" شمیم طاهرپور " كارشناس ارشد روانشناسی در مصاحبه اختصاصی با روزنامه دریا بررسی كرد: معایب و مزایای تك فرزندی
دریانیوز: اتفاقات و مسیر جامعه به گونه ای پیش رفته است كه در بسیاری از موارد جوانان یا از ازدواج سرباز می زنند و یا بعد از ازدواج تمایلی به فرزندآوری ندارند و بسیاری از زوج ها هم به تك فرزند داشتن قناعت می كنند، البته در این بین هستند والدینی كه تمایل دارند تعداد بیشتری فرزند داشته باشند كه شاید بتوان گفت بخش اعظم این تصمیم گیری ها به دلیل مشكلات اقتصادی و سطح توقع والدین از زندگی می باشد.

ترجیح والدین برای داشتن فرزند كمتر به این دلیل است كه بتوانند امكانات بیشتری برای فرزند خود فراهم نمایند.از این رو تك فرزندی بسیار رایج شده است. اما به گفته روانشناسان و جامعه شناسان به طور كلی تك فرزندی باعث می شود كه فشار بسیاری روی فرزند باشد و در دوست یابی دچار مشكل شوند .تك فرزندان تنها، خود محور و لوس و خودخواه هستند؛ آنها همیشه مورد توجه هستند و تمایل بیشتری به بازی با دوستان خیالی دارند.در ارتباط با اجتماع با مشكل مواجه می شوند و بیشتر در معرض بیماری هستند. با این حال، این ویژگی ها همیشه در همه تك فرزندان صادق نیست اما تك فرزندی مزایا و معایب متمایزی دارد .

در این شماره از روزنامه دریا به گفتگو با "شمیم طاهرپور" كارشناس ارشد روانشناسی پرداختیم و مزایا و معایب تك فرزندی را مورد بررسی قراردادیم.

دریا: به نظر شما مهم ترین دلیل تك فرزندی چیست؟

تغییر نگرش های افراد به سمت نگاه های مادی گرایی فرد گرایی و لذت جویی است كه در كنار تغییرات فرهنگی دلیل محكمی است برای رشد تك فرزندی در جامعه ایران، در گذشته وجود فرزندان در خانواده ها یك عصایی بود برای دوران پیری و مایه بركت و نعمت خانواده تلقی می شد در حالی كه اكنون نگرش افراد به فرزند تغییرات بسیار زیادی كرده گرچه دلایل دیگری هم وجود دارد اما این دلایل خیلی محكم تر هستند .اول شرایط نامناسب اقتصادی كه بسیار سخت است و با توجه به توقع فرزندان امروزه كه به نسبت فرزندان قدیم زیادتر شده برای بر آورده كردن این سطح توقعات با این شرایط گرایش افراد به سمت تك فرزندی یا حتی اصلا فرزند نداشتن بیشتر شده است . دوم هم اشتغال مادران است كه باز هم بر می گردد به شرایط نامناسب اقتصادی. به دلیل بد بودن شرایط اقتصای در بعضی از خانواده ها علاوه بر پدر خانواده مادر نیز مجبور به اشتغال دربیرون از منزل می باشد و یا حتی دربرخی موارد مسأله اقتصادی مطرح نیست و صرفاً مادر خانواده تمایل به شاغل بودن دارد.و دیگری هم شعاری هست كه می گویند فرزند كمتر زندگی بهتر، اینها همه موجب شده كه جمعیت خانواده ها كمتر شود و اینكه فرزند آوری به گونه ای تحت تاثیر باورهای مد گرایی و زیبا شناسی قرار گرفته كه بسیاری اعتقاد بر این دارند كه اگر باردار شوند باعث می شود زیبایی اندامشان از بین برود.

دریا: آیا توصیه ای برای تعداد فرزندان وجود دارد ؟

اگر ما از پدربزرگ و مادربزرگ هایمان بپرسیم خیلی راحت این جواب را می دهند، چهار تا پنج تا. چون در گذشته فرزندان نیروی كار به حساب می آمدند و به عنوان یك دید سرمایه محسوب می شدند در روانشناسی روانشناسان هیچ نظری برای تعداد فرزندان وجود ندارد در واقع هیچ عرف مشخصی ندارد یعنی هیچ نقطه نظر مشتركی وجود ندارد و تعداد فرزندان یك امر نسبی است و به عواملی همچون شرایط خانواده، وضعیت مالی،شرایط اقتصادی جامعه ، و قدرت اجتماعی و سلامت روانی بستگی دارد . ممكن است بعضی از افراد تصور كنند كه می توانند یك فرزند را بزرگ كنند و از پس فرزندی دیگر بر نمی آیند. تا حدودی این مسائل به روابط خودشان با خواهر یا برادرشان بر می گردد و این امر تاثیر دارد كه آنها نیازهایشان و روابطشان در خانه با خواهر و برادرشان چطور بوده است؟

