دكتر حسین ملك افضلی در گفت وگو با ایسنا، ضمن تحلیل طرح جمعیت و تعالی خانواده از ابعاد مختلف و با بیان اینكه تصویب طرح جمعیت و تعالی خانواده بسیار طولانی شده است، گفت: این طرح از سال 1393 تاكنون و نزدیك 7 سال است كه در مجلس سرگردان است. به هرحال این طرح، طرح مفصلی است كه 50 ماده دارد.

وی ادامه داد: هدفی كه برای این طرح تعریف شده، این است كه نرخ باروری را (كه ما می گوئیم نرخ باروری كلی؛ یعنی یك زن به طور متوسط در طول دوران بارداری چند فرزند به دنیا می آورد)، تا سال 1404 به 2.5 برسانند؛ در حال حاضر ارقام متعددی گفته می شود كه حدود 1.7 تا 2.1 است كه عدد جالبی نیست و می خواهند از آن زمان كه هفت سال گذشته است، تا سال 1404 این نرخ را به عدد 2.5 برسانند. متأسفانه در این پروژه تنها هدف كمی كه بیان شده، همین هدف است و اهداف دیگر به صورت كلی بیان شده است.

استاد بازنشسته اپیدمیولوژی و آمار دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشكی تهران یادآور شد: لازم بود كه این را هدف اصلی می گذاشتند و چهار یا پنج عامل كه باعث این اتفاق شد را هدف گذاری می كردند كه این دیده نشده است. یكی از این عوامل بحث نرخ ازدواج است كه طبق تعریف به این معناست كه چند درصد افراد ازدواج می كنند. كه حال فرض كنید دخترانی كه از سن 35 سال به بعد، ازدواج نكنند به آنها «مجرد مزمن» می گویند. این مهم است وقتی كسی ازدواج نكند بحث فرزندآوری در فرهنگ ما مطرح نیست. بنابراین، باید برای این هدف مهم كمی تعیین كنند كه تعیین نشده است.

ملك افضلی دومین عامل موثر را سن ازدواج عنوان كرد و گفت: سن ازدواج بهینه سنی است كه خانواده بتواند به مفهوم بسیار كامل تشكیل شود و مسئولیت های زن و مرد و سلامت خانواده بسیار دارای اهمیت است. بخصوص در دوران بارداری و باروری كه این باید یك سن بهینه باشد. سن بسیار پایین، مناسب نیست و سن بالا هم آثار سوءبهداشتی دارد و مسئله فرزندآوری دچار مشكل می شود. این موضوع در طرح مشخص نشده است كه این فاكتور، فاكتور مهمی است كه ما بهداشتی ها برای بارداری و باروری سن 18 سال را مناسب می دانیم كه كمتر از آن را شواهدی داریم كه عوارضی در بچه و مادر ایجاد می شود.

وی عامل سوم تأثیرگذار را نیز بحث استحكام خانواده دانست و اظهار كرد: حال دو نفر ازدوج كرده اند و در سن مناسب هم ازدواج كرده اند، باید این ازدواج استحكام داشته باشد. بحث طلاق بحث مهمی است كه در اینجا هدف معینی برای آن تعیین نشده است. بالاخره، دو نفر هم ازدواج كردند، استحكام دارند، ولی باید دارای فرزند شوند؛ فرزندآوری (یك بچه یا دو بچه یا سه بچه)؛ هدفی برای آن روشن نشده است. نكته جانبی كه اهمیت دارد، بحث مهاجرت است كه به صورت غیرمستقیم می تواند بر روی این عوامل گفته شده، تأثیرگذار باشد. انتظار داریم در چنین طرحی، اینكه در نرخ باروری عدد 2.5 مشخص را كرده اند، برای این پنج عامل یا تعیین كننده كه نرخ باروری متأثر از این عوامل است، هدفی تعیین می شد، اما هدفی مشخص نشده است.

استاد بازنشسته اپیدمیولوژی و آمار دانشكده بهداشت ـ دانشگاه علوم پزشكی تهران افزود: نكته دیگری كه در این طرح مطرح می شود، این است كه به نظر منابع مالی این طرح بسیار عدد بزرگی است. اگر طرحی داشته باشید كه نگویید منابع آن چگونه تامین می شود، قطعا قابل اجرا نخواهد بود و باید در این طرح و پروژه گفته می شد كه منابع چگونه تامین می شود كه مشخص نشده است.

