یكی از مسائل مشتركی كه دانشگاه ها در سطح جهانی با آن روبه رو هستند، مسئولیت اجتماعی دانشگاه است، مدیران امروزی باید ابعاد اجتماعی عمومی حرفه ی خود را شناخته و جهت رویارویی با محیط اجتماعی خود آماده باشند؛ در این راستا نشست تخصصی مسئولیت اجتماعی دانشگاه به همت دفتر نیاز سنجی و مطالعات فرهنگی معاونت فرهنگی سازمان جهاد دانشگاهی آذربایجان شرقی و با همكاری مركز افكار سنجی دانشجویان ایران (ایسپا) شعبه تبریز برگزار شد و دكتر منصور بیرامی، دكتر سید علی فارغ و دكتر اصغر ایزدی جیران از اساتید صاحبنظر دانشگاه های تبریز به عنوان صاحب نظر به بررسی این موضوع پرداختند.
مسئولیت اجتماعی به پدیده غالب در گفتمان مسلط دانشگاه های پیشرو نسل چهار و پنج تبدیل شده است
در ابتدای این نشست، معاون فرهنگی سازمان جهاد دانشگاهی آذربایجان شرقی اظهار كرد: مسئولیت اجتماعی دانشگاه، به تدریج به پدیده ی غالب در گفتمان مسلط دانشگاه های نسل چهار و پنج تبدیل می شود چراكه نهاد دانشگاه، خود را در مقابل جامعه ی محلی، محیط زیست، چالش های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و اخلاق عمومی جامعه متعهد و مسئولیت پذیر می داند.
احد حاجی بلند ادامه داد: فلسفه ی نهادی به نام دانشگاه، تولید خیر عمومی و ثروت و رفاه اجتماعی به واسطه ی خردورزی، اندیشه ورزی، پرسشگری و نقادی است.
وی در رابطه با محورهای این نشست بیان كرد: در این نشست تخصصی موضوعاتی چون وضعیت مسئولیت پذیری اجتماعی دانشگاه ها در سطح ملی، منطقه ای و استانی، مسئولیت پذیری، ابعاد و مولفه ها و میزان كنش گری فعال در دانشگاه های ایرانی در سطح اقتصاد و اخلاق عمومی پرداخته می شود و مولفه ها و ویژگی های مسئولیت پذیری اجتماعی در دانشگاه، مسئولیت پذیری اجتماعی نهاد دانشگاه، توسعه ی پایدار و شاخصه های سنجش مسئولیت پذیری و راهكارها و شیوه ی ارتقا آن از جمله محورهای این نشست هستند.
استاد دانشگاه تبریز در این نشست اظهار كرد: انسان موجودی زیستی، روانی و اجتماعی است كه این ابعاد یك سری وظایف، كنش ها و فرصت هایی را برای آن تعریف كرده است برای مثال در بعد زیستی، قلب و مغز به عنوان سیستم كار می كنند كه این سیستم، زیر سیستم های مختلف و فراسیستم هایی دارد كه بعد سیستم را تحت تاثیر قرار داده و به تبع آن توانمندی هایی ایجاد شده و همچنین یك سری كنش های زیستی را تحمیل كرده و در قالب این كنش ها، انتظاراتی از او می رود.
دكتر منصور بیرامی ادامه داد: این موضوع در بعد دوم كه روانشناختی است، تكرار شده و در بعد سوم كه بعد جامعه شناختی است، یك سری انتظارات زیستی، روانی و اجتماعی وجود دارد كه به تبع آن فرصت هایی را هم ایجاد می كند.
وی افزود: منظور از مسئولیت پذیری، تعهدی است كه در مقابل این فرصت های سه گانه ایجاد شده و توقع می رود انتظارات برآورده شود و فرصت هایی نیز به انسان داده شده است و به ازای آنها، تقاضایی نیز وجود دارد؛ هر زمان كه توانستیم این كنش را تولید كنیم و در مقابل این نیازها پاسخی پیدا كنیم، فرد مسئولیت پذیری خواهیم بود.
وی بیان كرد: دانشگاه، خانواده، تامین اجتماعی، اقتصاد هر كدام ذیل یك فراسیستم هستند، اما در درجه ی بالاتر هر كدام از فراسیستم ها نیز در جای خود یك سیستم است؛ به دلیل اینكه این امكانات در اختیار یك نهاد نیز قرار گفته است لذا این انتظارات از سازمان شكل می گیرد تا به عنوان یك نهاد اجتماعی، به وظایف خود را انجام دهد.
