ام اس مهمان ناخوانده ای است كه سال ها است كه بسیاری از مردم دنیا و كشور ما را به خود مشغول كرده است، افراد مبتلا و خانواده های آنها با چالش های متعدد بیماری دست و پنجه نرم می كنند و تلاش دارند با وجود همه ناملایمات كمترین تأثیر را از بیماری گرفته و به جای یاس و ناامیدی بیماری را مدیریت كنند.
اِم اِس Multiple Sclerosis كه با نام اختصاریِ MS شناخته می شود، در سال 1868 توسط ژان-مارتن شاركو یك عصب شناس و استاد آسیب شناسی آناتومی اهل فرانسه توصیف شد، بیماری التهابی كه در آن غلاف های میلین سلول های عصبی در مغز و نخاع آسیب می بینند. این آسیب دیدگی می تواند در توانایی بخش هایی از سیستم عصبی كه مسئول ارتباط هستند اختلال ایجاد كند و باعث به وجود آمدنِ علائم و نشانه های زیادِ جسمی شود، ام اس به چند شكل ظاهر می شود و علائم جدید آن یا به صورت عودِ مرحله ای (به شكل برگشتی) یا در طولِ زمان (به شكل متناوب) اتفاق می افتد.
اگرچه علت بیماری مشخص نیست اما مكانیزمِ اصلیِ آن آسیب زدن توسط سیستم ایمنی بدن یا اختلال در سلول های تولیدكنندهٔ غلافِ میلین است) بیماری خودایمنی هنگامی رخ می دهد كه دستگاه ایمنی بدن به اشتباه حمله به خود بدن را آغاز می كند، دلایل ارائه شده در مورد این مكانیزم ها شامل عوامل ژنتیكی (وراثت)، عوامل محیطی (عفونت)، نژاد و عوامل جغرافیایی و سایر بیماری ها است.
ام اس در اصل با توجه به معیارهای بالینی، از جمله فراوانی بروز حمله ها، زمان پیشرفت بیماری و گسترش یافتن آسیب در تصاویر ام آر آی به چند گونه ام اس عود كننده بهبود یابنده (RRMS)، ام اس پیشرونده ثانویه (SPMS)، ام اس پیشرونده اولیه (PPMS) وام اس عود كننده پیشرونده (PRMS) طبقه بندی می شود.
شیوع ام اس در ایران و اصفهان؛ افزایش بیماری در مناطق شهریدر ایران هم طبق آخرین آمار حدود 70 هزار بیمار مبتلا به ام اس گزارش شده است، ایران در ابتلاء به بیماری ام اس جزو 10 كشور اول دنیاست آمار بیماران ام اس در استان اصفهان به طور میانگین 60 نفر در هر 100 هزار نفر است كه از میانگین جهانی نیز بیشتر است، بر اساس مطالعات اپیدمیولوژیك، اصفهان را می توان از مناطق با ریسك متوسط تا زیاد ام اس در دنیا دانست.
مهدی شادنوش، رئیس مركز مدیریت پیوند و درمان بیماری های وزارت بهداشت با اشاره به وضعیت بیماران " ام اس" در كشور و اقدامات انجام شده از سوی وزارت بهداشت در حوزه بیماری ام اس، گفت: طی دهه های اخیر شیوع بیماری ام اس در كشور به خصوص در مناطق شهری افزایش یافته است، شیوع بیماری ام اس همچنان با نسبتی 2.5 برابری در زنان بیش از مردان بوده و بیشتر در سنین 20 تا 45 سال است، متوسط شیوع این بیماری بر اساس آمارهای جهانی به میزان 112 نفر به ازای هر 100 هزار نفر جمعیت بوده و میزان بروز آن نیز 5.2 به ازای هر 100 هزار نفر جمعیت است، البته این نسبت در كشورهای مختلف متفاوت است.
