فریبرز باقری، مدیر گروه روان شناسی بالینی و عمومی علوم و تحقیقات در گفت وگو با خبرنگار حوزه ازدواج و خانواده گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان، درباره علل كاهش فرزندآوری گفت: میل به فرزندآوری و یا بی میلی و امتناع از آن، بیشتر از آنكه تحت تأثیر عوامل اقتصادی باشد، تحت تاثیر عوامل روان شناختی است؛ مطالعه موارد مشابه كاهش فرزندآوری در دیگر كشورها، برای ما روشن می كند كه چرا در چند دهه اخیر در ایران شاهد كاهش شدید باروری هستیم.
وی افزود: یكی از پژوهشگران آلمانی به نام دوربریتز در گزارش تحقیقات درباره كاهش شدید میزان آمادگی برای تشكیل خانواده و باروری از نیمه دوّم قرن بیستم تا ابتدای قرن بیست و یكم در كشور های غربی دو عامل اصلی نام می برد كه موسسه پژوهش جمعیت شناختی آلمان در پژوهش ملی به آن دست یافته اند.
دو ارزش خودمداری و لذت مداری مسبب كاهش شدید باروری در غرب
باقری در ادامه گفت: دو ارزش خودمداری و لذت مداری در نیمه دوّم قرن بیستم موجب كاهش شدید باروری در كل غرب شد. پیامد های سهمگین اجتماعی و به ویژه اقتصادی، جوامع غربی را در آغاز قرن بیست و یكم وادار به انجام تمهیدات جدّی در این باره كرد.
وی عنوان كرد: ایران یكی از جوامع آسیایی است كه بعد از پایان جنگ تحمیلی در آن گرایش به ارزش های غربی همانند آزادی فردی، استقلال فردی و بهره بردن از آن برای كسب تجربیات فردی و لذت بردن از زندگی به سرعت گسترش یافت.
مدیر گروه روان شناسی بالینی و عمومی علوم و تحقیقات گفت: گسترش این ارزش ها در عرصه اجتماعی جامعه ایران را مبتلا به همان نشانه های آسیبهای اجتماعی كرد، كه در نیمه دوّم قرن بیستم غرب را مبتلا كرد. آرزو های طول و دراز تحصیلی، شغلی و اقتصادی مجالی بسیار اندك برای مفهوم خانواده باقی گذاشت.
وی گفت: نگاه به تشكیل خانواده و فرزندآوری در اذهان بسیاری تبدیل به مانعی در مسیر توسعه و ارتقاء كیفیت زندگی فردی و محدودیت در آزادی شخصی و مانع لذت بردن از آزادی و تحمیل مسئولیت می شود.
گسترش ارزش های غربی در عرصه اقتصاد موجب شد تا موسسات مالی و بانكی گرایش شدید به بنگاه داری و افزایش توّرم در دهه های بعد از جنگ داشته باشند.
این دو عامل در مجموع موجب كاهش شدید تشكیل خانواده و فرزندآوری در چند دهه گذشته در جامعه شده است.
باقری در پاسخ به اینكه پیامد های فرزندآوری برای افراد، خانواده ها و جامعه چه هستند؟ گفت:كاهش فرزندآوری علاوه بر پیامد های سهمگین اقتصادی مشكلات جدی در پرداخت حقوق بازنشستگان، كاهش قدرت تولید اقتصادی و كاهش قدرت دفاعی می شود.
بیشتر بخوانید
- پنجره جمعیتی، فرصتی بالقوه كه باید بالفعل شود خودكفایی خانواده یكی از كاركرد های مهم پاسخ دهی به نیاز روابط اجتماعی است
وی افزود: یكی از كاركرد های مهم تشكیل خانواده خودكفایی واحد خانواده در پاسخ دهی به نیاز روابط اجتماعی است. به عبارتی با تشكیل خانواده، فرزندآوری، ازدواج فرزند ها و ورود عروس و داماد و تولد نوادگان، دامنه روابط اجتماعی در آن حد گسترش می یابد كه اعضای خانواده بخش عمده وقت خود را صرف روابط داخل خانواده می كنند. این در حالی است كه از مشكلات افراد مجرد در سنین بالا، زندگی كسالت بار و فقر روابط اجتماعی است.
باقری در ادامه بیان كرد: تشكیل خانواده و فرزندآوری همچنین موجب رشد فكری، هیجانی و شخصیتی افراد می شود زیرا افراد می آموزند كه نقش والد را ایفا كنند، فردی با تفاوت سنی زیاد را درك كنند و برای رفع نیاز های او وقت گذارند؛ والدین از طریق كودكان خود با نسل بعدی ارتباط نزدیك برقرار می كنند و با موضوعات فكری و مشكلات آنان مواجه می شوند.
وی عنوان كرد: همچنین والدین ناگزیر هستند در حل این مسائل فرزندان خود را همراهی كرده و با آنان هم فكری كنند. تمامی این ها موجب رشد خود والدین نیز خواهد شد. افرادی كه مجرد می مانند و یا از آوردن فرزند خودداری می كنند، از این رشد شخصیتی محروم می شوند و فاصله بیشتری با نسل بعد پیدا می كنند، مگر آنكه به لحاظ شغلی این خلاء پر شود.
راهكار های اساسی برای مقابله با پدیده امتناع از تشكیل خانواده
مدیر گروه روان شناسی بالینی و عمومی علوم و تحقیقات گفت: راهكار های اساسی برای مقابله با پدیده امتناع از تشكیل خانواده در سطوح مختلف باید انجام شود و نمی تواند فقط محدود به برخی اقدامات روان شناختی بماند مفاسد اقتصادی و تورم در یك ارتباط تنگاتنگ با آسیب های اجتماعی، روانی و رفتاری قرار دارد. این یك تفكر اشتباه است، اگر فكر كنیم كه عامل امتناع در فرزندآوری تنها در افراد و خانواده ها قرار دارد.
وی افزود: جهت گیری فرهنگی، فكری و ارزشی به ویژه نقش رسانه های رسمی و غیررسمی در پردازش و استخراج و عبرت از تجربیات یك جامعه است؛ جامعه ایران اكنون در یك گذرگاه بسیار جدّی تاریخی قرار دارد كه نیاز و یك ضرورت است تا درباره سبك زندگی فردی و اجتماعی و ارزش های خود بازنگری كند و به پیامد های آن بیاندیشد.
باقری ادامه داد: گرایش به ارزش های لیبرال سرمایه داری غرب اگر برای جامعه غرب مشكلات جدی همانند شكاف شدید فقیر و غنی و حاكمیت یك درصدی بر كل پیكر جامعه به همراه آورد، در جامعه ما هم علاوه بر همه این ها به دلیل ناهمخوانی با بنیان های فكری، فرهنگی و دینی ، به فاجعه خواهد انجامید زیرا نظام سلطه در پی فرصت بازگشت و استثمار منابع بیكران كشور ماست.
وی درباره دوراندیشی فردی در این رابطه تاكید كرد: هر فرد نیاز است دایره دیدش را از امروز و فردا به سالیان طولانی تر گسترش دهد و به قول قدیمی ها در زمان جیك جیك مستانه تابستان به فكر زمستان خود نیز باشد.