قانون جامع حمایت از حقوق معلولان روی كاغذ مانده/ 10 درصد معلول، هیچ درصد حمایت حمایت از معلولان به عنوان قشر آسیب پذیر جامعه از اهمیت ویژه ای برخوردار است، از این رو برای فرهنگ سازی و آگاهی بخشی همگان نسبت به حقوق این افراد لازم است تا با برداشته شدن موانع و ارائه تدابیر كارشناسانه، قابلیت های این قشر بروز یابد و بستر شكوفایی استعدادهای آنها در جامعه فراهم شود.
به گزارش ستاره صبح آنلاین به نقل از ایرنا: وقتی خودش را می شناسد، متوجه تفاوت هایش با دیگران می شود، تفاوتی كه از خلقت به ارث برده اما ناگریز است تا در جامعه زندگی كند، خودش و محدودیت هایش را بشناسد، نفس بكشد و بزرگ شود. در این میان ترحم، نامهربانی ها و گاهی طرد شدن ها اذیتش می كند و همین باعث می شود كه ناخودآگاه از بطن جامعه دور شود، اما این پایان راه برای او نیست، بلكه باید با هر نوع كج اندیشی كه زندگی را در جامعه بر او سخت می كند و او را آزار می دهد، مبارزه كند. او باید برای داشتن یك زندگی عادی و معمولی افزون بر كمبودهای موجود برای تمام افراد جامعه با معلولیت خود و معلولیت ذهنی آن هایی كه برای معلولان دردسرهای فیزیكی، روانی و كلامی ایجاد می كنند، مقابله و حتی مبارزه كند.
تدوین قوانین ناخوانده و چترهای حمایتی برای معلولان از قدرت اجرایی لازم برخوردار نیست كه تمامی آنها و زندگی شان را زیرپوشش خود قرار دهد و نه آن قدر فراگیر شده كه آحاد جامعه، دستگاه ها و نهادها اجرایی بندبند این قوانین را تكلیف قانونی خود بدانند، از این رو معلولان كمتر مورد حمایت قانون قرار می گیرند یا برپایه اظهار نظر بسیاری از صاحبنظران این حوزه به صراحت می توان ادعا كرد كه قوانین معلولان ضمانت اجرایی ندارد یا اینكه فردی خود را ملزم به اجرای قانون نمی داند.شعار امسال روز جهانی معلولان: پیش بسوی دنیایی فراگیر، دسترس پذیر و پایدار بعد از بیماری كرونا با راهبری و مشاركت افراد دارای معلولیت
آمار سرشماری ملی نفوس و مسكن
هم اكنون650 میلیون معلول در جهان زندگی می كنند كه اگر خانواده های معلولان را درگیر در این مسأله بدانیم، نزدیك به 2 میلیارد تن به طور مستقیم متأثر از معلولیت هستند كه این رقم حدود یك سوم جمعیت جهان را تشكیل می دهد. طبق برآوردهای برنامه توسعه سازمان ملل متحد 80 درصد از معلولان در كشورهای درحال توسعه زندگی می كنند. در كشور ما حدود یك میلیون و 467 هزار و 805 معلول تحت پوشش سازمان بهزیستی قرار دارند كه از این تعداد 194 هزار و 469 سالمند، 27 هزار و 32 تن دارای ضایعه نخاعی، 9 هزار و 100 تن مشكلات قلبی و ریوی، 10 هزار و 515 تن ضایعات كمری خاجی و 7 هزار و 417 تن مشكلات گردنی هستند. بر پایه آخرین آمارها و سرشماری ها، جمعیت معلولان در تهران بین 900 هزار تا یك میلیون تن معلول است. در راستای بهبود كیفیت زندگی افراد دارای معلولیت، تدابیر خوبی اندیشیده شده اما به دلیل نبود نظارت جدی و برنامه های اجرایی ناكافی هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی وجود دارد. در این باره علیرضا زاكانی شهردار تهران معتقد است كه مهم ترین نیاز معلولان در شهر مناسب سازی معابر محسوب می شود. تهران 12 هزار كیلومتر پیاده رو دارد كه باید مناسب سازی شوند و 8 هزار كیلومتر معابر تهران اصلا پیاده رو ندارند.
| تعداد معلولان در تهران | تسهیلات مورد نیاز |
| 900 هزار تن معلول | 12هزار كیلومتر پیاده رو باید مناسب سازی شود |
| 8 هزار معابر تهران فاقد پیاده رو هستند |
| 13درصد ایستگاه های مترو برای معلولان مناسبت سازی نشده است |
ضرورت آسیب شناسی زندگی جامعه معلولان
بنابر آمارهای منتشره، می توان گفت هم اكنون 10 درصد افراد جامعه را معلولان تشكیل می دهند كه آمار قابل ملاحظه ای است، افزون بر فراوانی تعداد مسایل ژنتیكی و حادثه ای در كشور ما، بسیارند افرادی كه در طول سال ها جنگ تحمیلی، سلامت جسمانی خود را از دست داده اند و به شمار آسیب دیدگان این چنینی افزوده شده اند.
