گزارش "ایران" از راه اندازی مراكزی برای توانمندسازی و اسكان سالمندان و گروه های آسیب پذیر
سبك جدید زندگی سالمندان در خانه های كوچك

پرستو رفیعی
خبرنگار
حمایت و توانمندسازی اقشار آسیب پذیر در هر جامعه ای به برقراری عدالت اجتماعی و توسعه در آن جامعه منجر می شود. از این رو حمایت از افراد دارای معلولیت به عنوان یكی از گروه های آسیب پذیر جامعه همواره مورد توجه مسئولان اداره كشور قرار داشته است. به اعتقاد كارشناسان و متخصصان این حوزه مهم ترین راه كاهش آسیب های جسمانی و روانی ناشی از انواع معلولیت ها، توانمندسازی این افراد در زمینه های فردی و اجتماعی و كمك به آنها برای استفاده مطلوب و مناسب از قابلیت ها و توانایی های خویش است. راه اندازی مراكز آموزش روزانه و همچنین مراكز شبه خانواده یكی از راهكارهای اساسی در این زمینه است كه سال هاست دركشورهای توسعه یافته مورد بهره برداری قرار گرفته است.
خانه های كوچك شكلی از مراكز شبانه روزی
سعید آرام مدیركل بهزیستی تهران بزرگ نیز معتقد است توانمندسازی و فراهم كردن شرایط زندگی مناسب در مراكز نگهداری از افراد دارای معلولیت و سالمندان از اهمیت بالایی برخوردار است. او در این باره به «ایران» می گوید: مهیا كردن شرایط زندگی مناسب در مراكز شبانه روزی یكی از مهم ترین برنامه هایی است كه سازمان بهزیستی طی سال های متمادی پیگیری می كند.
وی می افزاید: زندگی جمعی در مراكز با ظرفیت های بالا، شباهتی به زندگی نرمال و طبیعی ندارد. از این رو تلاش شد شرایطی فراهم شود تا افرادی كه امكان زندگی در كنار خانواده خود را ندارد بتوانند به روال عادی و طبیعی زندگی كنند. مراكز حمایتی خانه های كوچك فرصت خوب و مؤثری در این زمینه است. در واقع معلولان و سالمندانی كه از نظر جسمانی و روانی نسبت به دیگران شرایط بهتری دارند اما فاقد خانواده یا سرپرست هستند با حضور در این مراكز فرصت حضور درجامعه و زندگی نیمه مستقل را خواهند داشت.
او در ادامه توضیح می دهد: خانه های كوچك شكلی از مراكز شبانه روزی هستند كه امكان زندگی افراد در محیط های كوچك با ظرفیت 10تا 15 نفر را فراهم می كنند به گونه ای كه آنها بتوانند به صورت مستقل در آنجا زندگی كنند. حقیقت این است كه در كشورهای پیشرفته مراكز تجمعی كه 50 تا 100سالمند یا معلول و یا بیمار روانی را نگهداری می كنند جای خود را به مراكز با ظرفیت های كم و محدود داده اند. در این مراكز شرایطی ایجاد می شود كه سالمندان یا افراد دارای معلولیت بتوانند زندگی نسبتاً مستقلی داشته باشند و شرایطی همانند شرایط حضور در خانه را تجربه كنند. به همین دلیل در كشور ما نیز خانه های كوچك راه اندازی شده است تا معلولان ذهنی كه ضریب هوشی آنها در حد معمولی است، بیماران روانی مزمنی كه دوران حاد بیماری و دوران كنترل بیماری را گذرانده اند و شرایط زندگی مستقل را دارند، سالمندانی كه بستر خواب یا خیلی وابسته نیستند و تا حدودی توانایی انجام كارهای خود را دارند بتوانند در محیط های كوچكی كه شرایط زندگی مستقل را دارند، با همراهی مراقبین زندگی كنند. آنها حتی می توانند با همراهی مراقبین از این خانه ها خارج شده و درجامعه حضور پیدا كنند.
