تهران -ایرنا- اگرچه اپیدمی كرونا اختلال وسیعی در آموزش كودكان به ویژه كودكان معلول و محروم ایجاد كرد، اما دولت با اقدامات حمایتی تلاش كرد تا تبعیض آموزشی را تاحدممكن كاهش دهد كه از جمله این اقدامات می توان به توزیع هشت هزار تبلت بین دانش آموزان محروم ازسوی سازمان بهزیستی كشور اشاره كرد.

بنا به اعلام بهزیستی، كودكانی داشتیم كه در معرض ترك تحصیل بودند و هنگامی كه كه تبلت ارائه شد، توانستند تحصیل را ادامه دهند؛ همچنین نمونه هایی داشتیم كه كودكان مجبور بودند به خانه همسایه ها بروند.

وحید قبادی دانا رئیس سازمان بهزیستی كشور در این باره می گوید: با شیوع كرونا و مجازی شدن تحصیل دانش آموزان، مشكلات عدیده ای برای مردم ایجاد شد و نگران عدم تحصیل فرزندان اقشار كم برخوردار و مددجویان بهزیستی هنگام تعطیلی مدارس بودیم.

وی درعین حال تصریح می كند: علاوه بر دسترسی به تحصیل فرزندان بهزیستی بسیاری از عزیزان دیگری هستند كه شرایط سختی دارند و متاسفانه محدودیت اعتبارات امكانات باعث می شود كه دستمان بسته باشد؛ همان بودجه محدود را باید تلاش كنیم به دستان واجدان شرایط برسانیم. طرح توزیع هشت هزار تبلت در راستای توانمندسازی فرزندان بهزیستی صورت گرفت تا آنان دیگر نیازمند مستمری نباشند و خودشان امدادرسان باشند.

ابوالفضل 15 ساله یكی از هزاران دانش آموزی است كه تبعیض آموزشی برای دانش آموزان معلول، گریبانش را گرفته و تحصیل مجازی در دوران كرونا، طاقتش را طاق كرده است. یك چشمش نابینای مطلق است و چشم دیگرش كم بینا. مادرش سرپرست خانوار است و در خانه اجاره ای روزگار می گذراند. برای درس خواندن جز گوشی درب و داغان چیزی ندارد. گوشی ای كه به نوبت یا سوكت اش كار نمی كند یا باتری اش یا اینكه صفحه اش خاموش می شود.

او از منطقه ای محروم در استان سیستان و بلوچستان در كلاس نهم درس می خواند و تلاش می كند با درس خواندن از سرداب تاریك زندگی فعلی، آینده ای روشن برای خود و خانواده اش رقم بزند و بین صفحات تار و پرغبار گوشی در مشت هایش، آینده اش را جست وجو می كند اما گوشی اش دیگر مدد نمی كند و دائم هنگ است.

ابوالفضل به خبرنگار ایرنا می گوید: مشكل بینایی دارم و بینایی ام در حد پایین و متوسط است. گاهی كه درس می خوانم وسط درس گوشی ام خاموش می شود و این وضعیت حسابی من را كلافه می كند.

وی می افزاید: البته من درسم را می خوانم اما درس خواندن با این گوشی بسیار سخت است. مخصوصا برای درس های زبان و ریاضی مشكلات زیادتری دارم. تلویزیون نیز برنامه هایی را برای درسهایم پخش می كند اما آن را هم به سختی می بینم و علاقه ای به یادگیری درس از تلویزیون ندارم.

مادر ابوالفضل هم از نحوه آموزش مجازی در دوران كرونا گلایه دارد و به خبرنگار ایرنا می گوید: ابوالفضل از لحاظ جسمی بیمار است و حالا از نظر ذهنی هم فكرش مشغول شده است. او به سختی می بیند و حالا درگیر درس خواندن از طریق گوشی كوچك و خراب است.

وی اضافه می كند: اعصابم به هم ریخته است. ابوالفضل خودش گوشی ندارد و از گوشی من استفاده می كند. البته كار كردن با گوشی خراب یك بدبختی ما است و هزینه اینترنت، بدبختی دیگر ما. كرونا برای ما معضلی شده است. گوشی موبایل دائما خاموش می شود و مدام به شارژ است. گاهی فكر می كنم اگر این گوشی خاموش شود و دیگر روشن نشود، ابوالفضل باید ترك تحصیل كند چون هیچكس به داد ما نمی رسد.

