این ها بخشی از گفته های اتابك وثوقی، آسیب شناس گفتار و زبان و مسئول كمیته فنی انجمن علمی گفتار درمانی است كه در گفت و گویی با ایسنا به مناسبت یكم اردیبهشت، روز ملی گفتار درمانی مطرح شد.

مسئول كمیته فنی انجمن علمی گفتار درمانی در بخش اول این گفت و گو، با اشاره به اینكه امروز در عصر ارتباطات زندگی می كنیم و تمام تفكرات، هیجانات و نیازهای ما از طریق یكی از نمودهای زبان مثل گفتار و نوشتار منتقل می شود، اظهار كرد: برای اینكه بتوانیم حداقل ارتباط با اطرافیان خود را داشته باشیم باید نوعی از ارتباط را برقرار كنیم تا به اهداف فردی و اجتماعی دست پیدا كنیم.

وی با اشاره به اینكه از زمانی كه نوزادی متولد می شود تمام نیازهای خود را با برقراری ارتباط با مادر برطرف كرده و به مرور این ارتباطات با پدر، اطرافیان، هم سن و سالان، گروه ها و محیط های كوچك گسترده می شود، گفت: با ورود فرد به اجتماع، تعاملات اجتماعی گسترده و غیرقابل پیش بینی شكل می گیرد كه مهمترین بخش آن برقراری ارتباط اصولی با اطرافیان است.

این متخصص گفتار درمانی با بیان اینكه برای برقراری هر ارتباطی حداقل نیاز به یك فرستنده، یك دریافت كننده و وسیله ای نیاز داریم كه پیام مدنظر را منتقل كند، افزود: به همین دلیل مهمترین بخش ارتباط اینكه چطور منظور خود را برسانیم تا به خواسته خود برسیم و سوءتفاهم و مشكلی ایجاد نكنیم.

وی با بیان اینكه اختلالات گفتار، زبان و ارتباط در زندگی به حدی گسترده است كه همه عمر را می تواند در برگیرد، تصریح كرد: اختلال با بیماری متفاوت است؛ اختلال یعنی مشكلی كه باعث رنج و زحمت فرد یا اطرافیانش می شود. این مسأله معمولا فراگیر است و باید بتوانیم با آموزش های جدید، اقدام به توانمندسازی و توانبخشی فرد كرده و بهترین مسیر را برای او ایجاد كنیم تا كمترین آسیب را ببیند، در عین حال كه بیشترین مشاركت را در محیط و اجتماع داشته باشد.

مسئول كمیته فنی انجمن علمی گفتار درمانی، گفتار درمانی (آسیب شناسی گفتار و زبان)، را یكی از رشته های توانبخشی برشمرد كه به غربالگری، پیشگیری، ارزیابی، تشخیص، درمان، آموزش و مشاوره در اختلالات گفتار، زبان و برقراری ارتباط و بلع دهانی حلقی می پردازد و افزود: ارتباط شامل گفتار (تولید گفتار یا تلفظ، صوت یا صدا، روان بودن كلام)، زبان دركی و بیانی (به صورت نوشتاری یا شفاهی)، پرگماتیك (كاربرد) و شناخت است.

گفتار درمانی محدودیت سنی ندارد

وی با تاكید براینكه ارایه خدمات این رشته محدودیت سنی ندارد و از نوزادی تا سالمندی را پوشش می دهد، توضیح داد: وظیفه آسیب شناس گفتار و زبان درمان اختلالات در این حیطه ها است:

تولید گفتار (شامل تولید، آپراكسی، دیزارتری)، تشدید (هایپر- نیزالیتی و- هایپو - نیزالیتی)، صوت (كیفیت آواسازی، زیر و بمی، تنفس)، روانی گفتار (لكنت)، زبان (درك، بیان، كاربرد شناختی، صرف و نحو)، شناخت (توجه، حافظه، حل مسئله، عملكردهای اجرایی) و تغذیه و بلع (در سطوح دهانی، حلقی و مروی)

علل بالقوه اختلالات ارتباطی و بلع شامل موارد زیر است:

• مشكلات دوران نوزادی (نارسی، وزن كم هنگام تولد، قرار گرفتن در معرض مواد خطرناك)

• اختلالات رشدی (اختلال زبانی خاص (SLI)، اختلال طیف اتیسم، نارساخوانی، اختلالات نقص توجه)

• مشكلات شنوایی (ناشنوایی، اختلال در پردازش های شنیداری)