ملك افضلی یادآور شد: مسئله دیگری كه اهمیت دارد، بحث اولویت است. اولویت براساس سه عامل است، یكی از این عوامل اثربخشی است، یعنی ما بررسی كنیم كه كدامیك از اینها (مثلا اگر نرخ ازدواج را بالا ببریم بیشتر اثربخش است یا سن ازدواج را پایین بیاوریم یا جلوی طلاق را بگیریم، یا فرزندآوری را زیاد كنیم) بیشتر تأثیرگذار است؛ اینها نیازمند محاسباتی است كه مشخص می كند اثر بخشی كدامیك بیشتر است.

وی گفت: عامل دوم هزینه هاست، طبیعی است كه فرد راهبردی را انتخاب می كند كه دارای هزینه كمتری باشد. سوم بحث زمان است؛ اینكه خوب جواب دهد، هزینه كمی صرف شود و در زمان كوتاه جواب دهد.

استاد بازنشسته اپیدمیولوژی و آمار دانشكده بهداشت ـ دانشگاه علوم پزشكی تهران در بخش دیگری از این گفت وگو بیان كرد: نكته دیگری كه در این طرح دیده می شود این است كه بیشتر اقداماتی كه انجام می شود، اقدامات مقطعی است. تصور كنید فردی گرسنه است و به او غذایی یا پولی دهند، مشكل را حل می كند؟. اگر بخواهیم مشكل را برای همیشه حل كنیم، باید فرد را توانمند كنیم و به او حرفه آموزی و سرمایه دهیم و در این صورت فرد روی پای خود می ایستد و می تواند به عده دیگر كمك كند. بیشتر نگاه هایی كه در این طرح شده است، (البته نه همه) حمایت هایی از این قبیل است؛ بایستی حمایت های شود كه در حوزه های كارآفرینی، اشتغال، تغییر نگرش و تغییر رفتار باشد. البته كار سخت و سنگینی است اما اگر بخواهیم استمرار داشته باشد، ناچار هستیم كه به این موضوع توجه كنیم؛ بنابراین به نظر می رسد كه باید در مداخلاتی كه در این طرح آمده، بازنگری شود؛ مداخلات مستمری كه بتواند پایدار باشد و موجب تغییر رفتار شود؛ حال رفتاری كه ما می گوییم همان رفتار ایرانی اسلامی است كه با شرایط فرهنگی و اعتقادی ما باید تناسب داشته باشد.

ملك افضلی ادامه داد: نكته دیگری كه بسیار دارای اهمیت است بحث رصد است. برای انجام كار عظیم باید شاخص داشت؛ مانند نرخ باروری؛ نرخ باروری شاخص انتهایی است اما باید شاخص های فرآیندی داشته باشیم (یعنی اقدامات و اتفاقاتی كه تأثیرگذار است و منجر به نرخ 2.5 می شود) باید برای آنها همانطور كه اشاره شد، اهداف كمی تعیین كرد و سیستم رصد و پایش و ارزشیابی داشته باشیم.

وی افزود: مسئله بعدی این است كه این كار كار یك سازمان نیست؛ این كاری است كه همه سازمان ها و مردم در آن درگیر هستند و یك اورژانس مانند كرونا است؛ كرونا یك اورژانس است و به دلیل اینكه یك اورژانس است ما ستادی داریم كه همه سازمان ها عضو آن هستند. هر روز از طریق تلویزیون اتفاقاتی كه افتاده است گفته می شود و براساس آن اتفاقات تصمیم گیری می شود. این اورژانس است كه لازمه آن این است و به دلیل اینكه آثار بحث كرونا (مرگ و...) مشهود است همه حساس هستند، ولی به نظر در درازمدت آثار اقتصادی اجتماعی جمعیت بیشتر از كرونا است. كرونا روزی با واكسن كنترل می شود.