بیرامی خاطرنشان كرد: در بحث ما به شكل ویژه، این نهاد اجتماعی، دانشگاه است؛ یكی از ویژگی های كلیدی مسئولیت پذیری، ابعاد شخصیتی بوده و كلیدی ترین ویژگی آن نیز، وظیفه شناسی است.
دانشگاه باید درونگرا باشد
وی گفت: شخصیت شناسی یك سری فاكتورهایی را دارد كه یكی از آنها درون گرایی است، براساس مطالعات انجام شده، برای موفقیت باید درونگرا بود، اما متاسفانه جامعه ی ما برونگرایی را به دانشگاه تحمیل كرده در حالیكه افراد موفق دانشگاه، درونگرا هستند لذا دانشگاه باید درونگرا باشد و در كنش انجام وظیفه، برونگرایی را به موقع فعال كند.
وی اضافه كرد: دانشگاه درونگرا، دانشگاهی است كه اول به رسالت و مسئولیت اصلی خود بپردازد و برای مسئولیت ها و وظایف درون سازمانی خود بنا به برنامه ریزی انجام شده، بیشتر بها دهد.
این عضو هیأت علمی دانشگاه تبریز بیان كرد: دانشگاه برونگرا شعاری است؛ یعنی دانشگاه با عقل سلیم كار نكرده بلكه باید تولید علم كند، اما دانشگاه های ما بار اطلاعاتی را از خارج كشور وارد می كنند لذا به ابزار تبدیل شده ایم.
وی افزود: یك سری از نظریه ها ابزاری اند و بررسی می كنند كه جامعه، ابزاری برای تولید ثروت است، اما وظیفه مسئولان اجرایی كلان است تا علم را به ثروت تبدیل كنند.
دانشگاه نسل چهار و پنج باید نسبت به اجتماع مسئولیت پذیر باشد
وی در بخش دیگر سخنان خود اظهار كرد: دانشگاه های نسل اول، آموزش محور، نسل دوم، پژوهش محور و نسل سوم كارآفرینی و تولید و صنعت را ترویج می كنند، اما دانشگاه نسل چهار و پنج باید نسبت به اجتماع مسئولیت پذیر بوده و حضور فعال داشته باشد.
این روانشناس گفت: مثلا وظیفه ی اول من به عنوان یك عضو هیئت علمی، مدیریت خانواده است و كار در دانشگاه، ابزاری برای چرخاندن خانواده بوده كه دانشگاه نیز به این قیاس است.
وی تاكید كرد: ساختار مدیریت در جامعه ی ما از برنامه ریزی جامع، عملیات، سازمان دهی، انگیزش و كنترل تشكیل شده در حالیكه باید كنترل عامل اول آن باشد.
وی یادآور شد: مدیریت های امور اجتماعی و فرهنگی دانشگاه ها، نقش تبدیلگری و انتقال آن به جامعه را نداشته و منبع فشاری برای اساتید است كه نهادهای مختلف نیز موازی آن، این كار را انجام می دهند و اموری هم كه با این كنش طراحی شده اند، نه تنها كمكی نكرده بلكه به دانشگاه آسیب هم می زند.
بیرامی افزود: كنش اجتماعی به اساتید علوم انسانی داده نشده لذا فرصت خداحافظی آنها از تولید را هموار می كند یعنی شرایطی فراهم كرده كه افراد بدون هیچ كتاب و مقاله ای صرفاً با تحصیل، استاد تمام می شوند، اما حرف من این است كه باید كاربردی صحبت كرد؛ یك استاد علوم انسانی برابر با استاد علوم پایه یا مهندسی حقوق گرفته ولی به اندازه ی او كار نمی كند، درحالیكه در تاریخ علم اولین مجلات در رشته ی علوم انسانی منتشر شده و در عین حال امكان تبدیل پذیری یافته های علوم انسانی به مولفه های جامعه شناختی بیشتر است.