والدینی ممكن است شرایط مطلوب را داشتن یك فرزند بدانند چراكه باور دارند رسیدگی به فرزند از لحاظ مالی از لحاظ گذراندن وقت بهتر صورت می گیرد و والدین دیگر ممكن است بر این عقیده باشند كه خانواده چهار نفره شادی بیشتری دارد. فرزندان روابط بهتری را با هم دارند و دیگری ممكن است به داشتن سه فرزند هم فكر كنند و بدانند با دو فرزند شرایط دلخواهشان به وجود نمی آید . اما به طور كلی می توان گفت با جامعه فعلی كه الان وجود دارد داشتن حداقل دو فرزند مطلوب است و فرزندان با هم رشد می كنند و تا حدودی می توانند نیازهای یكدیگر را بر طرف كنند و در این شرایط فرزندان می توانند تعاملات اجتماعی را یاد بگیرند و لزومی ندارد كه ما برای ارتباط بیشتر فرزندان با سایر خانواده ها در ارتباط باشیم و با افراد بیشتری رفت و آمد كنیم .

دریا: تك فرزندی چه آسیب و معضلاتی برای خانواده دارد؟

یكی از آسیب های شخصیتی مهم كه كودكان تك فرزند را درگیر می كند آن وابستگی و حمایت خانواده ها است كه باعث به وجود آمدن عدم تاب آوری در این افراد می شود. در برابر شكست و ناكامی های زندگی، روش تربیتی والدین تك فرزند باعث به وجود آمدن برخی از آسیب های شخصیتی می شود البته از نظر روانپزشكی تك فرزندی باعث به وجود آمدن اختلال نمی شود اما آن سبك فرزند پروری كه در والدین وجود دارد باعث تحت تاثیر قرار گرفتن شخصیت فرزندان است. برای مثال یكی از آسیب هایی كه تك فرزندان دارند فقدان تجربه كافی است كه خواسته آنها همیشه توسط والدین برآورده شده و این مسئله باعث می شود كه آن تجربه و احساس شكست و ناكامی را نداشته باشند در واقع این گونه احساسات از كودك سلب می شود و مسئولیت پذیری و آزادی عمل در وی كاهش پیدا می كند .

اینكه خانواده ها اضطراب دارند و می خواهند فرزنداشان از همه لحاظ در رفاه باشند باعث می شود آن حس مسئولیت پذیری را از آنها بگیرند و همه كارهای فرزندان را خودشان انجام دهند بنابراین آزادی عمل از فرزند گرفته می شود و درنتیجه فرد دچار عدم استقلال كافی می شود.اینكه تمامی انتظارات كودكان توسط والدین برطرف می گردد رفته رفته تبدیل به انتظارات افراطی و البته غیرمنطقی هم در كودكان و هم در والدین می شود. انتظارات افراطی والدین چیست؟ والدین تمام هزینه و سرمایه اش را برای فرزند صرف می كند و می خواهد هر آن چیزی كه خودش آرزو داشت را برای فرزندش محیا نماید و چون سرمایه گزاری كرده و شرایط و موقعیت مناسب را فراهم كرده به همان اندازه سطح توقعش بالا می رود و می خواهد فرزندش تمام خواسته ها و نیازهایش را بر طرف كند از طرفی كودك هم به دلیل آنكه همه چیز در اختیارش بوده سطح توقعش بالا رفته و می خواهد همه چیز باب دلش باشد و تا حدودی كمال گرایی در كودكان تك فرزند رشد می كند.

مورد دوم احساس تنهایی است.احساس تنهایی و ناراحتی در كودكان تك فرزند ایجاد می شود به خصوص زمانی كه تشكیل خانواده می دهند. چراكه خواهر یا برادری ندارند كه با آنها بتوانند ارتباط برقرار كنند و در كنار آنان زمانی را سپری نمایند .هنگامی كه فرزندی می آورند آن كودك خاله یا عمه و ... ندارد پس در نتیجه آن تعاملی كه باید باشد در آن خانواده نیست و همچنین اضطراب و استرسی تا همیشه برای والدین وجود دارد كه همواره نگرانند كه مبادا كودك آسیبی ببیند یا فرزند خود را از دست بدهند .آنچه كه مهم است این است كه انسان ها از طریق كسب تجربه و آزمون كوشش و خطا بزرگ می شوند اما استرس والدین باعث می شوند این روند به كندی پیش رود .

