همشهری- یكتا فراهانی: سالمندان همچنان در نوبت تزریق واكسن كرونا نشسته اند، خیلی ها دوز اول را دریافت كرده اند و منتظر دوز دوم اند و گروهی هم چشم انتظار رسیدن محموله های جدید و تزریق دوز اولشان. با اینكه فاز دوم واكسیناسیون كرونا با برای سالمندان با اولویت گروه سنی بالای 80 سال، از 7 اردیبهشت شروع شد، اما روند آنقدر كند است كه با گذشت بیش از 2 ماه، جمعیت قابل توجهی از سالمندان در گروه های سنی پایین تر، هنوز موفق به دریافت واكسن نشده اند. همه اینها در شرایطی است كه این گروه اغلب دارای بیماری های زمینه ای اند كه خطر مرگ براثر ابتلا به این ویروس را در آنها بالا می برد. با این همه اما بررسی ها نشان می دهد سالمندان به عنوان گروه های پرخطر، در همین مدت هم تا حد قابل توجهی نسبت به ابتلا به كرونا ایمن شده اند. مصطفی سراج، مدیركل دفتر مراكز توانبخشی - مراقبتی سازمان بهزیستی كشور و سخنگوی كمیته پیشگیری از بیماری های واگیر این سازمان، این خبر را می دهد و می گوید واكسیناسیون، میزان مرگ و ابتلا را در میان سالمندان تحت پوشش بهزیستی كم كرده است. او در گفت و گو با همشهری در باره تاثیر واكسیناسیون بر كاهش ابتلا و مرگ سالمندان به جزئیات بیشتری می پردازد.

- ارزیابی شما از واكسیناسیون سالمندان به طور عمومی و در مراكز نگهداری از این افراد كه تحت پوشش بهزیستی است، چیست؟ با توجه به اینكه مراكز نگهداری سالمندان جزو مراكز پرخطر به شمار می روند، وزارت بهداشت از ابتدای شیوع ویروس كرونا این موضوع را موردتوجه قرار داد، به طوری كه اعلام شد این مراكز باید از نخستین مكان هایی باشند كه در گروه واكسیناسیون قرار می گیرد؛ چرا كه سالمندان اغلب بیماری های زمینه ای، ناتوانی های عملكردی یا آسیب پذیری های فراوانی دارند كه شرایط را برای آنها خاص می كند. به همین دلیل تزریق واكسن به این گروه در فاز اول برنامه ملی واكسیناسیون قرار گرفت، یعنی همزمان با پرسنل كادر درمان كه در مواجهه مستقیم با بیماری قرار دارند، سالمندان هم در اولویت قرار گرفتند. هر چند كه به طور كلی، روند واكسیناسیون این گروه، سرعت لازم را نداشت، اما بسیار اثربخش بوده است. با وجود اینكه شاید شرایط ما از نظر واكسیناسیون با بسیاری از كشورهای دیگر قابل مقایسه نباشد، اما به دلیل مراقبت هایی كه در مراكز بهزیستی صورت گرفته، اعمال قرنطینه و اقدامات ویژه و بموقع كه از بهمن سال 98 با صدور نخستین بخشنامه انجام دادیم و به همه مراكز حالت آماده باش اعلام كردیم، همچنین برنامه های مراقبتی با همكاری وزارت بهداشت داشتیم، تقریبا موفقیت قابل قبولی در مدیریت ابتلا به این ویروس داشتیم. هم اكنون میزان ابتلا و تعداد فوتی های مراكز توانبخشی -مراقبتی نسبت به كل فوتی ها و مبتلایان كشور بسیار پایین است. از تعداد 83 هزار و 711 نفر فوتی سراسر كشور تا پنجم تیر امسال، تعداد فوتی مراكز شبانه روزی توانبخشی 6 دهم درصد فوتی های كشور بود، همچنین میزان مبتلایان در مراكز شبانه روزی توانبخشی بهزیستی، حدود 2 دهم درصد و در مراكز نگهداری از سالمندان هم یك دهم درصد بود. در مورد میزان ابتلا به بیماری كرونا در مراكز شبانه روزی حدود 16 درصد و تعداد فوتی ها هم حدود یك درصد بود؛ یعنی یك درصد افراد كل مراكز شبانه روزی ما بر اثر كرونا جان باخته اند.