وی تاكید كرد: در ایران نیز شیوع ام اس معادل 87 بیمار به ازای هر 100 هزار نفر جمعیت بوده و كشورمان از نظر شیوع ام اس در شمار كشورهای با شیوع بالا محسوب می شود. در عین حال باید توجه كرد كه طی دهه های اخیر شیوع بیماری ام اس در كشور به خصوص در مناطق شهری افزایش یافته است. این مسئله اهمیت تشخیص و كنترل بیماری در جوانان و میانسالان را با توجه به شیوع متوسط تا بالای این بیماری در كشور نشان می دهد.
رئیس مركز مدیریت پیوند و درمان بیماری های وزارت با تاكید بر اینكه به طور متوسط سالانه حدود 5 هزار بیمار به جمعیت مبتلایان در كشور افزوده می شود، تصریح كرد: این بیماری از سال 1384 در كشور در زمره بیماری های خاص و مورد حمایت وزارت بهداشت قرار گرفته و اقدامات متعددی برای حمایت از این بیماران انجام شده است. به طوری كه سامانه رجستری و سرشماری بیماران ام اس در كشور راه اندازی شد، تشكیل كمیته علمی مشورتی برای ترسیم سیاست های كلی در امر تشخیص و درمان و توانبخشی بیماران و همچنین كمیته های ام اس دانشگاهی جهت تأیید بیماری و رسیدگی به موضوعات در سطح هر دانشگاه علوم پزشكی یكی دیگر از اقدامات مربوط به حوزه بیماران ام اس بوده است.
علل، علائم و نشانه های بیماری ام اسبا وجود اینكه علت قطعی بیماری ام اس هنوز ناشناخته است، اما فاكتورهایی مثل ژنتیك، عفونت، عوامل جغرافیایی، نژاد، كمبود ویتامین دی، ابتلاء به بیماری های خود ایمنی، سیگار كشیدن ریسك ابتلاء به ام اس را افزایش می دهند. معمولاً ام اس بر اساس نشانه ها و علائم و نتایج آزمایش های پزشكی تشخیص داده می شود، در گذشته درمان مشخصی برای ام اس وجود نداشت تا اینكه محققانِ كانادایی موفق به درمان آن شدند، درمان های موجود به منظور بهبود عملكرد بدن پس از هر حمله و جلوگیری از حملات جدید صورت می گیرد این بیماری به طور معمول در سنین 20 تا 50 سالگی و در زنان حدود دو برابر مردان اتفاق می افتد.
كاهش حافظه و ضعف تمركز، دشواری استدلال و حل مسئله، بی حسی و مور مور شدن مداوم در اندام ها یا صورت، تاری دید، دوبینی، فقدان بینایی كلی یا جزئی كه اغلب در یك چشم اتفاق می افتد، سرگیجه و عدم تعادل و هماهنگی در راه رفتن، ضعف و گرفتگی های عضلانی و اسپاسم یا لرزش، اختلال در كنترل ادرار و مدفوع، بی حالی و افسردگی و عدم ثبات خلق، مشكلات گوارشی مانند اسهال یا یبوست، مشكل در شروع دفع ادرار و نیاز مكرر به تخلیه مثانه، عفونت های مثانه، اختلال حسی، اختلالات تكلم: عدم هماهنگی بین كلمات در سخن گفتن، بریده بریده صحبت كردن، كاهش سرعت تكلم، دشواری بلع، درد و اختلالات جنسی مهم ترین علائم و نشانه های بیماری ام اس است.
تشخیص و مداخله زودهنگام بسیار مفید استام اس با توجه به یافته های بالینی و شواهد تأیید كننده حاصل از آزمایش های جانبی مانند تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی) مغز و نخاع و معاینه مایع مغزی نخاعی تشخیص داده می شود، حمله بیماری از نظر بالینی باید با الگوی نقص های عصب شناختی مشاهده شده در ام اس، كه بیانگر مدت نقص هستند، مطابقت داشته باشد.