سیدحسن موسوی چلك رئیس انجمن مددكاران اجتماعی ایران در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا با اشاره به آسیب ها و چالش های موجود در زندگی جامعه معلولان تصریح كرد: تعیین روزی برای معلولان زمینه ساز رشد و ارتقای اذهان عمومی درباره مسائل مربوط به معلولیت های مختلف شده است. با توجه به تصویب قانون جامع حمایت از حقوق معلولان در دومرحله متفاوت یعنی یكبار در 1383 خورشیدی و تصویب قانون جدید در 1397 خورشیدی و پیوستن ایران به كنوانسیون جهانی حقوق معلولان، توجه به این افراد بیشتر شده است، هرچند كه تا تحقق كامل حقوق این افراد بر مبنای مفاد اسناد، سیاست ها و قوانین جاری كشور و كنوانسیون جهانی حقوق افراد دارای معلولیت و تحقق اصول این كنوانسیون فاصله بسیاری وجود دارد. احترام، عدم تبعیض، مشاركت فعال و موثر و ورود در جامعه، پذیرش افراد دارای معلولیت، برابری در فرصت ها و دسترسی ها، احترام به ظرفیت های قابل تحول افراد دارای معلولیت و احترام به حقوق این افراد در جهت حفظ هویت شان از جمله اصول كنوانسیون مربوط به معلولان است. در این زمینه چالش های اساسی پیش روی افراد وجود دارد كه می تواند مانع بزرگی در تحقق حقوق شهروندی این افراد باشد.
سیدحسن موسوی چلك
همچنین در همین راستا ابراهیم كاظمی مومن سرایی رئیس دبیرخانه مناسب سازی كشور در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا می گوید: مومن سرایی: یكی از اركان توسعه جامعه، دسترسی به مكان ها و فضاهای مختلف و حتی وبگاه ها با توجه به توانایی های افراد مختلف جامعه است.محیط زندگی افراد معلول باید محیطی باشد تا در آن افراد معلول بتوانند به راحتی تحرك داشته باشند و به سهولت ارتباط برقرار كنند و همچنین عزت نفس افراد معلول در آن محیط حفظ شود. از این رو محیط باید نقش كمك كننده ای داشته باشد تا خود افراد معلول قادر به انجام فعالیت های خود باشند و همچنین در این محیط سایر افراد بدانند كه چگونه با افراد معلول تعامل برقرار كنند. باید اذعان كرد با وجود قوانین و ضوابط گوناگون و با توجه به گذشت 30 سال از تصویب ضوابط ویژه معلولین تاكنون اقدامی موثر در خصوص مناسب سازی محیط شهری صورت نگرفته است، از این رو به نظر می رسد كه به جای تصویب قوانین و بخش نامه های جدید به آسیب شناسی وضع موجود بپردازیم. آسیب شناسی و بررسی علل عدم رعایت قوانین و ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی جهت معلولان از مهمترین ضروریات جهت شناخت چالش ها و ارائه راهكار برای رفع مشكلات آنها است. شناخت معضلات پیش روی این افراد چون مناسب سازی، یافتن خلاءهای اجرایی، عوامل عمومی و ارائه روش ها و راهكارهای موثر می تواند در ارتقاء كیفیت ارایه خدمات به معلولان، جانبازان و سالمندان موثر باشد.
آمار سرشماری ملی نفوس و مسكن
تسهیلات مناسب حركتی برای قشر معلول جهت بهره گیری عادلانه از فضای شهری
امروز در بسیاری از مراكز و مناطق شهری، معلولان از حداقل امكانات نیز برخوردار نیستند و با وجود آمار بالای این گروه هنوز هیچ گونه امكانات مناسب رفاهی و تمهیدات آسایشی برایشان در نظر گرفته نشده، خیابان ها و پیاده روهای شهرها هنوز هم با استاندارهای جهانی فاصله بسیار دارند.
