مدیر گروه سلامت جهانی و سیاستگذاری دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشكی تهران، گفت: كووید 19 مجدداً درد كهنه بی عدالتی در دسترسی به خدمات سلامت در جهان را نمایان ساخت.

به گزارش خبرگزاری مهر، امیر حسین تكیان، در یادداشتی عنوان داشت: بر اساس سنت قدیمی سازمان جهانی سلامت، روز هفتم آوریل هر سال، مطابق هجدهم فروردین، روز جهانی سلامت (World Health Day) نام گرفته است كه وفق روال سنواتی، نام و شعاری نیز با توجه به حال و هوای سلامت جهان، برای روز جهانی سلامت مطرح می شود. شعار امسال: building a Farier healthier world ، یعنی ساختن جهانی عادلانه تر و سلامت تر است.

در طول حیات حدود هفتاد و سه ساله سازمان جهانی سلامت، شاید گزاف نیست بگوییم در هیچ بازه زمانی، حتی در هنگامه جنگ ها و بلایای طبیعی خانمان سوز، ناعادلانه بودن خدمات سلامت به اندازه هنگامه حاضر توسط شهروندان كره خاكی درك نشده است. علل این درك افزایش یافته پرشمار است، اما شاید در هم تنیدگی شبكه های اجتماعی، به هم پیوستگی آدمیان در سراسر كره خاكی، شفاف شدن بسیاری از رفتارها و در معرض قضاوت قرار گرفتن آنها توسط افراد حتی در نقاط دور دست كره زمین، در كنار رفتار بی رحمانه جهان گیری كووید 19 و حاكمیت های نا خوب و دولت های كم تدبیر در مبارزه با این بزرگ ترین خطر تاریخ معاصر بشر، چالش بی عدالتی پیش رونده را بیشتر آشكار كرده است.

عدالت در سلامت ( health equity ) دغدغه اصلی نظام های سلامت دنیا است، یا بهتر بگویم باید كه باشد. علت اینكه دولت ها با استقرار نظام سلامت و فراهم كردن خدمات سلامت برای ملت ها از طریق ورودی های مختلف مالی از قبیل نظام های مالیاتی و نظام بیمه اجتماعی در تصدی و تولیت سیاست گذاری نظام سلامت دخالت می كنند، در واقع برای حصول اطمینان از این است كه بتوان سلامت شهروندان را به عنوان مهم ترین كالای عمومی به طور عدالت مدارانه تضمین نمود. این مهم نه فقط از طریق عدالت افقی یعنی برخورداری همه افراد، بلكه از طریق اطمینان حاصل كردن از اعمال عدالت عمودی یعنی تلاش دولت ها برای اینكه نابرخورداران با استفاده از ثروت و مشاركت معنادار و بیشتر برخورداران بتوانند به خدمات سلامت دسترسی پیدا كنند، تحقق می یابد.

امروزه در سپهر سیاستگذاری سلامت تردیدی نیست كه سلامت به عنوان تنها بعد سیاست گذاری اجتماعی است كه به طور همزمان هم پیش شرط، هم شاخص و هم خروجی رسیدن به یك جامعه پایدار و عادلانه است. از این رو است كه لازم است تولیت و حاكمیت نظام در دست دولت قرار گیرد تا همگی شهروندان مطمئن باشند كه نه فقط خدمات مراقبتی، بلكه تمامی ابعاد پنج گانه خدمات با كیفیت سلامت شامل ارتقای سلامت، پیشگیری از بیماری ها، دسترسی به خدمات درمانی در هنگام بیماری، خدمات بازتوانی و توانبخشی و خدمات تب تسكینی در هنگام نیاز، توسط دولت ها و بدون دشواری مالی فراهم می شود. واگذاری تصدی گری سلامت به دولت ها از این جهت است كه بسیار مهم و بنیادین است، تا دولت متعهد شود تمام اهتمام خود را در دسترسی عادلانه به خدمات سلامت به كار گیرد، وگرنه تولید و ارائه خدمات معمولاً در بخش های غیر دولتی و یا از طریق خرید خدمت، معمولاً با كیفیت تر و از لحاظ اقتصادی به صرفه تر است.

