به گزارش همشهری آنلاین به نقل از صداوسیما، آیا تا به حال درباره هراس های خاص چیزی شنیده اید؟ نگرانی یا ترس از برخی موقعیت ها، فعالیت ها، حیوانات یا اشیا غیرمعمول نیست. بسیاری از افراد هنگام مواجهه با یك مار یا عنكبوت، ارتفاع یا مسافرت با هواپیما دچار ترس و اضطراب می شوند. ترس پاسخی منطقی به موقعیت هایی است كه می تواند ایمنی ما را تهدید كند. با این حال، برخی از افراد با تصور یا اغراق غیرمنطقی خطر نسبت به اشیا، فعالیت ها یا موقعیت ها (محرك فوبیا) واكنش نشان می دهند.
فوبیا یا ترس های خاص را چگونه مدیریت كنیم؟ در این موارد احساس ترس و وحشت كاملاً متناسب با تهدید واقعی نیست. گاهی اوقات، صرف فكر كردن در مورد عامل فوبیا یا محرك فوبیا كافی است تا دچار ترس و وحشت شوند. در مواقع دیگر حتی مشاهده محرك هراس در تلویزیون یا حرف زدن در مورد آن برای ایجاد واكنش كافی است. این نوع واكنش های بیش از حد، ممكن است نشان دهنده هراسی خاص باشد.
افراد مبتلا به این نوع فوبیا به خوبی می دانند كه ترس آن ها اغراق آمیز یا غیرمنطقی است، اما احساس می كنند واكنش اضطراب آورشان دست آن ها نیست، خودكار یا غیرقابل كنترل است. فوبیاهای خاص اغلب با حملات وحشت همراه هستند كه در طی آن فرد احساسات جسمی طاقت فرسایی را تجربه می كند. این احساسات ممكن است شامل افزایش ضربان قلب، احساس خفگی، حالت تهوع، ضعف، گیجی، درد قفسه سینه، گرگرفتگی گرم یا سرد و عرق كردن شدید باشد.
مطالعات نشان می دهد كه فوبیا زندگی حدود 19 میلیون بزرگسال را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می دهد. این نوع هراس در زنان نسبت به مردان دو برابر بیشتر است. برخی از افراد به طور همزمان چندین ترس خاص را تجربه می كنند. متأسفانه، تقریباً 75 درصد از افراد مبتلا به فوبیای خاص، از بیش از یك شی یا موقعیت هراس دارند.
هراس خاص یا فوبیا چیست؟ اصطلاح "فوبیا" به گروهی از علائم اضطراب گفته می شود كه اشیا یا شرایط و موقعیت های خاصی به وجود می آورند. هراس خاص، كه قبلاً هراس ساده نامیده می شد، یك ترس پایدار و بی دلیل است. این یك اختلال اضطرابی است كه وجود، تصور و یا فكر یك شی یا موقعیت خاص باعث آن می شود در حالی كه آن شی یا موقعیت معمولاً خطر واقعی ندارد یا كلاً بی خطر است، ولی در این افراد واكنشی فوری ایجاد می كند.
این امر باعث می شود فرد اضطراب شدید (عصبی بودن) را تحمل كند یا به طور كامل از آن شیء یا موقعیت دور شود و فرار كند. پریشانی ناشی از این ترس یا نیاز به اجتناب از آن در توانایی عملكرد فرد به طور قابل توجهی اختلال ایجاد می كند. بزرگسالان مبتلا به هراس خاص تشخیص می دهند كه ترسِ آن ها بیش از حد یا غیر منطقی است، اما قادر به غلبه بر آن نیستند.
انواع مختلفی از فوبیای خاص بر اساس شیء یا موقعیت وجود دارد كه مهمترین آن ها به این شرح است:
فوبیای حیوانات به عنوان مثال می توان به ترس از سگ، پرنده، مار، حشرات یا موش اشاره كرد. فوبیای حیوانی رایج ترین نوع فوبیای خاص است.
فوبیای موقعیت این موارد شامل ترس از موقعیت های خاص مانند پرواز با هواپیما، سوار شدن به اتومبیل یا وسائل حمل و نقل عمومی، رانندگی، عبور از روی پل یا تونل یا قرار گرفتن در مكان های بسته مانند آسانسور است.
فوبیای عوامل طبیعی ترس از طوفان، ارتفاع یا آب از جمله موارد ترس از عوامل طبیعی است.
فوبیای خون-آسیب این موارد شامل ترس از آسیب دیدگی، دیدن خون یا اقدامات پزشكی است. به عنوان مثال، دیدن یا آزمایش خون، تزریق آمپول یا عمل جراحی.
هراس های دیگر این ها شامل ترس از زمین خوردن یا ترس از صداهای بلند است. همچنین ترس از شخصیت های ملبس مانند دلقك ها.
همانطور كه گفته شد افراد دارای فوبیا معمولاً بیش از یك هراس خاص دارند.