• ناهنجاری های دهانی (شكاف لب/ كام، اكولوژن های غیرطبیعی دندانی، ماكرو گلوسیا، بد عملكردی دهانی- حركتی)

• ضعف تنفسی (دیسپلازی bronchopulmonary، اختلالات انسدادی ریوی مزمن)

• ناهنجاری های حنجره ای (ناهنجاری تارهای صوتی، انسداد نای، تراكئوستومی)

• بیماری ها و بدعملكردی های نورولوژیكی (TBI، فلج مغزی، ناهنجاری های عروق مغزی، دمانس، پاركینسون، ALS)

• اختلالات روانپزشكی (سندرم داون، سندرم X شكننده، سندرم رِت، سندرم VCF)

خدمات آسیب شناسی گفتار و زبان در دو گروه كلی خدمات ارزیابی و تشخیصی و خدمات درمانی طبقه بندی می شود.

وثوقی با بیان اینكه مداخلات درمانی آسیب شناسی گفتار و زبان به نقص های ناشی از صدمات، بیماری ها، ناهنجاری های مادرزادی، نقایص رشدی و توانمندسازی اختصاص دارد، گفت: شیوع انواع اختلالات گفتاری طبق دسته بندی های ارائه شده متفاوت است، همچنین عوامل بروز نیز متفاوت است و موارد زیادی می تواند در این زمینه تاثیرگذار باشد كه برخی ناشناخته است، اما به طور كلی محیط و ژنتیك هر دو تاثیرگذار است.

وی گفتار درمانی را یكی از گروه های پزشكی شاخه های توانبخشی معرفی كرد كه به ارزیابی و درمان اختلالات ارتباطی و بلع می پردازد و تصریح كرد: در كشورهای توسعه یافته 35 درصد مردم حداقل یكبار و 17 درصد جامعه نیاز مبرمی به گفتار درمانی دارند. در این بین اختلال طیف اتیسم در حال حاضر در یك نفر به ازاء 250 نفر شناخته می شود و براساس آخرین گزارش ها غالبا یك به 48 است.

اختلال درمان پذیر نیست، اما بهبود می یابد

مسئول كمیته فنی انجمن علمی گفتار درمانی با بیان اینكه امروزه شایع ترین اختلال گفتاری، اختلال رشد ارتباطی مثل طیف اتیسم است كه نرخ موارد آن درحال افزایش است، توضیح داد: بیماری درمان می شود، درحالی كه اختلال درمان پذیر نیست، اما بهبود می یابد. به عنوان نمونه فردی كه اتیسم دارد اختلال در رشد پردازش حسی، مشكل ارتباط و ... را همه عمر حس می كنند، اما باید كمك كنیم به حداقل برسد و بیشترین كارایی از مغز در جهت مشاركت اجتماعی فعلی را داشته باشد.

وی با اعتقاد براینكه موانع در مداخلات درمانی و توانبخشی زیاد است، گفت: بزرگترین مانعی كه در ارایه خدمات توانبخشی سریع داریم سیستم ارجاع، حمایت و پوشش بیمه ای و استانداردهای خدمات است. بخشی از این موانع به همكارانم بر می گردد كه باید استانداردها و راهنمایی های علمی روز دنیا را فرا گیرند، درحالیكه متاسفانه 70 درصد این اتفاق نمی افتد و بسیاری براساس تجربه و دانش شخصی این كار را انجام می دهند، به همین خاطر شاید در بهترین شرایط 70 درصد كارایی را داشته باشند.

وثوقی مهمترین مانع را مربوط به نقش دولت دانست و توضیح داد: از سال 94 كه عضو كمیته مشورتی توانبخشی وزارت بهداشت شده ام اقدامات زیادی انجام شده، سند ملی توانبخشی و سند ملی شناسنامه اتیسم آماده شده، اما بسیار واضح است كه مسیر فعلی دولت در ارایه خدمات به جامعه توانخواه اشتباه است، نقشه راه و متولی توانبخشی مشخص نیست.

مسیر اشتباه حمایت های دولتی از اختلالات گفتاری

وی ادامه داد: شورای عالی بیمه توانبخشی را تحت پوشش بیمه قرار داد، اما مسیر اشتباهی است، چون در جریان مسائل مربوط به اساسنامه ها و آئین نامه های مراكز توانبخشی سازمان های مختلف نیستند. سازمان بهزیستی مركز توانبخشی دارد، اما حق ارایه سرویس سرپایی به مراجعان خارج از مددجویان تحت پوشش بهزیستی را ندارد، درحالی كه مددجویان بهزیستی از این سازمان یارانه می گیرند.