رسالت اول دانشگاه تربیت شهروند مسئولیت پذیر و سازگار است
وی متذكر شد: برای مثال در بحث سالمندی جامعه و پیری جمعیت هیچ اقدامی از سوی دانشگاه ها انجام نشده است؛ در چند سال آینده افزایش سالمندان، ما را با بحران بزرگی روبه رو خواهد كرد و اكنون باید توجه داشت كه جمعیت جوان ما كم بوده و جامعه به سوی فرسودگی می رود لذا می توان شرایط را بررسی كرده و چاره ای اندیشید.
بیرامی خاطرنشان كرد: استاد علوم انسانی مولد است به شرط اینكه اساس كلیدی را هم رعایت كند، كنش دانشگاه آموزشی و پژوهشی نبوده بلكه تربیتی است چراكه رسالت اول دانشگاه در هر نسلی تربیت شهروند مسئولیت پذیر و سازگار است.
مسئولیت، دو منظر حقوقی و اخلاقی دارد
عضو هیأت علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز نیز در ادامه اظهار كرد: مسئولیت از دو منظر قابل بررسی است؛ رویكرد اول حقوقی است، از منظر حقوقی افراد یا سازمان هایی كه مالك چیزی بوده، از آن منفعت می برد یا اختیاردار آن است، مسئول بوده و باید در قبال آن پاسخگو باشد كه این از منظر حقوقی بوده و بر اصل موازنه ی حق و تكلیف استوار است.
دكتر سید علی فارغ ادامه داد: اگر این منظر را به سازمان علم و دانشگاه در كشور تعمیم دهیم، غالب این سازمان، وزارتی است؛ از سرفصل درسی تا گزینش استاد آن حاكمیتی است لذا هیچ مالكیت و منفعتی برای افراد این سازمان وجود ندارد چرا كه دانشگاه ما از مردم ارتزاق نمی كند لذا به آن پاسخگو هم نیست.
وی افزود: رویكرد دوم، حقوقی نبوده و اخلاقی است؛ تعهد، بار اخلاقی نیز دارد كه منشأ رویكرد دوم مسئولیت، مالكیت و منفعت نبوده بلكه اخلاق است و این امر نه تنها از مسئولیت اجتماعی فرد پاسخگو نبوده بلكه از فضیلت اخلاقی او ناشی می شود.
فارغ بیان كرد: غالب مطالبه ی ما از دانشگاه در حوزه اخلاق است كه در اقدام فضیلت مابانه، عنایتی هم به مسائل جامعه داشته باشیم در حالیكه در كشورهای دیگر اساساً اعتبارات و بودجه ها منوط به پاسخگویی در حل چالش های اجتماعی است.
وی در بخش دیگر سخنان خود یادآور شد: در موضوع نسبت بین مسئولیت و مالكیت، اگر ما تملكی از منظر اختیار نداشته باشیم، تنها قید مسئولیت، فضیلت اخلاقی بوده و تضمینی برای حسن انجام آن وجود ندارد.
این عضو هیات علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز بیان كرد: نكته ی دیگر مجازاتی است كه به این فرد تحمیل می شود لذا ارائه ی خدمات اجتماعی را بی ارزش جلوه داده ایم و این خود بزرگترین خیانتی است كه از نظر اخلاقی وجود دارد.
وی متذكر شد: مسئولیت اجتماعی تابع اصل شبكه ای است و در راستای افزایش ارزش پاسخ گویی باید مسئولیت را توزیع كرد كه عامل و منشا اختیارات و تملك بر امكانات حقوقی است.
وی گفت: یكی از انواع مجازات ، سلب فرصت تعامل اجتماعی بوده كه آن را با بایكوت در نظر گرفته شده به اساتید دانشگاهی پیشكش می كنند تا در اتاق كوچك خود فقط مقاله تولید كنند و اگر هم جستجوی مسأله كرد، هیچ امتیازی برای او قائل نبوده و از او می خواهیم، به هیچ عنوان در طرح ریزی اجتماعی پویا عمل نكند چرا كه در كشور ما صورت مسائل را از بالا به پایین تعریف می كنند برای نمونه زمانی شعار دو فرزند كافی است، دیوار نویسی می شد، اما بعد آن، بدون تغییر در استراتژی و صرفاً با تغییر جهت، مسأله را تغییر دادیم.
فارغ افزود: همانگونه كه اگر تملك در یك جا جمع شود، بقیه ی افراد فقیر می شوند لذا با عدم توزیع مسئولیت، بقیه ی افراد مسئولیت گریز خواهند شد؛ باید مصادیق احساس مالكیت و تعلق خاطر در اعضای هیأت علمی را به نسبت دانشگاه ارتقا داد كه با احیاء تعلق، بتوان انتظار پاسخگویی داشت.
