیش تر در این فضا فعال بودند، كار خود را قوت بخشیدند و آثار بیشتری را عرضه كردند.

شاید در سال های گذشته ما باید بیشتر به سمت ناشران می رفتیم تا بیایند و همكاری كنند، اما در سال 99 ناشران خودشان این اقبال را نشان دادند و درخواست همكاری داشتند. به عبارت دیگر، ما هم در كاربران و هم از سوی ناشران شاهد این اقبال بودیم.



تسنیم: نشر ایران طی سال های گذشته با مشكلات خرد و كلانی روبرو بود. در یكی دو سال گذشته افزایش قیمت كاغذ و ملزومات چاپ كار را برای بسیاری از فعالان این حوزه مشكل ساز كرد. چرا با وجود این موانع ریز و درشت، ناشران كمتر به سمت استفاده از فضای نشر الكترونیك داشته اند؛ با توجه به اینكه هزینه كمتری دارد و استقبال خوبی هم می شود.

این امر متأثر از چند امر است؛ یكی از دلایل این است كه ناشران نسبت به این مسئله حس دقیق و درستی نداشتند و احساس می كردند كه بازار پرمنفعتی برای آنها نیست. از سوی دیگر، شاید ما را گاه رقیب خود می دیدند كه مثلاً اگر مجموعه هایی مثل ما در این فضا رشد كنند و بزرگ شوند، دیگر شاید ناشران نتوانند همانند گذشته كار كنند و این فعالان نشر الكترونیك هستند كه در آینده خود مستقیم با نویسندگان و مترجمان كار می كنند. در واقع می توان عدم رغبت ناشران را ریشه در این دو امر دید: عدم آگاهی و احساس رقیب بودن.

از سوی دیگر، ناشرانی مانند نشر مركز و كارنامه هم هستند كه از ناشران بزرگ محسوب می شوند؛ ولی وارد فضای نشر الكترونیك نشده اند. این دست از ناشران، نگاه های خاصی به نشر دارند كه لزوماً تأكید بر كسب و كار و بیزینس هم نیست و نسخه كاغذی را به رسمیت می شناسند. این دست از دلایل هم وجود دارد.

تسنیم: شاید بخشی از این كم رغبتی به این بازگردد كه ناشر نسبت به نشر غیرقانونی فایل آثارشان نگران هستند.

بله، این موضوع هم هست. فعالیت طولانی مدت این نرم افزارها كه از سال 92 فعالیت خود را آغاز كردند، به گونه ای بوده كه توانسته اند در این فضا اعتمادسازی كنند و این موارد در ذهن ناشر كمرنگ تر شده است. ناشران گاه شاهد این بوده اند كه كتاب هایشان به صورت غیرقانونی در فضای مجازی توزیع شده است، اما حضور این نرم افزارها هم كمك كرده تا این نسخه های غیر قانونی جمع یا تكثیر آن كمرنگ شود؛ به همین خاطر این منفعت را دیده و حاضر شده اند تا آثارشان از این طریق در دست مخاطب قرار گیرد. این دست تردیدها و نگرانی ها در سال های اول پررنگ تر بود، اما الآن خیلی كمرنگ تر شده است.

رشد 3 برابری استفاده از كتاب های صوتی در سال 99/ كرونا بازار نشر الكترونیك را سكه كرد
نشر سنتی در آستانه ورود به عصر جدید
تسنیم: همواره دوگانه ای به نام نشر كاغذی و نشر الكترونیك در سال های اخیر وجود داشته است. به نظر شما تغییر عادت كتابخوانی ایرانی ها و اقبال مخاطب و ناشر به سمت نشر الكترونیك مقطعی است یا ادامه دار خواهد بود؟

فكر نمی كنم این اقبال مقطعی باشد. در فضای نشر سنتی معمولاً همه چیز به صورت چكی و مدت دار بوده است، اما در فرایند الكترونیك این پرداختی ها به صورت ماهانه، دقیق و شفاف است. ناشری را نداشتیم كه وارد این فضا شود و از نظر پرداختی ها ناراضی باشد و به این دلیل بخواهد از این فضا خارج شود. یعنی وقتی ناشر این مزیت ها را می بیند، حضورش ماندگار می شود.

از سوی دیگر، نمی توان گفت كتاب الكترونیك می آید و جای كتاب كاغذی را می گیرد و كتاب كاغذی از رونق می افتد. در كشورهای دیگر هم اتفاقی كه رخ داده این است كه به كتاب الكترونیك و صوتی اقبالی شده و تا یك جا پیش رفته و بعد از آن، به یك رشد ثابتی رسیده است. دلیلش هم این است كه كماكان بسیاری از مردم هستند كه علاقه مند به كتاب كاغذی هستند و از سوی دیگر، ما هم خود را رقیب نشر كاغذی نمی دانیم.

نگاه ما به مسئله این است كه بیاییم و با استفاده از این ظرفیت ها سرانه مطالعه را افزایش دهیم؛ یعنی دسترسی به كتاب را برای كسانی كه به هر دلیلی برای تهیه اثر با مشكل مواجهند، تسهیل كنیم؛ افرادی كه در شهرهایشان كتابفروشی نیست یا سبك زندگی شان به گونه ای نیست كه كتاب كاغذی با خود همراه داشته باشند و ... . كتاب الكترونیك سعی دارد این مسائل را حل می كند.