ابوالفضل تلاش می كند با درس خواندن از سرداب تاریك زندگی فعلی، آینده ای روشن برای خود و خانواده اش رقم بزند و بین صفحات تار و پرغبار گوشی در مشت هایش، آینده اش را جست وجو می كند اما گوشی اش دیگر مدد نمی كند و دائم هنگ است. وی در ادامه از مشكلات معیشتی اش می گوید كه بر زندگی و تحصیل پسرش هم سایه انداخته است: شغلی ندارم و از بهزیستی یارانه می گیرم و از طرف دیگر مستاجر و سرپرست خانوار هم هستم. سوكت گوشی ابوالفضل یك سال است كه خراب شده و هر دفعه درست می كنم باز خراب می شود. البته هنگامی كه ابوالفضل كلاس دوم ابتدایی بود از طرف دولت به او تبلت داده بودند اما تبلت را همراه خودش مدرسه برد و آن به طوركلی خراب شد. آن مربوط به سال ها پیش می شود. كلاس دوم كجا و كلاس نهم كجا!

عقب گرد دانش آموزان اوتیسم به دلیل كاهش فرصت های ارتباطی

متاسفانه كرونا تبعیض دیگری را برای قشر دیگری از دانش آموزان یعنی دانش آموزان دارای اختلال اوتیسم نیز به همراه آورده است و آن محروم شدن از فرصت های ارتباطی و تعاملات اجتماعی است. هرچند كه كودكان دیگر نیز به دلیل تعطیلی مدارس ممكن است مهارت های ارتباطی آنان كاهش یابد اما نقص در مهارت های ارتباطی، مهمترین ویژگی كودكان اوتیسم است و به طورمثال این كودكان فاقد خودانگیختگی در گفتار هستند و تنها زمانی صحبت می كنند كه دیگران با آنها شروع به صحبت كنند و بدیهی است كه این ارتباط ها با تعطیلی مدارس به وجود نمی آید.

اشكان نیز یكی از صدها پسر دارای اختلال اوتیسم است كه اكنون آموزش او محدود به فیلم های آموزشی ضبط شده معلم در گوشی شده و بار عمده آموزش او بردوش مادرش گذاشته شده كه دانش لازم برای تدریس پسرش را فرانگرفته است و با این وجود برای پسرش سنگ تمام می گذارد تا شاید گوشه ای از ناكارآمدی سیستم فعلی آموزش را برای پسرش جبران كند. البته شانس آورده كه شاغل نیست و نسبت به مادران شاغل می تواند وقت بیشتری برای درس پسرش بگذارد.

رستمی مادر اشكان به خبرنگار ایرنا می گوید: اشكان در مدرسه استثنایی درس می خواند. پلتفرم آموزشی شاد كه برای تمام كودكان ایرانی جهت تحصیل مجازی طراحی شده اوایل مشكل داشت و ما از اپلیكیشن واتساپ برای تحصیل استفاده می كردیم اما امسال منظم تر شده است. در این شرایط ما برای خودمان معلم شده ایم. در اپلیكیشن ها، ویدئو می دهند و ما برای كودكان كار و تكالیف را آماده می كنیم.

وی می افزاید: مشكل عمده كودكان اوتیسم، برقراری ارتباط است و متاسفانه پسرم ظرف یك سال و نیم گذشته از نظر ارتباطی به عقب برگشته است و نگران هستم كه بعد از كرونا كه مدارس باز شود آیا این كودكان انگیزه و مهارت ارتباطی لازم را دارند كه به مدرسه بازگردند. من نمی توانم مانند معلم به پسرم آموزش دهم و برخورد كنم.

مشكل عمده كودكان اوتیسم، برقراری ارتباط است و متاسفانه پسرم ظرف یك سال و نیم گذشته از نظر ارتباطی به عقب برگشته است. رستمی تصریح می كند: ساعت آموزشی پسرم كمتر شده و یك ساعت است. معلم فقط در اپلیكیشن تكالیف و كلیپ ها را می گذارد. آموزش كودك اوتیسم سخت است. لازم است كه ابزار آموزشی را برای آنها بومی سازی كنیم به طورمثال به نظرمی رسد كتاب های درسی برای آنها تعریف نشده است و برای آنها زیادی سخت است. كودكان اوتیسم بسیاری از مطالب را سخت درك می كند. اشكان مجبور است درس ها را حفظ كند اما دركی از آن ندارد.

نبود ابزار كمكی آموزشی برای كودكان اوتیسم در شرایط تحصیل مجازی

وسایل آموزشی به ابزارها و امكاناتی اطلاق می شود كه در جریان تدریس جهت تفهیم بهتر مطالب درسی و یادگیری موثر توسط معلم و دانش آموز بكار می روند و از آنجا كه ابزار آموزشی نقش موثری برای آگاهی بخشی و آموزش به كودكان اوتیسم در درك مفاهیم دارد، نبود آنها در شرایط كرونایی و تحصیل مجازی، ضربه جبران ناپذیری را می تواند به دانش آموزان دارای اختلال اوتیسم وارد سازد.