مورد سوم الگو ناپذیری نامناسب است، كودك تك فرزند هیچ الگویی در خانواده ندارد در صورتی كه در خانواده چند فرزندی كودك علاوه بر اینكه از پدر و مادر خود الگو می گیرد از خواهر برادرانش هم الگو می گیرد و این مسئله كه كودك تك فرزند هیچ الگویی ندارد باعث می شود كه این الگو را در بیرون از خانه پیدا كند و پیدا كردن این الگو تربیت خانواده را سخت می كند. گاهی اوقات خانواده برای آنكه فرزند را در خانه نگه دارد و آن تعاملاتش را بیرون از خانه كنترل كند به سمت خرید دستگاه دیجیتال و فراهم كردن امكانات مجازی می رود كه این موضوع علاوه بر اینكه توقعات فرزند را دوباره بالا می برد یك سری مسئولیت ها را هم برای خانواده به وجود می آورد یك عدم مدیریت زمان و دیگری كنترل كردن محتوای رسانه ها است اما در كنار تمام این معایب یه مورد خوشحال كننده وجود دارد ،اینكه در خانواده های تك فرزندی به دلیل تعاملات گسترده آن كودك با خانواده كه از دوران كودكی با وی بازی می كنند و وقت بیشتری را برایش می گذارند این باعث می شود تعلق خاطر بیشتری نسبت به خانواده داشته باشد واحساس امنیت در آن فرزند شكل بگیرد و این امر به سلامت روان كودك خیلی كمك می كند. و مورد بعد كه وجود دار این است كه خانواده به دلیل اینكه برای فرزند وقت زیادی می گذارد دامنه لغات فرزند زیاد شوند و معمولا بچه هایی كه تك فرزند هستند امكان دارد سطحهوش بیشتری نسبت به فرزندان در خانواده چند فرزندی داشته باشد .

دریا: چه مهارت هایی برای جلو گیری از آسیب های روانی احتمالی مانند (عدم امكان ارتباط بر قرار كردن) را باید در تك فرزند ها تقویت نمود؟

ارتباط زیاد تك فرزندان با والدین منجر به پیشرفت و موفقیت آنها می شود .اما یكی از دغدغه ها و نگرانی اصلی والدین و خانواده های تك فرزند؛ مشكلات تعاملات اجتماعی و كسب مهارت های ارتباطی است. از آنجایی كه كودك تنها راه كسب مهارت های ارتباطی اش از طریق ارتباط با افراد بالغ است مثل پدر، مادر ، پدر بزرگ و مادر بزرگ برقراری از طریق گروه هم سالان برایش ضروری است، قرار گرفتن كودك تك فرزند در گروه های هم سالان و محیط اجتماعی به منظور پیشگیری از ایجاد آسیب های اجتماعی و اختلالات رفتاری نقش مهمی در شكل گیری تعاملات اجتماعی اش دارد كه مهدكودك مناسب ترین و بهترین راه برای كسب مهارت های لازم ارتباطی هست كه بتواند آنجا با هم سالان خود ارتباط برقرار كند و باعث افزایش قدرت درك و حل مسئله اش در مقابل مشكلات اجتماعی و دفاع از منافع شخصی اش می شود كودكانی كه با گروه همسالان خود زیر نظر مربی هستند زمانی كه به مدرسه می روند كمتر در برابر مشكلات آسیب پذیرند و تحمل رویارویی با شكست ها را بیشتر دارد و پذیرای تغییرات روحی روانی در دوران بلوغ خواهند بود.

دریا: در گذشته تعداد افراد خانوار بیشتر بوده و خانواده ها بزرگتر بوده است و حتی هم نسل های ما خاطرات زیادی از دورهمی های خانوادگی دارند. به ما بگویید به نظر شما این كوچك شدن خانواده ها چه تاثیرات مثبت یا منفی در سبك زندگی دارد ؟

خود صله رحم باعث كاهش اضطراب و جلوگیری از افسردگی می شود كه به موجب آن در برخی موارد از بسیاری از مسائل و مشكلات روحی و روانی جلو گیری می شود. این یك مزیت خوبی است كه تعداد افراد خانواده كه بیشتر باشد، بچه ها هم بازی بیشتری دارند و در آن بازی ها كلی تجربه كسب می نمایند. اما جمعیت كم باعث می شود این ارتباطات كمتر شود و دغدغه ها بیشتر می شود و خانواده ها و بچه ها بیشتر درگیر مسائل روز مره می شوند در حالیكه در آن ارتباطات حداقل خوبی اش آن بود كه ما یك مقدار از آن مسائل و درگیری هایمان در آن ساعتی كه كنار اقوام بودیم به فراموشی می سپردیم و این باعث می شد ما شرایط بهتری را داشته باشیم . از لحاظ روحی و روانی و با توجه به مسائل اقتصادی كه در كشور ما وجود دارد الان كم بودن افراد خانواده به صرفه است یعنی از نظراقتصادی بهتر است. به طور كلی می توان گفت: فرزندان نسبت به گذشته سطح توقع بیشتری دارند و همین سطح توقع هزینه هایی هم به دنبال دارد و البته كم بودن تعداد اعضای خانواده این هزینه ها را كمتر می كند و والدین بهتر می توانند به مشكلات و مسائل فرزندان خود رسیدگی نمایند. بر همین اساس تعداد بیشتری از زوج ها در صورت تمایل به بچه دار شدن، تصمیم می گیرند كه یك فرزند داشته باشند.

مریم منصف/ دریا