حكمرانی خوب سلامت نیز كه در پنج بعد شفافیت، مشاركت مردم در تصمیم سازی، مسئولیت پذیری، پاسخگویی و در نهایت سیاست گزاری مبتنی بر شواهد با استفاده از اطلاعات و داده ها برای تصمیم سازی مناسب هست نیز از اهداف اصلی دولت ها برای تأمین سلامت مردم است. كرامت انسانی و تحقق مفهوم متعالی انسان توسعه یافته در جوامعی شكل می گیرد كه عدالت در سلامت در آنها ركن اصلی تصمیم سازی است و با دقت مراقبت و از آن صیانت می شود. اطمینان یافتن از اینكه سلامت همه جانبه، و نه فقط مراقبت های سلامت، بر اساس تعریف كلاسیك سازمان جهانی سلامت در اختیار همه قرار گرفته است شاید وظیفه اصلی دولت ها در جوامع توسعه یافته باشد.

سال 2020 شاید یكی از ناعادلانه ترین سالیان تاریخ مكتوب معاصر در نظام های سلامت سراسر دنیا برای دسترسی به خدمات سلامت بود. متأسفانه نابرابری موجود و موروثی سلامت موجود در كنار نابرابری های همه شئون سیاست گذاری عمومی، در سال 2020 به طور چشمگیری در این سال افزایش یافت. كووید 19 مجدداً این درد كهنه را خاطر نشان كرد كه بعضی از افراد به واسطه سواد بیشتر و دسترسی مالی گسترده تر توانستند دسترسی بهتری به خدمات سلامت نسبت به دیگر شهروندان پیدا كنند. در سراسر جهان، هنوز هم بسیاری از انسان ها نمی توانند به حداقل درآمد روزانه ای دسترسی پیدا بكنند و در شرایط زندگی نا مطلوبی زندگی را به سر می آورند كه دسترسی به مسكن و آموزش مناسب برایشان فراهم نیست، فرصت های شغلی كمتری دارند و از نابرابری جنسیتی در دسترسی به خدمات مختلف رنج می برند. بسیاری از شهروندان جهان نمی توانند به محیط امن، آب آشامیدنی سالم، هوای پاك، امنیت غذایی و خدمات سلامت در هنگام نیاز، دسترسی پیدا كنند كه با كمال تأسف به رنج افزون تر وابتلا به بیماری های قابل پیش گیری و مرگ زودرس در این هم نوعان می انجامد، كه همه ما در مقابل این فاجعه انسانی كه بر اثر جهان گیری كووید 19 ژرف تر هم شده است، مسئولیم.

چه باید كرد

سازمان جهانی سلامت دعوت كرده است امسال كاری كنیم كه انسان ها هر جا كه هستند بتوانند حق سلامت خود را پیدا كنند. این شعار ارزشمندی است كه راه كارهای تحقق آن دشوار و نیازمند مقدمات گوناگونی است، اما شدنی است. تجربه جهانی واكسیناسیون كووید 19 نشان می دهد به دلیل بی تدبیری و عدم درك همبستگی اجتماعی و بعضاً خودخواهی، در كنار سایر مسائل، توزیع جهانی واكسن بسیار ناعادلانه است. در جهانی كه تعداد میلیاردهای آن بر اساس گزارش نشریه فوربس در طی دوران كووید 19 افزایش پیدا كرده و از طرفی تعداد گرسنگانی كه در معرض بیماری قرار دارند و تعداد افرادی كه از تحصیل بازمانده اند بیشتر شده، چگونه می توان به گسترش عدالت امیدوار بود؟ من هنوز هم امیدوارم و برای نیل به این مهم ترین وظیفه سیاستگذاران، چهار اقدام را پیشنهاد می كنم.

1 . دولت ها برای اطمینان از دسترسی عادلانه به خدمت سلامت باید به طور منظم نابرابری های سلامت را پایش و دیده بانی كنند تا اطمینان یابند همه انسان ها در همه جوامع فارغ از سطح اقتصادی، اجتماعی، مذهب، محل زندگی، سواد و درآمد به خدمات با كیفیت سلامت در هنگام نیاز دسترسی دارند. در روز جهانی سلامت، رهبران جهان باید هم پیمان شوند تا برای گذار از شاید سیاه ترین سالی كه در حافظه تاریخی معاصر وجود دارد، با هم كار كنند، به هم اطمینان كنند. در بخش های مختلف كشور عزیزمان، ایران هم باید از سیاستگذاران بخواهیم با یكدیگر كار كنند، به توصیه های نهادهای تخصصی دل بسپارند و در تصمیم سازی از آن بهره گیرند. به عنوان مثال، ستاد ملی كرونا به توصیه وزارت بهداشت به عنوان نهاد تخصصی سلامت گوش فرا بدهد. امروز كه روز جهانی سلامت است، موج چهارم كرونا در كشور آغاز شده و تقریباً تمامی شهرها قرمز هستند كه نشان می دهد كه اگر ما شاید با هم كار كردن را مد نظر قرار می دادیم، وضعیت بهتری داشتیم.