نسرین حسینی مادر امیرمحمد در این باره به خبرنگار ایرنا می گوید: دانش آموزان دارای اوتیسم دارای دروس عملی و آموزش مهارت هایی هستند كه به ابزار خاصی نیاز دارد. به طورمثال فرزندم برای انجام كارهای عملی درس علوم از آزمایشگاه مدرسه استفاده می كرد و مثلا ماكت بدن انسان را از نزدیك می دید اما اكنون این امكانات را ندارد و درك مفاهیم با توجه به اختلال اوتیسم او، برایش سخت تر می شود.

وی با بیان اینكه بسیاری از كارهای آموزشی فرزندش روی دوش او افتاده است، می افزاید: به خاطر فرزندم، كار كردن من با كامپیوتر بسیار ارتقا پیدا كرده است درحالیكه اوایل علاقه ای به كار با رایانه نداشتم.

ناكارآیی فضای مجازی برای دانش آموزان ناشنوا

كودكان ناشنوا از دیگر دانش آموزانی هستند كه كرونا و تحصیل مجازی مشكلات زیادی را برای آنها به وجود آورده است. دكتر گیتا موللی دبیر كمیته مطالعات كم شنوایی و ناشنوایی مركز تحقیقات توانبخشی اعصاب اطفال دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی دراین باره می گوید: دانش آموزان كم شنوا و ناشنوا با سمعك یا كاشت حلزون شنوایی هرگز شنوایی كامل ندارند و برای جبران این خلاء مجبورند به دانسته های زبانی خود اتكا كنند و این امر مستلزم تلاش بیشتر آنان است كه خستگی آنان را دو چندان می كند. در این حالت اگر در حین آموزش مجازی، اینترنت هم ضعیف باشد و تصویر و صدای معلم به وضوح دیده و شنیده نشود، مشكلات آنان به مراتب بیشتر خواهد شد.

وی می افزاید: در عین حال این دانش آموزان علاوه بر نیازهای آموزشی، نیازهای توانبخشی دارند كه مستلزم توجه بسیار است و عدم دسترسی به این خدمات می تواند آموزش های آنان را به شدت خدشه دار كند.

مادر یكی از دانش آموزان ناشنوا به خبرنگار ایرنا می گوید: تنها راه ارتباطی ناشنوایان با توجه به سطح كم شنوایی شان، لب خوانی، زبان اشاره و تركیبی از اشاره و لب خوانی است كه در فضای محدود مجازی جوابگو نیست. به عبارتی می توان گفت مشكلی فراتر از تصور ذهنی برای خانواده های دارای فرزند ناشنوا ایجاد شده است. این مشكل مخصوصا برای افراد شنوا كه فرزند ناشنوا دارند، پررنگ تر است چون این فضای مجازی برای افراد عادی و شنوا تعبیر شده است نه افراد كم شنوا و ناشنوا.

وی می افزاید: این مشكلات به ویژه در درس هایی كه نیاز مبرم به درك دارند، بیشتر نمود پیدا می كند. درس هایی مثل ریاضی و عربی چون مستقیم رو به دوربین موبایل نیستند و مشغول نوشتن در تخته هستند عملا یادگیری از بچه های نیمه ناشنوا و شنوا حذف خواهد شد و این باعث دلسردی و بی حوصلگی در دانش آموزان ناشنوا و نیمه ناشنوا شده است و میل و رغبتی برای حضور در این كلاس ها ندارند بنابراین این بزرگترین ضربه تحصیلی به این قشر از دانش آموزان است.

دانش آموزان كم شنوا و ناشنوا با سمعك یا كاشت حلزون شنوایی هرگز شنوایی كامل ندارند. در این حالت اگر در حین آموزش مجازی، اینترنت هم ضعیف باشد و تصویر و صدای معلم به وضوح دیده و شنیده نشود، مشكلات آنان به مراتب بیشتر خواهد شد. وی تاكید می كند: همواره بهتر فهمیدن و یادگیری، همراه با فیلم، تصویر و اجرای نمایش صورت می گیرد كه در فضای مجازی امكان آن وجود ندارد.

كرونا و اختلال در آموزش كودكان دارای معلولیت

مدیر روابط عمومی انجمن نابینایان معتقد است كه كرونا در آموزش كودكان دارای معلولیت، اختلال ایجاد كرده و حتی در مواردی موجب بازماندن كودكان از ادامه تحصیل شده است و می گوید: آموزش های مجازی مشكلاتی را در سیستم آموزشی به وجود آورده و ارتباط دانش آموزان با معلم دچار اختلال و آسیب شده است.