این متخصص گفتار درمانی با بیان اینكه در طول سال یك یا دو مراجع ندارم كه جزو مددجویان بهزیستی باشد، گفت: اگر مراجعان تحت پوشش بهزیستی باشند می توان با بهزیستی قراردادی منعقد كرد تا بخشی از هزینه ها را تقبل كند، درحالیكه با وجود افزایش سرسام آور هزینه های مربوط به اجاره، تجهیزات و مواد مصرفی تخصصی و عمومی از بسیاری از همكارانم می خواهم تاجایی كه می توانند از مراجعان خود حمایت كنند، چراكه هیچ كدام از مراجعین ما، حتی مراجعینی كه وضعیت مالی خوبی ندارند حاضر نیستند تحت پوشش بهزیستی قرار گیرند.

وی اضافه كرد: خودم هم راضی نیستم كه مراجعانم تحت پوشش بهزیستی قرار گرفته و برچسب معلولیت به آنها بزنند. وقتی كسی اختلالی دارد باید توانمندی های او را بسنجیم و با پرورش توانمندی ها، به حل مشكلاتش كمك كنیم. سازمان بهزیستی چندین سال است شعار ICF می دهد كه طبقه بندی براساس كاركردهای افراد است نه بیماری، درحالی كه وقتی پای ارائه خدمات می رسد براساس DSM صحبت می كنند و ملاك هایشان تشخیص های پزشكی می شود كه آزاردهنده است.

به اختلالات گفتاری نباید برچسب معلولیت زد

وثوقی با اشاره به اینكه اخیرا قرار شده است، افرادی كه می خواهند از بیمه توانبخشی استفاده كنند باید تحت پوشش سازمان بهزیستی باشند، اظهار كرد: كدام یك از تصمیم گیرندگان درصورتی كه فرزندش اختلال تلفظ یا لكنت خیلی پیش پا افتاده و یا اختلال صوت، اتیسم سطح یك و ... داشته باشد حاضر است بر او برچسب معلولیت بزنند؟! درحالی كه گفته می شود افراد دارای اختلالات گفتاری باید تحت پوشش بهزیستی قرار گرفته و كارت معلولیت بگیرد تا دولت كمك ناچیزی به آنها دهد، اما این كار از اساس اشتباه است.

مسئول كمیته فنی انجمن علمی گفتار درمانی با بیان اینكه وقتی سند ملی اتیسم نوشته می شد با تحت پوشش بهزیستی قرار گرفتن آنها مخالف بودم، توضیح داد: با این كار مخالف بودم چون درست است باید كاری را شروع و به افراد كمك كنیم، اما نباید به گونه ای باشد كه به این افراد برچسب زده شود. اساسا با این برچسب زدن ها مخالفم و معتقدم لكنت داشتن معلولیت نیست، حتی كسی كه محدودیت حركتی یا كم توانی ذهنی دارد معلول نیست، بنابراین باید معلولیت را از واژگان خود حدف كنیم اما متاسفانه همچنان از این واژه به و همچنین مهجور در ارگان های مقننه و مجریه استفاده می كنند.

وی با تاكید براینكه خود فرد باید برای ما مهم باشد نه برچسب هایی كه به او می زنیم، ادامه داد: باوجود تلاش هایی كه برای فرهنگ سازی و حذف برچسب به افراد در جامعه می شود، گاهی یك اتفاق و تصمیم گیری ما را 10 سال به عقب بر می گرداند. در سطح وزارت بهداشت و با پزشكانی مواجه هستیم كه همگی از اساتید ما هستند اما تفكر و مطالعات پزشكی قدیم دارند و هنوز هم نمی تواند خود را با ملاك های تشخیصی DSM5 وفق دهند. همچنان می گویند بیماری اوتیسم درحالی كه چند سال فرهنگ سازی شد تا در منابع رسمی در كشور كسی "اوتیسم" ننویسد چون فكر می كنند اتیسم از اوت بودن است، به همین خاطر اصرار دارم «واو» در كلمه "اتیسم" نباشد.

وثوقی خاطرنشان كرد: وقتی اتیسم سر از بیماری های خاص درآورد برخی خانواده ها معتقد بودند این كار شاید باعث حمایت بیشتری از این كودكان شود، درحالیكه فقط به ضرر آینده كودكان و كشور است مخصوصا افراد سطح یك طیف اتیسم كه معمولا مشكلات آنها خیلی ظاهری نیست و از لحاظ تحصیلات آكادمیك برخی در سطح فوق العاده و اكثرا در سطح نرمال هستند پس نیازی نیست افراد بدانند اتیسم یا بیماری خاص دارد!