در گذشته پزشكان نمی توانستند ام اس را پس از تنها یك حمله توأم با علائم تشخیص دهند، چرا كه برای تشخیص لازم بود حمله ها تكرار شوند و آسیب های مجزا از نظر زمانی و مكانی مشخص شود. بنابراین پزشكان چاره ای جز انتظار و مشاهده دقیق نداشتند و تنها زمانی می توانستند با قطعیت ام اس را تشخیص دهند كه بیماری خود را "اعلام" كرده باشد.
تشخیص زودهنگام از آن رو اهمیت دارد كه بر اساس پژوهش های انجام شده، مداخله زودهنگام بسیار مفید است، بیمار گاهی حتی علی رغم تخریب آكسون ها در مراحل اولیه بیماری با هیچ علامتی مواجه نمی شود، به علاوه مطالعه بر روی بیمارانی كه نخستین حمله توأم با علائم عصبی را تجربه كرده اند بیانگر كاهش ناتوانی و پایین آمدن میزان عود ثانویه به كمك درمان اینترفرون است.
راه های كنترل بیماری در افراد مبتلا به ام اسراه های كنترل ام اس در افراد مبتلا به این بیماری عبارتند از:
1) محیط
بیماران دچار ام اس به رطوبت و گرما حساس هستند، این عوامل می توانند علائم بیماری را تشدید نمایند. استفاده از پنكه و تهویه مطبوع می تواند محیط مناسبی را برای بیمار فراهم آورد. همچنین به سر گذاشتن كلاه در زیر آفتاب، استفاده از یك فن جیبی و آشامیدن نوشیدنی های خیلی خنك، می توانند به خنك شدن آنها كمك كند.
2) عفونت ها
عفونت ها سبب بدتر شدن علائم ام اس می شوند كه این امر غالب اوقات به خاطر افزایش دمای بدن كه ناشی از تب است، رخ می دهد، با در نظر گرفتن این مطلب، بیماران دچار ام اس باید به طور مناسب در برابر عفونت هایی مانند سرماخوردگی مصون شوند تا خطر ابتلاء به عفونت های جدی در آنها كاهش یابد.
3) رژیم غذایی بیماران ام اس
بیماران ام اس به ویژه زنان، بیشتر از سایرین در معرض حمله قلبی، انواع سكته مغزی و نارسایی قلبی هستند، لذا این افراد باید توجه ویژه ای به رژیم غذایی خود داشته باشند تا از ابتلاء به سایر بیماری ها جلوگیری كنند.
برای مثل چربی های ترانس باعث افزایش التهاب در درون رگ های خونی شده و از این رو می توانند منجر به مشكلات قلبی و عروقی شوند، از این رو بیماران ام اس باید از مصرف غذاهای حاوی این نوع چربی ها خودداری كنند. این بیماران باید سعی كنند وزن خود را در یك حالت مطلوب نگه دارند، چرا كه چاقی، فعالیت و تحرك بدنی را تحت تأثیر قرار می دهد و مطلوب نیست، پس مصرف قند زیاد به نفع این بیماران نیست، كنترل میزان نمك مصرفی برای كنترل فشارخون و بیماری های قلبی در این بیماران از اهمیت خاصی برخوردار است.
بهتر است از غلات كامل و سبوس دار مانند نان های سنگك، نان جو و نان های سبوسدار استفاده شود، چرا كه استفاده از غلات كامل به دلیل داشتن فیبر و الیاف غذایی نه تنها به كنترل وزن كمك می كند، بلكه مانع یبوست می شود. حساسیت به پروتئین گلوتن موجود در گندم و ذرت كه سلیاك نامیده می شود، در افراد مبتلا به ام اس نسبت به سایرین بیشتر است، پس گلوتن باید از رژیم غذایی حذف شود.