امیر سرمدی به خبرنگار ایرنا می گوید: اپلیكیشن شاد برای دانش آموزان دارای معلولیت، دسترس پذیر نیست و به طورمثال به رغم پیگیری زیادی كه برای دانش آموزان نابینا و كم بینا كردیم، این اپلیكیشن ظاهرا در نسخه سوم بهتر شده و با صفحه خوان های ویژه نابینایان در پلتفرم اندروید سازگاری دارد چون اندروید تنها سیستم عاملی در گوشی هوشمند است كه نابینایان می توانند با آن ارتباط برقرار كنند؛ "ای او اس" از زبان فارس پشتیبانی نمی كند بنابراین گوشی همه نابینایان اندروید است. اپلیكیشن آموزشی باید برای نابیناینان استانداردهای دسترسی پذیری را داشته باشد كه متاسفانه در شاد این اتفاق نیفتاده است. مدارس نابینایان فقط حضور و غیاب را در شاد می زنند و بقیه درسشان را در واتساپ می خوانند.

وی اضافه می كند: آسیب بعدی آموزش دانش آموزان دارای معلولیت مربوط به مدارس تلفیقی است برخی دانش آموزان دارای معلولیت در مدارس استثنایی تحصیل نمی كنند بلكه كنار دانش آموزان عادی درس می خوانند و به اصطلاح آموزش و پرورش، وارد مدارس "پذیرا" شده اند.

مدیر روابط عمومی انجمن نابینایان می گوید: در این مدارس به طورمثال دانش آموزان معلم رابط دارند كه تكالیف او به بریل را به تكالیف قابل دیدن برمی گرداند یا اینكه جزوه ها را گویا و بریل می كند و حال آموزش های مجازی این مشكل را به وجود آورده كه ارتباط دانش آموزان با معلم تلفیقی یا رابط، دچار اختلال و آسیب شده است.

در مدارس تلفیقی، دانش آموزان معلم رابط دارند كه تكالیف او به بریل را به تكالیف قابل دیدن برمی گرداند یا اینكه جزوه ها را گویا و بریل می كند و حال آموزش های مجازی این مشكل را به وجود آورده كه ارتباط دانش آموزان با معلم تلفیقی یا رابط، دچار اختلال و آسیب شده است. سرمدی می افزاید: همچنین دانش آموزان نابینا كه در مدارس استثنایی و در مقطع ابتدایی تحصیل می كنند، بسیاری از آنها آموزش های حسی و لمسی مانند ریاضی دارند و مجازی شدن درس ها، ضربه بزرگی به آنها وارد كرده است چون بسیاری از دانش آموزان، درس های خود را از طریق حس لامسه فرا می گیرند. مثلا بریل با كمك حس لامسه انجام می شده است و آموزش مجازی آسیب بزرگی به آنها زده است.

وی تصریح می كند: از سوی دیگر بسیاری از دانش آموزان نابینا در شهرهای خود، مدارس استثنایی نداشتند و به مدارس پسرانه محبی و دخترانه نرجس در تهران می آمدند و در خوابگاه مستقر می شدند و اكنون بار آموزش آنها به دوش والدین افتاده است و شاید دانش آموزی كه اكنون در مدارس شبانه روزی حضور ندارد و از سوی دیگر خانواده ای محروم دارد عملا از تحصیل بازمانده اند یا اینكه نمره می گیرند بدون آنكه دانش لازم در پایه موردنظر را به دست آورده باشند.

بزرگترین اختلال در تاریخ آموزش ایران با اپیدمی كرونا

به هرحال همه گیری ویروس كرونا، بزرگترین اختلال را در تاریخ آموزش ایجاد كرده است و در سراسر جهان 1.6 میلیارد نفر دانش آموز و دانشجو و در ایران بیش از 15 میلیون نفر دانش آموز را تحت تاثیر قرار داده است، این بحران به نابرابری های تحصیلی دامن زده است چراكه تدریس در شرایط شیوع كووید 19 به شكل مجازی است و به ابزار خاصی نیاز دارد و در این بین دانش آموزان استثنایی این محدودیت ها را بیشتر لمس می كنند.