سعید آرام با اشاره به اینكه شرایط حضور در اجتماع، مراكز تحصیلی و محل كار هم برای ساكنان در خانه های كوچك مهیا است می گوید: معلولان ذهنی و مغزی كه در مدارس استثنایی و حتی برخی در مدارس عادی تحصیل می كنند یا بیماران روانی مزمن كه از شرایط اشتغال برخوردارباشند می تواند در محل تحصیل یا كار خود حضور پیدا كنند و پس از اتمام فعالیت دوباره به این مراكز بازگردند.
او همچنین با تأكید بر اینكه حضور در این مكان ها محدودیت زمانی ندارد اظهار می كند: این مراكز می توانند بنابه درخواست خانواده از معلول یا سالمند برای مدت زمان كوتاه هم نگهداری كنند. در حال حاضر 10 خانه حمایتی در استان تهران وجود دارد. در شهر تهران هم 2 مركز برای معلولان ذهنی تأسیس شده كه حدود 30 نفر در آنجا حضور دارند. خوشبختانه در راستای گسترش این مراكز اقدامات مؤثری انجام شده به طوری كه 2 مركزدیگر برای افراد دارای معلولیت در حال افتتاح است و یك مركز هم برای سالمندان بزودی افتتاح خواهد شد.
مدیر كل بهزیستی تهران بزرگ همچنین با تأكید بر نظارت و ارزیابی مرتب این مراكز از طریق تیم های نظارتی و نیروهای تخصصی عنوان می كند: در خانه های كوچك برای هر نفر تا سقف یك میلیون و پانصد و شصت هزار تومان یارانه در نظر گرفته شده است كه اگر خانواده فرد معلول واجد شرایط باشند از سوی بهزیستی پرداخت می شود.
تسری توانبخشی مبتنی برجامعه با ایجاد خانه های كوچك
علی همت محمودنژاد مدیرعامل انجمن حمایت از حقوق معلولان ایران نیز معتقد است مراكز شبه خانواده شرایط روانی و اجتماعی بهتری را برای مددجویان و پناهجویان ایجاد می كنند.
او در گفت و گو با «ایران» می گوید: از نظر آكادمیك و علمی، زندگی جمعی در مراكز نگهداری از معلولان و سالمندانی كه ظرفیت بالایی دارند با مشكلات وآسیب هایی همراه است. یكی از مهم ترین آسیب ها، اپیدمی بیماری های مسری مانند كرونا است. از سوی دیگر این مراكز به ناچار همانند ندامتگاه، فعالیت ها و رفت و آمد افراد را كنترل می كنند كه این موضوع تأثیر منفی بر روان فرد معلول یا سالمند خواهد داشت. این درحالی است كه اگر فرد در مركز شبه خانواده یا همین خانه های كوچك بهزیستی سكونت كند در كنار افراد محدودی زندگی خواهد كرد. از این رو می تواند به عنوان عضوی از خانواده در امور مربوط به خود و فعالیت های طبیعی زندگی مشاركت داشته باشد و با یارانه سازمان بهزیستی زندگی خود را اداره كند. چنین افرادی حتی می توانند بیرون از خانه اشتغال داشته باشند و ارتباطات گسترده تری با جامعه داشته باشند.
محمود نژاد با تأكید بر اینكه با ایجاد خانه های كوچك می توانیم به نوعی توانبخشی مبتنی برجامعه را تسری دهیم، اظهار می كند: برای من ناراحت كننده است كه این موضوع به صورت عملیاتی گسترده در مجموعه بهزیستی دیده نمی شود و این گونه مراكز در ایران بسیار كم است. باید بودجه این بخش از سازمان بهزیستی بسیار گسترده شود و ما به جای اینكه توانبخشی مبتنی بر جامعه را گسترش دهیم بر توانبخشی مبتنی بر خانواده تكیه كنیم. حدود 20 سال است كه تلاش می كنم تا مسئولان به این افق برسند كه چنین مراكزی اولویت و نیاز جامعه است.