استاد بازنشسته اپیدمیولوژی و امار دانشكده بهداشت ـ دانشگاه علوم پزشكی تهران تصریح كرد: اگر ما واقعا یك اقدام جدی برای جمعیت انجام ندهیم، در آینده كار بسیار سخت و سنگینی می شود. باید این را به عنوان یك اورژانس تلقی كرد و همانطور كه ما برای كرونا یك ستاد داریم، باید یك ستاد زیر نظر بالاترین مقام داشته باشیم و به طور مرتب سازمان ها گزارش دهند و یك نظام پایش و رصد نیز برقرار باشد؛ به محض مشاهده تغییرات در جمعیت، فورا اقدام لازم را انجام دهیم، اگر ما همین سیستم ها را داشته باشیم و مرتب اطلاعات بگیریم اقدامات تأثیرگذاری می توان انجام داد.

استاد بازنشسته اپیدمیولوژی و آمار دانشكده بهداشت ـ دانشگاه علوم پزشكی تهران با طرح این پرسش كه حال اینكه چه اقداماتی باید انجام شود؟ اظهار كرد: بسیار روشن است. در ابتدا باید نرخ ازدواج را بالا برد. یعنی كار تحقیقاتی انجام شود و شده است كه به طور مثال چرا جوانان ازدواج نمی كنند؟ و باید آن چراها را با قوانین و مقررات از بین برد؛ همانطور كه اشاره شد، وام و تسهیلات خوب است اما كارآفرینی بسیار مهم است. مثالی وجود دارد كه «به جای ماهی، ماهیگیری یاد بده». باید استعداد را سنجش كرد و آن استعداد را پرورش داد. اگر سیستم هایی داشته باشیم كه ذوق و استعدادهای جوانان را ارزیابی كنیم و متناسب با آن، توانمندشان كنیم و سپس سرمایه دهیم و آنها را حمایت كنیم تا كارآفرینی كنند، این بسیار اثرگذار است.

ملك افضلی تاكید كرد: علت اینكه نگران جمعیت هستیم این است كه اگر جمعیت جوان كم شود، در این زمان نوآوری و كارآفرینی و شركت های دانش بنیان كه آنها مولد ثروت هستند، در كشور وجود نخواهند داشت. اكنون یك فرصت طلایی است؛ پنجره ای است كه برای ما باز شده كه جوانان فراوانی داریم، می توانیم با شناخت استعدادها و توانمند كردن و حمایت كردن شان آنها را سر و سامان دهیم. اینها می توانند كارآفرینی و ثروت تولید كنند و ثمره آنها ازدواج و فرزندآوری است.

وی افزود: علاقه مند بودم كه در این پروژه این موارد بیشتر برجسته دیده می شد؛ منابعی تحت عنوان یارانه های مختلف داریم كه اعداد بزرگی است؛ اگر این اعداد را در صندوقی بریزیم و از این صندوق برای شناسایی استعدادها، توانمندسازی و كارآفرینی برای جوانان استفاده كنیم، خانواده ها خوشحال می شوند و كشور نگرانی برای آینده برای جمعیت و یا آسیب های اجتماعی نخواهد داشت. ای كاش به جای یارانه های نقدی آنها را جمع و تبدیل به برنامه های اثرگذار مانند توانمندسازی و كارافرینی می كردیم.

وی در ادامه موضوع دیگر را مسئله سن ازدواج عنوان كرد و افزود: اكنون سن ازدواج برای دختران 23 یا 24 سال و برای پسران 27 یا 28 سال است؛ این رقم بالاست و می توان آن را با تدابیری كاهش داد؛ همانطور كه گفته شد یك دختر در سن 18 سالگی از نظر بهداشتی آمادگی برای باروری دارد، بنابراین باید تسهیلاتی فراهم كرد و مهمترین آنها مسائل اقتصادی است، فرض كنید برای كسی كه دانشجو و یا كارگر است، تسهیلاتی مانند خوابگاه های دانشجویی برای متأهلین فراهم كنیم كه در این قانون دیده شده كه آنها بتوانند تشكیل خانواده دهند. یا قوانینی كه برای كار برای كارمندان است. این ها بحث هایی است كه می تواند كمك كننده و تسهیل گر باشد.