2. باید تلاش كنیم داده های قابل اتكا جمع آوری كنیم و در زمان مناسب برای تصمیم سازی از آنها استفاده كنیم. داده های بر اساس سن، جنس، درآمد و همینطور وضعیت افراد دارای ناتوانی را به طور منظم و متوالی جمع آوری كنیم و در زمان مناسب در اختیار پژوهشگران قرار دهیم تا تحلیل كنند و به طور مداوم به سیاستگذاران بازخورد دهند. ملاحظه می شود كه در كشور ما از ابتدای همه گیری كووید 19، بحث دسترسی به داده ها برای برنامه ریزی كشوری به پهناوری ایران و با توجه به گوناگونی الگوهایی كه وجود داشت، هیچ وقت به طور مقتضی انجام نشد. اینجانب معتقدم كنترل نا مطلوب بر اساس مقتضیات محلی در كشور ما تأثیر فراوانی از سیاست های داده پردازی سلامت پذیرفته است.

3. در هنگام بحران ها، از جمله در دوران همه گیری كووید 19، دولت ها باید مطمئن شوند كه اقشار نابرخوردار جامعه، دسترسی بیشتری به خدمات سلامت دارند و مراقبت بیشتری از ایشان صورت می گیرد. خشكانیدن ریشه های اصلی نابرابری در نظام سلامت در شرایط فعلی كشور ما نیازمند توجه بیشتر و سرمایه گذاری معنادار در شبكه مراقبت های بهداشتی اولیه سلامت است. متأسفانه در دوران كووید 19 تمركز بیشتر مملكت ما بر درمان بوده و هنوز هم هست. به رغم توصیه های پرشمار دلسوزان و صاحب نظران نظام سلامت برای تقویت شبكه پرافتخار مراقبت های بهداشتی اولیه كشور با هدف بیمار یابی فعال، آموزش و غربالگری شهروندان در سطح جامعه، و حتی واكسیناسیون، متأسفانه هنوز این اتفاق به طور معنادار نیفتاده كه چه بسا به دلیل این نوع عملكرد، میزان نسبی مرگ كووید 19 در ایران از بسیاری كشورهای دیگر بالاتر است. اگر می خواهیم مطمئن شویم كه سلامت برای همه فراهم است، نكته خیلی مهم این است كه از ظرفیت نظام شبكه مراقبت های بهداشتی اولیه سلامت كنترل پاندمی ها استفاده كنیم. مهم تر این كه بتوانیم پرداختن به مؤلفه های اجتماعی سلامت را در سطح جامعه با استفاده از نظام شبكه و با استفاده از ظرفیت بی نظیر آن، نهادینه و عملیاتی كنیم. اتفاقی كه انتظار می رفت همه گیری كووید 19 به تحقق آن كمك كند كه متأسفانه هنوز رخ نداده است.

4. لازمه تحقق شعار همیشگی نظام سلامت تاب آور، جهانی فكر كردن و محلی عمل كردن است. نظام سلامت ما برای آنكه بتواند تاب آور باشد، باید ورای مرزها نیز عمل كند تا مطمئن باشیم زمانی می توانیم جمعیت خودمان را حفاظت كنیم كه در درون مرزها، تمام جمعیت جهان بتوانند از یك نظام عادلانه و درست برخوردار باشند، مثلاً بتوانند دسترسی عادلانه به واكسن و كیت های تشخیصی داشته باشند. بنابر این خیلی مهم است كه نظام های منطقه ای، محلی، ملی و جهانی تقویت شوند و به یكدیگر اطمینان كنند تا در سراسر جهان، اطمینان از دسترسی به خدمات سلامت، مثلاً در ارتباط با كووید 19 فراهم شود.

مایلم در انتها بگویم اگر قرار باشد نظام سلامت تاب آوری داشته باشیم، تجربه كووید 19 نشان داد كه عدالت اجتماعی و حتی امنیت به عنوان یكی از دو ستون اصلی حاكمیت، تنها در سایه نظام سلامت مقتدر قابل شكل گیری است. توصیه اكید و اساسی ام بازطراحی و تقویت نظام مراقبت های بیماری و سلامت كشور به عنوان یك شأن حاكمیتی است كه خود شرح مفصل می طلبد.