معیارهای تشخیص هراس خاص ترس و هراس دو موضوع یكسان نیستند، و دانستن تفاوت آن ها مهم است. بسیاری از مردم ترس یا انزجار از اشیا یا موقعیت ها را تجربه می كنند. این لزوماً به معنای ابتلا به هراس خاص (فوبیا) نیست. درمانگران نمی توانند از آزمایش آزمایشگاهی برای تشخیص این موارد استفاده كنند.
بنابراین، آن ها و سایر متخصصان بهداشت روان به DSM-5 (راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی) مراجعه می كنند. این راهنما كه از سوی انجمن روانپزشكی آمریكا تهیه شده، معیارهای تشخیصی را برای شناختن هراس خاص ارائه می دهد:
ترس بی دلیل و بیش از حد فرد ترسی بیش از حد یا نامعقول، مداوم و شدیدی را كه توسط یك شی یا موقعیت خاص ایجاد شده است، به نمایش می گذارد.
واكنش اضطراب فوری واكنش فرد متناسب با خطر واقعی نباشد و تقریباً بلافاصله همراه با روئیت یا حضور شی یا موقعیت ظاهر شود.
اجتناب یا پریشانی شدید فرد از مسیر معمول خود دور می شود تا از روبرو شدن با شی یا موقعیت جلوگیری كند یا آن را با پریشانی شدیدی تحمل می كند.
اختلال در زندگی فوبیا به طور قابل توجهی بر كاركرد و كیفیت زندگی روزانه فرد در مدرسه، محل كار یا زندگی شخصی تأثیر می گذارد.
مدت زمان شش ماه در كودكان و بزرگسالان، علائم فوبیا و هراس خاص حداقل باید شش ماه ادامه داشته باشد.
عدم وجود اختلال دیگری بسیاری از اختلالات اضطرابی علائم مشابهی دارند؛ بنابراین باید وجود اختلال های اضطرابی دیگری، چون، اختلال وسواس فكری عملی و اختلال اضطراب جدایی منتفی و رد شده باشد.
فوبیا چقدر شایع است؟ موسسه ملی بهداشت روان آمریكا تخمین می زند كه حدود 12-15 درصد آمریكایی ها "هراس ترسی" دارند. همچنین برآورد می شود كه هراس های خاص زندگی حدود هفت میلیون بزرگسال آمریكایی را تحت تأثیر قرار می دهد.
اگرچه فوبیا برای اولین بار در سنین بلوغ و بزرگسالی ظاهر می شود، اما می تواند در هر سنی در افراد رخ دهد. علاوه بر این، فوبیا از لحاظ كمّی در زنان بیشتر از مردان است.
فوبیای خاص در كودكان نیز شایع است و معمولاً با گذشت زمان از بین می رود.
وقتی صحبت از بزرگسالان می شود، این نوع هراس به طور كلی بلافاصله پس از بلوغ شروع می شود و ماندگاری آن از ترس های كودكی بیشتر است. فقط حدود 20 درصد از هراس های خاص در بزرگسالان به خودی خود (بدون درمان) از بین می روند.
چه عواملی باعث هراس خاص می شود؟ علم هنوز علت دقیق هراس های خاص را نمی داند، گرچه به نظر می رسد بیشتر آن ها با تجربیات آسیب زا همراه باشد. واكنش های آموخته شده باعث انواع دیگری از فوبیا می شوند. به عنوان مثال، شخصی كه در كودكی مواجهه ترسناك یا تهدیدآمیزی را با حیوانی تجربه كرده است.
اگر حیوانی به شما حمله كند یا شما را گاز بگیرد، می توانید به فوبیای خاص مبتلا شوید، همچنین اگر شاهد یك واقعه آسیب زا باشید كه در آن دیگران آسیب می بینند یا ترس شدیدی را تجربه كنید.
همچنین دریافت اطلاعات یا هشدارهای مكرر در مورد موقعیت های بالقوه خطرناك یا حیوانات ممكن است موجب ایجاد فوبیا در فرد شود.
ترس را می توان از دیگران آموخت كودكی كه والدینش با ترس به موقعیت ها یا اشیاء واكنش نشان می دهند، احتمالاً با ترس به موقعیت یا اشیا پاسخ می دهد. به همین ترتیب، دانش آموزی كه معلم او با اضطراب به موقعیت های خاص پاسخ می دهد، مطمئناً او نیز با اضطراب پاسخ خواهد داد.
گزینه های درمان فوبیا در حالی كه هراس های خاص می توانند جدی و ناتوان كننده باشند، اما درمان های موثری در دسترس هستند. این موارد می توانند به كاهش یا حتی از بین بردن علائم فوبیا كمك كنند:
درمان شناختی- رفتاری (CBT) روان درمانی سنگ بنای اصلی درمان فوبیاهای خاص است. درمان اغلب شامل نوعی درمان شناختی- رفتاری است (CBT) كه حساسیت زدایی سیستماتیك نامیده می شود و به افراد كمك می كند تا افكار یا مكالمات درونی منفی خودكار را كه منجر به واكنش های هراسی می شوند، شناسایی كرده و سپس تغییر دهند.