- واكسیناسیون سالمندان تحت پوشش بهزیستی از چه زمانی شروع شد؟ از نیمه اول اسفند 99 واكسیناسیون شروع شد، اما مشكلی كه برای تزریق واكسن برای سالمندان مراكز نگهداری از آنها وجود داشت، طولانی شدن فرایند تزریق واكسن بود، یعنی حتی با وارد شدن كادر درمان به فاز دوم واكسیناسیون، هنوز تزریق واكسن كرونا در مراكز بهزیستی تمام نشده بود؛ چرا كه این افراد تنها در خانه سالمندان نبودند، مراكز نگهداری از معلولان و بیماران روان مزمن هم هستند و شامل برنامه واكسیناسیون می شوند. همه این افراد باید در فاز یك، واكسینه می شدند. اما با توجه به كمبود واكسن، وزارت بهداشت در مرحله اول تنها 20 هزار واكسن به مراكز سالمندان اختصاص داد، درحالی كه این تعداد واكسن به معلولان و بیماران روان هم اختصاص داشت. بنابراین همه واكسن ها را به سالمندان اختصاص دادیم؛ چرا كه امكان ابتلای آنها به بیماری بیشتر بود. البته از اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت امسال تزریق واكسن به معلولان و بیماران روان مزمن هم آغاز شد.

- چه تعداد واكسینه شدند؟ كل جامعه آماری ما بیش از یك میلیون و 700 هزار نفر هستند، اما از این تعداد، بیش از 51هزار نفر در مراكز شبانه روزی ما قرار دارند، یعنی افرادی هستند كه از نظر سیستم ایمنی و مراقبتی به گونه ای نیستند كه خانواده ها قادر به نگهداری از آنها باشند. علاوه بر این، بیش از نیمی از افراد تحت پوشش بهزیستی، یعنی حدود 800 هزار نفر، معلول شدید و خیلی شدید هستند كه در خانه ها و از سوی خانواده هایشان نگهداری می شوند. این افراد هم باید بتوانند مطابق برنامه زمان بندی وزارت بهداشت و كمیته ملی واكسیناسیون در فاز دوم، واكسن را دریافت كنند، اما با وجود مكاتبات متعدد با وزارت بهداشت، تاكنون برای واكسیناسیون دوز دوم آنها، برنامه ای اعلام نشده است. از آنجا كه سازمان بهزیستی در فاز اول 20 هزار واكسن كرونا به سالمندان اختصاص داد، بنابراین می توان گفت بیش از 85 درصد سالمندان حائز شرایط در این دوره واكسن دریافت كرده اند. با این همه تعدادی از مراكز مربوط به حوزه ماموریت دانشگاه های علوم پزشكی ایران، قزوین و سمنان هنوز موفق به دریافت واكسن نشده اند.

- آیا تاكنون تأثیر واكسیناسیون بر میزان ابتلای سالمندان به بیماری كرونا را بررسی كرده اید؟ در بررسی 3 ماهه امسال، پس از واكسیناسیون و مقایسه آن با 3 ماهه قبل از تزریق واكسن كرونا، به این نتیجه رسیدیم كه نزدیك 70درصد تعداد فوتی های سالمندان تحت پوشش ما كاهش داشته و 61 درصد هم از میزان ابتلای آنها به بیماری كرونا كم شده است. در مقایسه تطبیقی دیگری هم كه در یك بازه زمانی معین انجام دادیم، مشخص شد تعداد افراد فوت شده در مراكزی كه واكسن دریافت كرده اند نسبت به تعداد افراد فوت شده در مراكزی كه واكسن به آنها تزریق نشده، 72 درصد كم شده است.این موضوع نشان دهنده این است كه واكسن در جلوگیری از ابتلای افراد به بیماری كرونا بسیار مؤثر است. به علاوه بررسی ها حاكی از آن است كه 63 درصد میزان ابتلا از بین مردان و 37 درصد از میان زنان بوده اند. اما تعداد فوتی ها در زنان بیشتر بود؛ یعنی 56 درصد فوتی ها در سالمندان مربوط به زنان و 44 درصد مربوط به مردان بود. در مقایسه كل آمار فوتی ها و میزان ابتلای سالمندان در مراكز نگهداری از سالمندان با بعضی كشورها متوجه می شویم، میزان كل ابتلای سالمندان ما در مراكز سالمندان به كرونا حدود 25 درصد و میزان فوتی ها هم حدود 3 درصد بوده است. در گزارشی هم كه كمیساریای عالی حقوق بشر منتشر كرده در بسیاری از كشورها بین 25 تا 57 درصد فوتی های هر كشوری را افراد مقیم مراكز نگهداری شبانه روزی و خانه های سالمندان به خود اختصاص داده است. البته گزارش های متنوع و زیادی در این خصوص وجود دارد؛ مثلا این میزان در بلژیك 49 درصد، در فرانسه 44 و در برزیل 23 درصد است.