عضو هیأت علمی دپارتمان اپیدمیولوژی دانشكده بهداشت- دانشگاه علوم پزشكی تهران ادامه داد: اما در هر صورت فرهنگ سازی برای خانواده ها در پایین آوردن سن ازدواج مهم است؛ تصور كنید زنی از سن 20 سالگی آمادگی فرزندآوری داشته باشد. اكنون با شرایطی كه در كشور فراهم است و مراقبت هایی كه می توان از زنان باردار به ویژه در مناطق روستایی، خانه های بهداشت مراكز شهری و... انجام داد، می توانیم مراقبت های دوران بارداری را حتی در سنین بالا هم با دقت انجام داده و خطرات را كنترل كنیم. بنابراین اگر سن فرزندآوری را 20 تا 40 سال در نظر بگیریم؛ سال ‍های باروری 20 سال می شود و اگر فاصله فرزندان را 3 تا 4 سال در نظر بگیریم، به طور مثال حدود 5 فرزند می شود. اگر عده ای هم به دلائل مختلفی نابارور و یا دچار مشكلاتی داشته باشند، بسیار راحت می توان به نرخ 2.5 و یا حتی بالاتر رسید.

وی با اشاره به اینكه حتی دستیابی به نرخ 3 یا 3.5 هم قابل قبول و قابل وصول و عددی اپیتوم است، گفت: بنابراین لزومی ندارد كه تبلیغ كنیم به طور مثال دختران در سن 12 یا 13 سالگی باردار شوند. اینها، هم از نظر بهداشتی درست نیست و هم اینكه بازخوراندهای اجتماعی مناسبی ندارد. باید بسیار علمی با این مسئله برخورد كرد. علمی هم این است كه من عرض كردم از سن 18 می شود تا 40 یا 20 تا 40 فاصله مناسب است.

ملك افضلی در ادامه مبحث دیگر را استحكام خانواده و آسیب طلاق عنوان كرد و گفت: به نظر باید كار فرهنگی بالایی انجام شود. در واقع نقش تلویزیون، آموزش و پرورش و دانشگاه ها، كلیه وسائل ارتباط جمعی، فضاهای مجازی، سریال ها و میزگردها می تواند بسیار تأثیرگذار باشد.

ملك افضلی یادآور شد: موضوع دیگر بحث فرزندآوری است. برای خانواده ها، آینده فرزندانشان مهم است. حدود 50 سال گذشته، خانواده ها، خانواده های سنتی بودند و چندان توجه نداشتند و برای آینده فرزندانشان نگران نبودند. اكنون فضاها باز شده است و تلویزیون و فضاهای مجازی وجود دارد و دانشگاه ها توسعه یافته اند؛ حتی روستاییان نیز دوست دارند كه فرزندشان فردی تحصیل كرده و توانمند باشد. این نگرانی از آینده كودك نیز مسئله مهمی است كه باید این را اعتمادسازی كرد.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینكه شاهد افزایش خانواده های تك فرزندی هستیم، یادآور شد: در تحقیقی مشاهده كردم كه 30 درصد خانواده ها، تك فرزند هستند و یا 2/3 درصد خانواده ها، حداكثر دارای دو فرزند هستند كه این بیشتر به هزینه بسیار سنگینی كه یك فرزند از دوران كودكی كه به مهدكودك، دبستان، دبیرستان و دانشگاه می رود و سپس هزینه های نقل و انتقال و سرویس است ارتباط دارد؛ شنیده ام كه برخی والدین سالی یك میلیون تومان هزینه سرویس فرزندانشان را می دهند.

ملك افضلی در ادامه به هزینه های مدارس اشاره كرد و افزود: اگر كیفیت مدارس دولتی خوب باشد و معلمان مجرب و دلسوز باشند، مردم فرزندانشان را به مدارس دولتی می فرستند و یا به طور مثال می توان كارت هایی ارائه و كمك هایی كرد كه این فرزندان بتوانند از آن یارانه های تحصیلی برخوردار باشند. به طور مثال در مدارسی ثبت نام كنند و فرزند اول 20 درصد تخفیف شهریه و فرزند دوم 40 درصد تخفیف شهریه داشته باشد؛ اگر ما بستر امید آینده را برای كودك از نظر تغذیه، تكامل، تحصیل و اشتغال فراهم كنیم، تمایل خانواده ها به فرزندآوری بیشتر می شود.

انتهای پیام