خود ما بر این باوریم كه كتاب كاغذی بر كتاب الكترونیك ارجح است؛ اگر قابلیت خواندنش وجود داشته باشد. ما بر این تأكید داریم كه كتاب الكترونیك عرضه شود تا مردم در زمان هایی كه نمی توانند برای كتابخوانی استفاده كنند، بیایند و از كتاب الكترونیك و صوتی استفاده كنند. آمارها هم اینطور نیست كه اگر نسخه الكترونیك یك كتاب پرفروش شده، مردم دیگر نسخه كاغذی آن را نخوانند. معمولاً علاقه مندان به نسخه كاغذی، این نسخه ها را تهیه كرده اند و كسانی كه نسخه الكترونیك را خریداری كرده اند، لزوماً كسانی نبوده اند كه اگر نسخه چاپی وجود داشت، حتماً آن را می خریدند؛ نه این ها افرادی بودند كه به دلیل مزیت های چاپ الكترونیك مانند قیمت بهتر، همیشه در دسترس بودن آثار و ... كتاب الكترونیك را انتخاب كرده اند. در واقع ما بازار را گسترش داده و سرانه مطالعه را زیاد كرده ایم، اینطور نبوده كه بخواهیم از آن بازار سهمی ببریم؛ البته اشتراكاتی وجود دارد ولی غالب كسانی كه الكترونیكی بخر هستند كسانی بوده اند كه چندان كتاب كاغذی نمی خریده اند.

تسنیم: با توجه به استقبالی كه صورت گرفته، بررسی و مطالعه آماری هم انجام شده است كه اقبال بیشتر به سمت كدام آثار بوده، چه گروه هایی در این زمینه حضور پررنگ تری داشته اند یا بین كتاب الكترونیك و صوتی، اقبال به كدام سمت بیشتر بوده است؟

هر دو انواع نشر الكترونیك و صوتی رشد داشته اند، اما شیب كتاب صوتی بیشتر بوده است؛ زیرا استفاده از كتاب صوتی راحت تر است. گاه حمل كتاب كاغذی دشوار است و از سوی دیگر، در فضاهایی مانند مترو و ... نیز استفاده از كتاب الكترونیك دردسرهای خاص خود را دارد؛ به همین دلیل كتاب صوتی بهترین گزینه است. فرد با یك هدفون به متن مورد علاقه خود دسترسی دارد و نیازی نیست كه چشم خود را اذیت كند. مثلاً خانم های خانه دار بخش قابل توجهی از كاربران كتاب صوتی هستند؛ در حالی كه در خانه مشغول انجام كار هستند، به كتاب مورد علاقه خود نیز گوش می دهند؛ از این جهت رشد كتاب های صوتی بیشتر بوده و در حال حاضر نیز پادكست ها دارند این رشد را تجربه می كنند.



در بحث موضوعات نیز معمولاً نشر الكترونیك با حوزه نشر كاغذی متفاوت نیست. حوزه هایی مانند ادبیات(رمان و داستان)، روانشناسی عمومی (مباحثی مانند موفقیت و خودیاری)، سرگذشت نامه ها و ... از جمله موضوعات پرطرفدار در نشر الكترونیك محسوب می شوند.

تسنیم: با توجه به موفقیت هایی كه در جذب ناشر و مخاطب اشاره كردید، فعالان این حوزه برای دهه آینده چه برنامه و چشم اندازی دارند؟

ما مستقل از بحث كرونا، برنامه مان این بوده كه این بخش را توسعه دهیم. این توسعه در سه بخش صورت می گیرد؛ نخست بخش محتوا است كه باید در آن محتوای بیشتری به مخاطب عرضه شود. بخش دوم، حوزه فنی و نرم افزاری است. ایده های متعددی در این زمینه وجود دارد كه بتوانیم گروه های مطالعه درست كنیم، شبكه های اجتماعی كتابخوانی و ... تشكیل دهیم؛ در واقع امكاناتی كه لذت كتاب خواندن را افزایش دهد. این ها مزیت های اصلی نشر الكترونیك است. بخش سوم هم كه همیشه در حال توسعه آن هستیم، بخش ماركتینگ و برندسازی در این زمینه است.

اما آنچه نشر الكترونیك را نسبت به كتاب های كاغذی جذاب می كند، امكانات نرم افزاری است. مثلاً در نسخه جدید نرم افزار طاقچه اگر در حین مطالعه به كلمه ای برسید كه آن معنی آن را ندانید، با انتخاب آن به اطلاعات مورد نظر دسترسی پیدا می كنید. این ها مزیت هایی است كه فعالان این حوزه در فكر گسترش و ارتقای آن هستند.

تسنیم: آیا برنامه ای میان فعالان این حوزه هست كه در حوزه منطقه ای نیز وارد شوند و فعالیت كنند؟

توسعه نرم افزاری ما می تواند در چند بخش انجام شوند، یك بخشی از آن محتوا است و بخش دیگری این است كه آن را عمیق كنیم و كتابهای چاپی را اضافه كنیم و همه فیلدها را پوشش دهیم. با توجه به اینكه شركت های خارجی منابع فارسی یا عربی زبان را خوب پوشش نمی دهند، توسعه منطقه ای هم جوابگو است. مثلاً آمازون نوشتار راست به چپ را پشتیبانی نمی كند، اما مشكل ما در این حوزه، بحث پرداخت است. مثلاً نشر افغانستان یكی از گزینه های خوب برای فعالیت است، اما نحوه پرداخت از جمله مشكلات اصلی فعالان این حوزه است. از دلایلی كه نشده كار را در منطقه گسترش دهیم همین مسائل بوده است كه اگر برطرف شود، نشر الكترونیك ایران ظرفیت این حضور را دارد.