- بررسی های شما چه اثربخشی ای از واكسیناسیون را نشان داده است؟ می توان گفت اثربخشی واكسن بسیار بالاست. ضمن این كه تزریق هرگونه واكسنی هم باعث كاهش مشهود میزان فوتی ها شده است. البته اغلب واكسن های تزریقی ما به مراكز سالمندان واكسن اسپوتنیك بوده، اما عده ای واكسن سینوفارم تزریق كرده اند كه از نظر عملكرد تفاوت زیادی با هم ندارند. نمی توان گفت تمام سالمندان واكسن دریافت كرده اند، چرا كه در بعضی موارد با تشخیص پزشك به دلیل بیماری های حاد و... افراد نمی توانند واكسن دریافت كنند. با این همه، از افراد واجد شرایطی كه تمایل به دریافت واكسن داشته اند بیش از 85 درصد سالمندان و 80 درصد معلولان و بیماران روان واكسن دریافت كرده اند. اگر سایر افراد در این گروه واكسینه نشده اند، به دلیل كمبود واكسن بوده است. البته بعضی افراد هم به خواست خود و خانواده هایشان نمی خواهند واكسن بزنند. به این نكته باید توجه كرد كه اثربخشی واكسن حتی برای افراد بالای 90سال هم مثبت ارزیابی شده است.

- از میان سالمندانی كه واكسن دریافت كرده اند، شاهد عوارضی هم بودید؟ در مورد عوارض جانبی واكسن ها باید گفت كه این عوارض به گونه آزاردهنده و جدی نبوده و در بعضی موارد عوارضی دیده شده كه در حد ابتلا به سرماخوردگی، تب، سردرد، بدن درد و بی حالی بوده كه طبیعی است و جای نگرانی وجود ندارد. به طور كلی ورود و خروج به سازمان بهزیستی زیاد است. چون افراد زیادی با احكام قضایی به بهزیستی ارجاع داده می شوند كه خانواده و اطلاعات مشخصی از آنها در دست نیست. بنابراین شاید هیچ وقت نتوان گفت كه تمام جمعیت مستقر در سازمان بهزیستی واكسینه شده اند، اما در كل می توان گفت كرونا، در این سازمان مدیریت شده است.

- مواردی از فوت و ابتلا پس از تزریق واكسن به شما گزارش شده است؟ با توجه به اینكه گروهی از سالمندان از قبل هم مشكلات و بیماری هایی داشته اند در بعضی موارد پس از تزریق واكسن هم به بیماری مبتلا شده یا فوت كرده اند. اما نمی توان واكسن را عامل مرگ آنها دانست و نتیجه گرفت تزریق واكسن بی تأثیر است. یعنی با وجود ابتلا به بیماری های خاص یا صعب العلاج در برخی از سالمندان، مرگ آنها می تواند دلایل متعددی داشته باشد. همچنین تاكنون گزارشی از طرف دانشگاه های علوم پزشكی مبنی بر این كه واكسن باعث مرگ سالمندان شده، نرسیده است. تزریق واكسن در مراكز بهزیستی براساس دستورالعمل وزارت بهداشت انجام می شود و تمام افراد با توجه به پرونده پزشكی خود واكسن دریافت می كنند.