خوانندگانی كه صوت خوش خود را از دست دادند!

این متخصص گفتار درمانی با بیان اینكه در برخی موارد عارضه گفتاری برای افراد بزرگسال اتفاق می افتد، گفت: متاسفانه وقتی صدای فردی می گیرد سراغ عطاری و طب سنتی می رود و چه بسیار خواننده و هنرمندانی كه به خاطر بی توجهی به درمان این عوارض نتوانستند از استعداد و توانمندی خود استفاده كرده و صوت خودشان را از دست دادند، حتی خواننده هایی كه در دوران جوانی صوت خوبی داشتند، اما آن صوت خوش را به خاطر مشكلات و سهل انگاری ها و ارجاعات اشتباه از دست دادند.

وی در ادامه درخصوص اهمیت درمان به هنگام اختلالات گفتاری، اظهار كرد: اولین مسأله مهم هم برای این كه فرد بیشترین پیشرفت را داشته باشد و هم هزینه اقتصادی كمتری داشته باشد، تشخیص و مداخله بهنگام است. متاسفانه گاهی برخی خانواده ها در حق كودكانشان اجحاف می كنند و وقتی به ما مراجعه می كنند می گویند مهدكودك آنها را ارجاع داده درحالی كه معتقدند فرزندشان مشكلی ندارد. بارها شده گفته ام امروز بنویسید و امضا كنید كه اگر فردا اتفاقی افتاد فرزندتان بتواند از شما شكایت كند! چون این اجحاف هیچ وقت جبران پذیر نیست.

كودك از چه زمانی باید گفتار را شروع كند؟

وثوقی با بیان اینكه اگر اختلالات گفتاری بسیاری از مراجعانم زودتر تشخیص داده شده بود وضعیت فعلی را نداشتند، تاكید كرد: پزشكان و روان شناسانی كه می گویند كودكان تا 3 تا 4 سال فرصت برای گفتار دارند، اما این براساس دانش 50 سال قبل است و كودك در 12 ماهگی باید یكی دو كلمه را شروع كند، در 15 ماهگی اگر كلمه ای نگفت باید بررسی شود، در 18 ماهگی اگر 20 تا 30 كلمه نداشت باید بررسی شود، در 2 سالگی اگر نتواند عبارت سازی كند باید بررسی شود.

هیچ پزشكی گفتار درمانگر نیست، هیچ گفتار درمانگری پزشك نیست

وی خاطرنشان كرد: برخی می گویند خانواده ها را نترسانید، اما معتقدم هركسی باید در تخصص خودش فعالیت كند. هیچ پزشكی گفتار درمانگر نیست و هیچ گفتار درمانگری پزشك نیست. تنها تخصصی كه از گفتار درمانی و رشد طبیعی روانی، حركتی، گفتار، زبان و شناخت می داند روان پزشك اطفال است و بقیه تخصص ها حتی اگر دوره دیده اند ارتباطی با این حرفه ندارند. در عین حال هیچ گفتار درمانگری در هیچ رشته دیگری حق دخالت ندارد چون علم و تخصص لازم را ندارد.

به گفته وی، وقتی كودكی دچار مشكل در بلع و جویدن است، وسواس در انتخاب غذا دارد، نمی تواند درست ارتباط بگیرد، ارتباطات معمول را ندارد، رشد گفتار و زبان او متعارف نیست و ... حتما یك گفتار درمانگر مجرب در زمینه اختلالات رشدی باید او را ببیند.

این متخصص گفتار درمانی با تاكید براینكه وقتی فردی دچار لكنت می شود باید سریع به گفتار درمانگر مجرب مراجعه كند، گفت: نه تنها هیچ دارویی برای درمان لكنت نداریم، بلكه هیچ درمان قاطعی برای هیچ اختلالی نداریم و اگر كسی چنین ادعایی كرد متخلف یا بی سواد است. البته همیشه در دوره های مختلف افرادی ادعای درمان قاطع این اختلالات را كرده و پول هایی به جیب زده و بعد متواری شده اند، اما نباید به آنها اعتماد كرد. تنها تخصصی كه به ارزیابی و درمان اختلالات گفتار، زبان، ارتباط غیركلامی و كلامی و بلع دهانی و حلقی می پردازد گفتار درمانگر است.

این گفتگو ادامه دارد...