درمان ام اسام اس قابل معالجه نیست و درمان به طور عمومی بر سرعت بخشیدن به بهبود پس از عود بیماری و آهسته ساختن پیشرفت بیماری و مدیریت علائم متمركز می شود، علائم برخی بیماران آن قدر ملایم است كه هیچ درمانی لازم نیست، راه های گوناگونی برای غلبه بر مشكلات ناشی از ام. اس وجود دارد، در حالی كه بسیاری از علائم ام. اس را می توان به گونه ای مؤثر توسط انواع درمان ها مهار كرد، داروهای تخفیف دهنده بیماری می توانند در كاهش رخداد و شدت عودهای بیماری مؤثر باشد.
متخصصانی مثل كار درمانگران، فیزیوتراپیت ها، مشاوران موارد مربوط به نگهداری و دفع و نیز روانشناسان می توانند در زمینه های حركتی، هماهنگی اعضا، توانایی در نگهداری، دفع و اختلالات تمركزی و حافظه ای یاری رسان باشند. بیماران مبتلا به ام. اس. باید گزینه های درمانی و نگرانی های خود را با متخصصان مراقبت های درمانی مربوطه مطرح كنند.
پزشكان عمومی نیز می توانند بیمار را به متخصص مناسبی ارجاع دهند. “مؤسسه ملی بهداشت و بهینه) ” راهكارهای مفصلی در زمینه شیوه های بالینی بهینه برای همه جنبه NICE سازی بالینی (این راهكارها به همه بیماران 12 های مراقبت های بهداشتی مربوط به ام. اس. تهیه كرده است.)” در NHS مبتلا به ام. اس. در زمینه درمان مورد انتظار از سوی “اداره بهداشت و سلامت ملی (انگلستان و ویلز، آگاهی بیشتری می دهد.
كاهش خطر ابتلاء به كرونا با نوید واكسیناسیون بیماران ام اسبیماری ام اس به تنهایی ریسك ابتلاء به بیماری كووید 19 را افزایش نمی دهد، اما با این حال برخی از عوامل مرتبط با بیماری ام اس می تواند خطر ابتلاء به كووید 19 را افزایش دهد، این فاكتورها شامل وجود سایر بیماری های زمینه ای همراه با بیماری ام اس مانند بیماری های قلبی ریوی و دیابت، عدم تحرك قابل ملاحظه برای مثال گذراندن تمام روز در تخت خواب یا نشستن طولانی مدت، سن بالاتر از 60 سال و استفاده از داروهای اختصاصی است كه سبب كاهش تعداد سلول های ایمنی می شود.
برخی اوقات پاسخ بدن به عفونت ها ازجمله بیماری كووید 19 ممكن است سبب بدتر شدن یا شدت علائم بیماری ام اس شود، مانند احساس خستگی بیشتر، عدم تمركز كافی و یا ناتوانی در حركت و دید، به طور نرمال این علائم بعد از كاهش عفونت برطرف می شوند، اما در غیر این صورت باید با پزشك متخصص مشورت كرد.
نویدهای ساخت واكسن در دنیا و كشور برای مقابله با ویروس كرونا برای بیماران ام اس هم اخبار خوشایندی را به همراه داشته است، این در حالی است كه رئیس مركز مدیریت پیوند و درمان بیماری های وزارت بهداشت درباره وضعیت واكسیناسیون بیماران ام اس علیه كرونا، اظهار كرد: تخصیص سهمیه واكسن كرونا به بیماران ام اس در تهران و همه شهرها بر اساس دستورالعمل های ابلاغی و همكاری انجمن های حمایتی این بیماران با معاونت های درمان و بهداشت دانشگاه های علوم پزشكی انجام شده است.
شادنوش تاكید كرد: در خصوص اولویت بندی و فراخوان بیماران و هدایت شان به سمت مراكز منتخب تزریق واكسن نیز اقدامات لازم انجام شده است. باید توجه كرد كه واكسیناسیون بیماران ام اس از اردیبهشت ماه سال جاری آغاز شده و آمار پوشش واكسیناسیون در این بیماران را نیز بعداً اعلام می كنیم.
منبع: ایمنا