در همین راستا كاظمی مومن سرایی معتقد است كه موضوع رفت وآمد شهری و دسترسی افراد دارای كم توانی به محیط های شهری، بسیار مهم و اساسی است. رفتن از خانه به پیاده رو و معابر، وارد شدن به وسیله نقلیه و خارج شدن از آنها و گذر به پیاده رو یا خیابان نزدیك محل كار، رسیدن به ورودی ساختمان، تحرك و جابجایی در ساختمان، ورود به دفتر یا هر محل دیگر برای انجام كار و... از جمله مشكلات این قشر از جامعه است. بنابراین تسهیلات مناسب برای حركت معلولان فقط شامل خودرو نبوده بلكه ساختمان ها و معابر را نیز دربرمی گیرد. تلاش های زیادی جهت مناسب سازی خودرو شخصی و سیسـتم حمـل و نقـل عمـومی شـهری صورت گرفته است اما كافی نبوده و معلولان جهت تردد در شهر با مشكلات گوناگونی رو برو هستند.
ابراهیم كاظمی مومن سرایی
در همین ارتباط موسوی چلك نیز می گوید: از جمله این چالش ها، موضوع عدم مناسب سازی محیط های عمومی برای حضور مستقل افراد دارای معلولیت برای انجام كارهایشان است. مناسب نبودن پیاده روها، اتوبوس ها، ترمینال ها، حمل ونقل درون شهری، ورودی بانك ها، نبود سرویس های بهداشتی مناسب معلولان، تابلوهای راهنمایی در تقاطع ها، پاركینگ خودرو مختص معلولان، آسانسورها، نبود رمپ در تمام نقاط شهر، توجه نكردن به اصول مناسب سازی در جلوی درب خانه ها و پارك كردن خودرو جلوی سطح شیب دار و ... از جمله موانع حضور افراد دارای معلولان جهت مشاركت در فعالیت های اجتماعی است. این موضوع حتی در سازمان هایی كه خود مسئول پیگیری این امور هستند و در ستاد ملی مناسب سازی هم عضویت دارند به چشم می خورد كه جای تأسف دارد.
در این ارتباط محمد زندیان كه از بدو تولد معلول متولد شده است با بیان اینكه تمامی قوانین مربوط به آنها در حد حرف باقی می ماند و شماری از مسئولان خود را مكلف به اجرای قوانین معلولان نمی دانند، اظهار می كند: از تصویب قانون جامع حمایت از حقوق معلولان حدود 15 سال می گذرد اما تاكنون این قوانین یا اجرا نمی شود یا بخشی از بندهای آن در حد رفع تكلیف یا در مراسم هایی، اجرا می شود كه اصولا برای معلولان كاربردی ندارد. شیوع كرونا بر ضعف و حتی ناكارآمدی زندگی معلولان اثر منفی می گذارد تا جایی كه با محدودیت و قرنطینه خانگی، معلولان از بسیاری از امكانات همچون تردد و امكان خدمات درمانی محروم می شوند. در هر صورت مسئولان در زمینه معلولان سخنان بسیاری را می گویند اما حمایت واقعی از این قشر تنها در حد كلامی است و حمایت واقعی را ندارد.
اقدامات ناكافی شهرداری و شورای شهر در راستای اجرای ضوابط مربوط به مشكلات معلولان
با توجه به اینكه قدرت تطبیق معلولان با بسیاری از ناملایمات شهری، پایین تر از دیگر شهروندان است و این افراد در بسیاری از مواقع ناتوان می مانند، فضای خانه را به محیط شهری ترجیح می دهند كه این امر لزوم برنامه ریزی برای استانداردسازی فضاهای شهری و انطباق آنها با نیازهای معلولان را بیشتر می كند. همانطور كه كاظمی مومن سرایی معتقد است كه شهرداری ها و شورای شهر به عنوان عوامل دست اندركار در اجرای ضوابط و كمك به رفع مشكلات معلولان شناخته می شوند، شهرداری ها می توانند كارهای اساسی برای اجرای ضوابط انجام دهند از جمله اعمال ضوابط در پروانه ساختمانی. به نظر می رسد، اگر شهرداری های سراسر كشور این وظیفه قانونی را به جدیت اعمال می كردند در طی این سنوات نباید شاهد ساخت و سازهای غیر استاندارد بودیم، درحالی كه با بررسی اجمالی و حضور در اماكن و دستگاه های عمومی كه حتی در سال های اخیر ساخته شده اند به طور كامل گویای این موضوع است كه این ماده به صورت موردی یا به شكل مقطعی در برخی از استان ها یا مناطق دقیق و درست اجراء نشده و هیچگاه این تكلیف مورد توجه و اهتمام قرار نگرفته است. انتظار می رود با توجه به نقش ویژه شهرداری ها و شورای شهر در مناسب سازی معابر و مبلمان شهری با جدیت بیشتری در این عرصه عمل كنند.
كاظمی مومن سرایی: از استان های پیشتاز در امر مناسب سازی مبلمان شهری می توان به استان های خراسان رضوی و اصفهان اشاره كرد. همچنین مطابق با ارزیابی جشنواره شهید رجایی نزدیك به 59 درصد از دستگاه های دولتی برای معلولان مناسب سازی شده است.