نهاد دولت در تشخیص صورت مسائل ناتوان است/مشكل ما توهم دانایی است
وی خاطرنشان كرد: نهاد دولت در تشخیص صورت مسائل ناتوان است لذا به دلیل توزیع نشدن مسئولیت آن، به جز توصیه ی اخلاقی نمی توان انتظار مسئولیت حقوقی دیگری را داشت.
وی متذكر شد: مشكل ما نادانی نیست بلكه توهم دانایی است؛ اگر احساس كنیم كه چیزی رسالت ما است و آن را نه با معیار بیرونی بلكه با معیار درونی خود ایفا كنیم، عملاً مسئولیت اجتماعی خود را انجام نداده ایم كه توهم مسئولیت از نبود آن بدتر است.
ساختار اداری و نظام ارزیابی، اساتید علوم انسانی را به كارگران تولید مقاله تبدیل كرده است
یكی دیگر از اعضای هیأت علمی دانشگاه تبریز نیز در این نشست گفت: گرچه استخدام اساتید دانشگاه از نهاد حاكمیتی است، اما همین نهاد حاكمیتی، حقوق اساتید را از منابع عمومی می دهد. بنابراین، استاد در قبال ارتزاق از منابع عمومی كشور، مسئولیت و تعهدی اجتماعی دارد.
دكتر اصغر ایزدی جیران ادامه داد: تحقق مسئولیت اجتماعی دانشگاه و دانشگاهیان، نیازمند فضای باز سیاسی و تغییر فرهنگ سازمانی موجود است.
وی افزود: دانشگاه ها باید مستقل از نیروهای سیاسی باشند. درحالی كه اكنون دانشگاه ها و سیاست گذاری هایشان تحت تأثیر نهادهای سیاسی است و با تغییر دولت ها عوض می شوند. لذا برنامه ی طولانی مدتی نمی تواند شكل بگیرد كه دانشگاه بر اساس آن ایفای نقش كند.
وی اظهار كرد: از مولفه های دانشگاه مسئولیت پذیر آن است كه استاد مسئولیت پذیر استخدام شود. در معیارهای جذب اعضای هیات علمی، باید به معیارهایی مثل تفكر انتقادی، توانایی نوشتن به ویژه در مورد اساتید علوم انسانی، و تربیت دانشجو توجه شود.
ایزدی جیران با تمركز بحث اش بر اساتید علوم انسانی بیان كرد: دومین مورد، توانایی نویسندگی است. برای انجام مسئولیت اجتماعی و ارتباط با دیگران، نیاز به وسیله ی ارتباطی داریم، و نوشتن یكی از مهم ترین و موثرترین ابزارهاست. و همچنین سومین مورد، تربیت دانشجوی متعهد و مسئول است.
وی یادآور شد: ساختار اداری و نظام ارزیابی اساتید علوم انسانی در دانشگاه های كشور، آن ها را به كارگران تولید مقاله تبدیل كرده است، كارگری كه با كالایش بیگانه است. ارزش های مورد توجه در فرهنگ سازمانی دانشگاه ها، استاد علوم انسانی و اجتماعی را به سوی تولید مقاله می كشاند نه خلق معنا و گفت وگو با مردم. تمام فكر و ذكر استاد می شود تولید كالایی بنام مقاله، كالاهایی كه هیچ دردی را از رنج های اجتماعی دوا نمی كنند جز این كه ابزاری باشند برای منافع فردی جهت بالا رفتن و ارتقا در مراتب اداری و نه مشاركت در مسائل انسانی.
ایزدی جیران ادامه داد: به این ترتیب، دانشجو هم در خط تولید مقاله گرفتار می شود. دغدغه ی سیاست گذارهای دانشگاه ها اكنون بالا رفتن روزانه ی رنكینگ و رتبه بندی شان در مسابقه ای جهانی بر اساس معیار نوشتن مقاله ی انگلیسی است. دانشگاه ها خودشان را گرفتار این مسابقه كرده اند. فقط می دوند بدون این كه بپرسند مقصد كجاست و هدف چیست. این مسابقه ای است تهی و پوچ. افتخار دانشگاه های ما نباید این باشد كه هر روز در سایت شان آمار رنكینگ ها بدهند. افتخارشان باید این باشد كه در جست وجوی شناختن دردها باشند.