درمان از طریق مواجهه این نوع درمان شامل قرار گرفتن تدریجی و آرام فرد دارای فوبیا در معرض شی یا وضعیتی است كه از آن می ترسد. در حقیقت، درمانگران چنین مواجهه ای را با استراتژی های آرام سازی جفت می كنند تا زمانی كه ترس بیماران كاهش یابد یا كاملاً بریزد. این نوع رفتار درمانی، بهترین روش درمانی برای این نوع فوبیاست.
دارو درمانی پزشكان ممكن است بعضی اوقات داروهایی را برای كمك به افراد در مدیریت واكنش های جسمی و عاطفی ناشی از هراس تجویز كنند. به عنوان مثال، داروهای ضد اضطراب، داروهای ضد افسردگی و بتا بلاكرها با اثر كوتاه مدت. داروها وقتی با روان درمانی همراه شوند، موفقیت بیشتری دارند.
تكنیك های آرامش و مراقبه تكنیك های آرامش مانند تنفس عمیق و شكمی می توانند به كاهش علائم اضطراب كمك كنند. برخی افراد از یوگا یا تكنیك های تجسم آرام یا مراقبه و ذهن آگاهی برای كاهش یا توقف علائم فوبیا بهره می گیرند. علاوه بر این، مدیتیشن به تسكین اعصاب آن ها نیز كمك می كند.
عوامل خطرزا برای ابتلا عوامل بسیاری ممكن است خطر ابتلا به هراس های خاص را افزایش دهند:
سن شما هراس های خاص می توانند اولین بار در كودكی، معمولاً در ده سالگی ظاهر شوند. با این حال، آن ها می توانند در اواخر زندگی نیز رخ دهند.
ابتلای بستگان اگر فردی در خانواده شما هراس یا اضطراب خاصی داشته باشد، احتمال ابتلا به آن برای باقی افراد بیشتر است. این می تواند گرایشی باشد كه شما به ارث برده اید. همچنین كودكان ممكن است به صورت اكتسابی و با مشاهده واكنش های هراسی یكی از اعضای خانواده، هراس را بیاموزند.
تجربه منفی تجربه یك واقعه آسیب زای ترسناك باعث ایجاد فوبیا می شود. به عنوان مثال، هنگامی كه افراد در آسانسور گرفتار می شوند دیگر از سوار شدن به آسانسور می ترسند.
خلق و خوی اگر خلق و خوی شما حساس تر، پذیرنده تر یا منفی تر از حد معمول باشد، خطر ابتلا به فوبیا افزایش می یابد.
یادگیری شنیدن تجربیات یا اطلاعات منفی در باره یك موقعیت یا شی یا تجربیات هراسناك دیگران، مانند سقوط هواپیما یا مارگزیدگی یا پرت شدن از بلندی، می تواند شما را به ایجاد هراس های خاص سوق دهد.
عوارض فوبیا ترس های خاص ممكن است برای دیگران احمقانه یا مضحك به نظر برسد. با این وجود، برای افرادی كه به آن ها مبتلا هستند می توانند ویرانگر باشند و باعث بروز مشكلات در بسیاری از جنبه های زندگی شوند.
انزوای اجتماعی اجتناب از مكان ها و چیزهایی كه از آن ها می ترسید می تواند باعث مشكلات تحصیلی، شغلی و روابط اجتماعی یا عاطفی شما شود. كودكان مبتلا به این اختلالات در معرض مشكلات تحصیلی و تنهایی هستند. اگر رفتارشان با هم سن و سالهایشان تفاوت چشمگیری داشته باشد، ممكن است در مهارت های اجتماعی نیز دچار مشكل شوند.
اختلالات خلقی بسیاری از افرادی كه از فوبیا رنج می برند ممكن است از افسردگی و سایر اختلالات اضطرابی نیز رنج ببرند.
سوء مصرف مواد استرس غیر قابل تحمل زندگی با هراس خاص ممكن است منجر به سو مصرف مواد مخدر، الكل یا دارو شود.
خودكشی در برخی از افراد مبتلا به فوبیا، خطر اقدام به خودكشی بالا است.
خلاصه ترس های خاص معمولاً ریشه در ترس های اولیه و غریزی دارند كه همه مردم تجربه و درك می كنند. اگر فوبیا دارید، به ویژه اگر فرزند دارید از روانشناس یا درمانگر كمك بگیرید.
اگرچه ژنتیك به احتمال زیاد در ایجاد هراس نقش دارد، اما مشاهده مكرر واكنش فوبیای شخص دیگری نیز باعث ایجاد آن در كودكان می شود.
با كنار آمدن با ترس های خود، مهارت های انعطاف پذیری عالی را به فرزندان خود خواهید آموخت. همچنین آن ها را تشویق خواهید كرد كه دقیقاً مانند شما اقدامات شجاعانه انجام دهند.