موسوی چلك معتقد است كه اهمیت مناسب سازی محیط برای افراد معلول بسیار ضروری است. نباید فراموش كرد كه استقلال این قشر از جامعه، شناساندن توانایی و ظرفیت هایشان بدون حضور مستقل در جامعه بسیار دشوار خواهد بود. یكی از مشكلات معلولین برای حضور در جامعه نبود امكان دسترسی به اماكن عمومی و ادارات دولتی، به دلیل مناسب نبودن مسیرهای تردد در سطح شهر است.
زندیان (معلول جسمی- حركتی) نیز همچنین معتقد است كه مناسب سازی اماكن عمومی به درستی انجام نشده است و عده ای فكر می كنند، مناسب سازی و قوانین موجود در این مورد فقط با رنگ آمیزی و طراحی مبلمان شهری تمام می شود و خود را به هیچ وجه ملزم و مكلف به اجرای قانون ها نمی دانند.
رحمان رحیمی نیز كه با وجود ناشنوایی در موسسه ای فرهنگی فعالیت می كند، می گوید: تنها 3 درصد از مجوزهای استخدامی دستگاه های دولتی و عمومی كه از بودجه عمومی كشور استفاده می كنند به افراد معلول واجد شرایط تعلق می گیرد در صورتی معلولان بیش از دیگر اقشار جامعه نیازمند اشتغال و تعریف درآمد پایدار هستند. همچنین او در ارتباط با شیوع بیماری كرونا می گوید: این بیماری سبب شده كه اگر گاها فردی در سطح شهر به ما كمك می كرد اما بعضی مواقع برای عبور از سطحی باید ساعت ها در مكانی منتظر بمانیم تا شاید فردی به كمكمان بیاید. هرچند این موضوع ناراحت كننده است، اما باید به دیگران حق بدهیم كه نگران سلامتی خود باشند.
كارآفرینی فناورانه اجتماعی راه حلی پویا در جهت ارائه خدمات شهری
تحولات اجتماعی و فرهنگی جامعه در یكی دو دهه اخیر سبب شده كه اشخاص معلول به میزان قابل توجهی در جامعه جذب شوند، وجود برخی موانع به ویژه در عرصه كارآفرینی شرایط لازم برای حضور این قشر در جامعه را دشوار و در بعضی مواقع غیرممكن ساخته است. از این رو رشد سریع فناوری و سازمان مجازی می تواند كارآفرینی فناورانه اجتماعی را برای ارائه خدمات شهری به معلولان كمك شایانی كند.
كاظمی مومن سرایی در همین زمینه معتقد است كه تسهیل ارتباطات برای افراد معلول از اصول لازم برای عدم وابستگی و نیز مشاركت اجتماعی، اقتصادی افراد معلول است و فناوری به دلیل نقش موثر در تعاملات اجتماعی و كاهش وابستگی و كارآفرینی در حوزه خدمات معلولان بسیار مهم بوده و یكی از زمینه های نوین فعالیت جهت ارتقای زندگی معلولان است اما كافی نبوده و معلولان برای تعاملات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و تفریح و .... نیاز به حركت و تردد در شهر دارند و نمی توان كارآفرینی فناورانه اجتماعی را به عنوان راه حلی پویا برای عرضه خدمات شهری به معلولان ارائه كرد.
موسوی چلك نیز اعتقاد دارد كه باید بر اساس بانك اطلاعات، ویژگی ها و اطلاعات مدیریت بهینه توزیع خدمات و مراكز را داشته باشیم و به این ترتیب تمركز برنامه های توانبخشی در این حوزه ها صورت پذیرد اما متاسفانه بانك اطلاعاتی جامعی وجود ندارد و مطالبه گری برای حل این مورد به حوزه قانون گذاری نمایندگان مجلس، رسانه ها، تشكل های علمی و دانشجویی مربوط است. تكنولوژی ها و فناوری های نوین برای قشر معلول جامع مناسب نیست. وقتی شرایط كسب و كار بر مبنای فضای دیجیتال باشد، افراد دارای معلولیت هم یكی از گروه هایی به شمار می روند كه باید هم راستا در دسترسی با سایر افراد عادی جامعه باشند.
او می گوید؛ مشكلات معلولان در حوزه های تحصیلی و دسترسی برابر به فرصت های آموزشی از جمله موضوعات بسیار مهم است كه باید مسئولان توجه ویژه ای به این امر داشته باشند. آموزش رایگان و همسطح با دیگر افراد جامعه می تواند، فرصتی برای تحقق حق آموزش در كشور برای این افراد باشد و این كه از این طریق قابلیت ها و ظرفیت هایشان را به منصه ظهور برسانند.