طبق آمار رسمی در سال گذشته 140 هزار دانش آموز در دوران كرونا از تحصیل بازماندند چراكه بحران اپیدمی كرونا با كاهش فرصت ها، نابرابری های آموزشی را بیش از پیش نمایان كرده است، بسیاری از كودكانی كه در مناطق محروم و حاشیه نشین زندگی می كنند برای بهره مندی از امكانات آموزشی نیازمند تبلت هستند و دانش آموزان استثنائی مانند دانش آموزان دارای معلولیت جسمی و حركتی و دانش آموزان نابینا و ناشنوا یا دارای اختلال اوتیسم برای ادامه تحصیل به ابزار خاصی نیاز دارند كه نبود این ابزار می تواند منجر به ترك تحصیل آنها شود.

طبق آمار رسمی در سال گذشته 140 هزار دانش آموز در دوران كرونا از تحصیل بازماندند چراكه بحران اپیدمی كرونا با كاهش فرصت ها، نابرابری های آموزشی را بیش از پیش نمایان كرده است، بسیاری از كودكانی كه در مناطق محروم و حاشیه نشین زندگی می كنند برای بهره مندی از امكانات آموزشی نیازمند تبلت هستند. علاوه بر نیاز به ابزار خاص دانش آموزان استثنایی با مشكل دیگری نیز روبرو هستند چون تحصیل مجازی بار زیادی از آموزش را نیز به والدین تحمیل می كند و آموزش به این دانش آموزان به مهارت ها و دانش ویژه ای نیز نیاز دارد.

آموزش چه به صورت مجازی و چه به صورت نیمه حضوری نیازمند دسترسی به اینترنت و تبلت است درحالیكه گروه قابل توجهی از كودكان به این ابزار دسترسی ندارند. در كنار شرایط همه گیری ویروس كرونا، تحریم، تورم و گرانی نیز به فقر اقتصادی خانواده ها به ویژه خانواده های در دهك درآمدی پایین دامن زده است و تعطیلی های پی در پی اصناف و از آن سو تعطیلی مدارس مشكلاتی را برای خانواده ها ایجاد كرده است.

رویكردهای ابتكاری در حمایت از تداوم آموزش و پرورش برای دانش آموزان ایرانی مانند استفاده از تلویزیون برای ارائه برنامه های آموزشی به كودكان به كار گرفته شده است اما به طورقطع همه دانش آموزان نمی توانند از این امكانات استفاده كنند و از سوی دیگر عدم تعامل فراگیران با یكدیگر در فضای مجازی میزان یادگیری را كاهش داشته است هرچند كه تحصیل مجازی مزیت هایی مانند عدم لزوم خروج از محیط زندگی به ویژه در مناطق صعب العبور را دارد.

شرایط نابرابر تحصیلی در دوران كرونا و ضرورت اجرای برنامه های حمایتی موثر

با این همه و به رغم تصویب كنوانسیون بین المللی حقوق افراد دارای معلولیت، دانش آموزان دارای معلولیت در شرایط نابرابر تحصیلی قرار دارند. تعطیلی مدارس و بی توجهی به كیفیت آموزش مجازی برای دانش آموزان دارای معلولیت می تواند آنها را در طولانی مدت دچار مشكل و ضعف آموزشی كند.

بی تردید دانش آموزان دارای معلولیت با توجه به شرایط جسمانی خود نیازمند نگاه متفاوت و خاص مسئولان نظام آموزشی هستند و براساس ماده 24 قانون تصویب كنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت مصوب سال 85 لازم است افراد دارای معلولیت حمایت لازم در حوزه نظام آموزش همگانی را به منظور تسهیل در آموزش مؤثر آنها دریافت كنند.

بنابراین راهكارهای حمایتی مانند آنچه بهزیستی در توزیع هشت هزار تبلت بین دانش آموزان نیازمند كرد می تواند به طورقابل توجهی تبعیض آموزشی را كاهش دهد یا حتی از بین ببرد. برنامه ریزی های كلان در سطح دولتی، توزیع وسایل كمك آموزشی، توجه به سلامت جسمی و روان دانش آموزان معلول، توجه به وضعیت اقتصادی خانواده های دانش آموزان و آگاهی بخشی والدین برای مشاركت در آموزش می تواند نقش موثری در ازبین بردن نابرابری های تحصیلی و آموزشی داشته باشد. لازم است والدین، حمایت از كودكان خود را تا پایان دوره مدرسه درنظر داشته باشند، انتظارات بالا از فرزند خود داشته و با حمایت كامل از او و برقراری ارتباطی سازنده با معلم و مسئولان مدرسه، زمینه رسیدن فرزند خود به موفقیت را فراهم كنند.

گزارش از سادات حسینی خواه

برچسب ها
- ویروس كرونا
- نابینایان
- اوتیسم
- ناشنوایان
- سازمان بهزیستی كشور
- دانش آموزان