وی گفت: ابزار اصلی استاد علوم انسانی برای ارتباط با جامعه و تحقق مسئولیت اجتماعی اش، كتاب است نه مقاله. مقاله در حلقه های تخصصی خود دانشگاهیان محبوس می شود و عمدتاً هم خوانده نمی شود، اما كتاب به بطن جامعه وارد می شود. همین ساختار و نظام ارتقای علمی است كه استادهای علوم انسانی را سوق داده به طرف تولید مقاله نه نگارش كتاب.
این عضو هیأت علمی دانشگاه تبریز تاكید كرد: ارزش های موجود در فرهنگ سازمانی دانشگاه های ایران، اساساً توانایی های اساتید علوم انسانی و اجتماعی را یك به یك از آن ها گرفته است. هم توانایی نوشتن و هم توانایی ایجاد ارتباط با مردم و گروه های اجتماعی مختلف. این هنجارهای دانشگاهی دارند ماهیت اساتید را تغییر می دهند.
گفتمان دانشگاه ها به تجاری سازی تغییر كرده است
وی خاطرنشان كرد: از عناصری كه اخیراً به فرهنگ سازمانی دانشگاه ها اضافه شد، گفتمان تجاری سازی علوم انسانی بود. این ناشی بود از بدفهمی در مورد ماهیت علوم انسانی و تفاوت آن با سایر علوم. علوم انسانی عرصه ای است برای خلق معنا و امكان دیالوگ با گروه های اجتماعی نه تولید ثروت و درآمدزایی برای دانشگاه ها. برای همین است كه بسیاری از مشكلات اجتماعی و فرهنگی ما همچنان حل ناشنده باقی مانده است.
وی متذكر شد: كارایی علوم انسانی برای ساختن جامعه ای بهتر یقیناً كمتر از سایر علوم نیست. باید انتظار سیاست گذارهای ما از علوم انسانی نه تولید مقاله و درآمدزایی، بلكه آن باشد كه در مورد رنج های اجتماعی بیاندیشند و حرف بزنند، از بحران های هویتی، از شكاف های اجتماعی، از تضادهای قومیتی، از فرودستان و طبقاتی كه روز به روز فقیرتر می شوند.
ایزدی جیران گفت: چون فرهنگ سازمانی موجود در دانشگاه استادها را از تحقق مسئولیت اجتماعی و انسانی شان محروم كرده و توانایی اندیشیدن، نوشتن، و برقراری ارتباط را از آن ها گرفته، جامعه و گروه های مختلف اجتماعی در تشخیص و فهم مسائل اجتماعی بسیار جلوتر از دانشگاه و دانشگاهیان هستند. بنابراین، اساتید علوم انسانی نباید منتظر تغییر سیاست گذاری های دانشگاه ها باشند. آن ها فراسوی وظایف اداری و حقوقی، باید به وظیفه ی اخلاقی شان در قبال جامعه به عنوان انسانی متعهد عمل كنند.
وی ادامه داد: ساختار موجود به گونه ای نیست كه دانشگاه جامعه محور داشته باشیم و هر چه انجام شده، اموری محدود بوده است. مدیریت امور اجتماعی دانشگاه تبریز در گذشته بیشتر مسئولیت ارایه ی خدمات به دانشجوهای فعال در انجمن های علمی و كانون های فرهنگی اجتماعی را داشته است. اخیراً تلاش هایی صورت گرفت جهت مشاركت اساتید علوم انسانی و اجتماعی در بررسی مسائل اجتماعی و فرهنگی دانشگاهیان. به همین منظور، كارگروه علمی مشورتی مسائل اجتماعی دانشگاه تشكیل شد با هدف شناخت از وضعیت موجود و روندها، كمیته ی رصد وضعیت فرهنگی و اجتماعی نیز شكل گرفت. همچنین مدیریت امور اجتماعی در ماه های آغازین شیوع كرونا، با كمك اساتید علوم اجتماعی و روانشناختی، كلیپ هایی جهت آگاهی بخشی منتشر كرد، همچنین كتابی در مورد جنبه های اجتماعی و فرهنگی و روانی كرونا انتشار یافت.
انتهای پیام