مدیرعامل انجمن حمایت از حقوق معلولان اضافه می كند: من نام چنین مراكزی را هتل مخصوص افراد دارای معلولیت می گذارم. چون این مراكز می توانند در كنار فراهم كردن شرایط مناسب برای فرد معلول امكان بازیابی ذهنی و جسمی و حتی رسیدگی به برخی از امور زندگی را برای خانواده او فراهم كنند. برای مثال پدر و مادری را كه دارای فرزند اوتیسم هستند تصور كنید. می دانید نگهداری و حفظ و تربیت چنین كودكانی با مشقت بسیار همراه است. حالا اگر پدر و مادر كه با مشقت تلاش می كنند در كانون گرم خانواده از فرزند خود نگهداری كنند دچار مشكلی شوند یا برای آنها فرصت سفر كاری پیش آید چه باید بكنند؟ درچنین شرایطی فرزند آنها كجا باید نگهداری شود؟ قطعاً هركسی امكان یا تخصص نگهداری از چنین فردی را ندارد اما اگر مركزی كه دارای متخصص، مسئول فنی، فیزیوتراپ، مادریار و كسانی كه آموزش های لازم را دیده اند وجود داشته باشد چنین خانواده هایی می توانند به راحتی و با فراغ خاطر از خدمات آنها استفاده كنند.
محمود نژاد تأكید می كند: این رویكرد علمی است و در دنیا هم از آن بهره می برند. این مكان ها نه فقط برای مبتلایان به اوتیسم بلكه برای سایر معلولیت ها همانند مبتلایان به كم توانی ذهنی یا سندروم داون، اقامتگاه بسیار خوبی است. ازسوی دیگر این گونه اقامتگاه ها می توانند امكان تنفس و بازیابی توان قیم و فردی را كه از معلول یا سالمند نگهداری می كند هم فراهم كنند. در واقع حسن این موضوع دراین است كه والدین و قیم از نگهداشتن معلول خسته و آزرده نمی شوند و او را برای همیشه به مراكز نگهداری نمی سپارند.
او با اشاره به مراكز آموزش روزانه می گوید: در كنار خانه های كوچك می توان با گسترش مراكز آموزش روزانه توانمندی این افراد را افزایش داد. به این ترتیب خانواده نیز دچار فرسودگی و خستگی نمی شوند. هرچه مراكز آموزشی معلولان را در كشور گسترش دهیم، مراكز نگهداری از معلولان كمتر خواهد شد.
اثر گذاری خانه های كوچك به عملكرد درست بستگی دارد
محمدرضا صوفی نژاد مدیر آسایشگاه خیریه كهریزك كه سال ها در كنار سالمندان و افراد دارای معلولیت حضور داشته به «ایران» می گوید: راه اندازی مراكزی كه از تعداد محدودی سالمند یا معلول نگهداری كند قطعاً مفید است، اما شیوه عملكرد باید به گونه ای صحیح و درست باشد. او ادامه می دهد: در یك مجموعه 100 یا 200 نفره هیچ یك از افراد نمی توانند همانند اعضای یك خانواده، با یكدیگر ارتباط مناسب برقرار كنند. اما در مراكز شبه خانواده فرد می تواند به زندگی طبیعی و نرمال ادامه دهد. البته باید شرایط مناسب زندگی كردن در این مراكز فراهم باشد تا آنها زندگی كنند نه اینكه زنده بمانند. در واقع در این خانه های كوچك باید بیشتر وابستگی هایی را كه یك فرد سال ها با آنها زندگی كرده فراهم كنند. تفریح، ورزش، آموزش، مطالعه، سفر و هرآنچه انسان برای زندگی كردن نیاز دارد باید در این مراكز مهیا باشد. در چنین شرایطی می توان گفت گسترش خانه های كوچك بهترین سیاست است. البته اگر شرایطی فراهم شود كه برخی از خانواده ها بتوانند عضو معلول یا سالمند را برای مدت زمان كوتاه و به صورت موقت به این مراكز بسپارند و پس از فراغت از مشغله دوباره آن فرد را به جمع خانواده بازگردانند مفیدتر خواهد بود.