یك جامعه شناس و پژوهشگر حوزه خانواده گفت: ممكن است از میان مكاتب گوناگون برای یك مسئله برداشت های متفاوتی به شما ارائه دهند بنابراین قراردادن نگاه مشاوران به عنوان تضمین زندگی پسندیده نیست.

خبرگزاری مهر؛ گروه جامعه_ فاطمه میرزاجعفری: روزگار چندانی از این جمله قدیمی ها كه می گفتند «زندگی های قدیمی با الان فرق داشت، دوام بیشتری داشت» نگذشته است اما همانطور كه گذشت زمان و پیشرفته تر شدن بستر تكنولوژی دریای عرصه علم را شكافت به زندگی ها هم رنگ و روی دیگری بخشید.

طلاق امروزه یكی از معضلاتی است كه حجم بسیار زیادی از پرونده های مطرح شده در محاكم قضایی را به خود اختصاص داده است این در حالی است كه بسیاری از مشكلات ایجاد شده بین زوجین با انجام مشاوره قابل حل است البته نباید فراموش كرد كه مشاوره تنها برای شما نقش یك راهنما را بازی می كند و قرار نیست تفكرات او را در زندگی شخصی دنبال كنید، پیچیدگی های زندگی نوین موجب شده است كه سطح سلامت روان در جامعه امروزی كاهش یابد و از این نظر نیازمند افزایش توانمندی های شخصی در برابر مشكلات هستیم و اینجاست كه لزوم مراجعه به روانشناس و مشاوران خانواده خود را پررنگ تر از قبل نشان می دهد.
به همین منظور با سمیه خراسانی فارغ التحصیل جامعه شناسی و پژوهشگر حوزه جنسیت و خانواده گفت و گویی داشتیم كه در زیر متن این مصاحبه را می خوانید.

نظر شما در خصوص لزوم انجام مشاوره های روانشناسی برای تحكیم نهاد خانواده چیست؟

قبل از شروع صحبت باید بگویم كه نگاهی كه من به بحث مشاوره دارم با مباحثی كه تا به امروز در خصوص مشاوره های خانواده درباره آن شنیده اید متفاوت است و اصولاً موافق مشاوره پیش از ازدواج با مدلی كه در حال حاضر داریم نیستم.

دلایل این مخالف در نوع نگاه شما به مسئله مشاوره خانواده است یا در روند انجام این مسئله مشكلی وجود دارد؟

دلایل این مخالفت طبیعتاً نوع نگاه شخصی بنده نیست بلكه طرح مسئله در سطح فردی از طرف مشاوران است؛ در حال حاضر مشاوران تلاش می كنند كه آموزش نحوه مدیریت بحران و كنار آمدن با همدیگر یا حتی سنجش دو شخصیت برای تناسب ازدواج را مد نظر قرار دهند و بر این اساس نظراتی می دهند كه به جهت نوع نگاه فردی به مسائل این حوزه از اهمیت كمتری برای خانواده ها برخوردار و كمتر مفید بوده؛ برای مثال در جریان مشاوره هایی بودم كه اجازه ازدواج به دو زوج را تنها به دلیل اینكه یكی از زوجین درون گرا و دیگری برون گرا بوده است را نداده اند و ریشه اختلافات حوزه خانوادگی را در ناسازگاری شخصیت افراد می بینند كه به نظر من این نگاه نادرستی به بحث خانواده و مشاوره خانوادگی است، چراكه ما با شخصیت خودمان وارد زندگی خانوادگی نمی شویم بلكه در مجموعه ای از نقش ها قرار می گیریم كه این مجموعه نقش ها نیازمند آموزش است.



به نظر شما ما در جامعه تا چه اندازه نیازمند آموزش مهارت های مدیریتی در جایگاه های مختلف هستیم؟

بنابراین به نظر می رسد ما بیش از آنكه نیازمند دریافت همسانی شخصیت و مسائلی از این قبیل كه روانشناسان به آن می پردازند باشیم و یا آسیب های روانی و مشكلات شخصیتی پنهان و آشكار كه در جای خود مهم است باشیم نیاز به مهارت های مدیریت نقشی در جایگاه همسری اعم از زن و شوهر، پدر و مادر داریم كه روانشناسان به دلیل زمینه دانشی كه دارند ورودی به آنها ندارند.
البته روانشناسانی هستند كه در این حوزه به این نكات توجه دارند اما من در خصوص عموم و فرآیندی كه تحت عنوان مشاوره خانواده می شناسیم انتقاد دارم كه به نظر می رسد برای بخش اعظمی از این افراد نوعی از درآمدزایی را ایجاد كرده است و این برای خانواده خطرناك است.

در حال حاضر شاهد این هستیم كه بسیاری از زوجین ما در ابتدای ازدواج از نظر یك مشاور استفاده می كنند و شروع یا خاتمه زندگی خود را وابسته به نظر یك مشاور خانواده می دانند؛ فكر می كنید تا چه اندازه این طرز نگاه به روند فرآیندهای مشاوره درست است؟

زمانی كه شما با نظر و تائید یك مشاور وارد زندگی مشترك می شوید و این نظر را به عنوان یك تضمین برای ورود به زندگی خانوادگی دریافت می كنید چنانچه اگر با مشكلات خانوادگی روبه رو شوید به جای ایجاد تغییر رویه در زندگی، ذهن تان به دنبال این تصور است كه روانشناس شما اشتباه كرده و شما زوج همراهی نیستید و باید از یكدیگر جدا شوید.
متاسفانه یكی از عواملی كه جریان زندگی را از دست افراد خارج می كند و آنها را به سمت كارشناسان بیرونی سوق می دهد همین مسئله است كه سبب می شود زوجین به جای بهبود توانمندی های خود در زندگی مشترك و حل اختلافات، مشتری مشاوران و روانشناسان مراكز مشاوره شوند؛ البته باید گفت ما مشاوران و روانشناسان بسیار دلسوزی را هم داریم كه به حل مسائل زوجین و خانواده ها كمك می كنند.

غلبه حوزه مشاوره و نگاه خاص مشاوران بر زندگی خانوادگی چه آسیب هایی را در پی خواهد داشت؟

اما در خصوص غلبه حوزه مشاوره بر زندگی خانوادگی آسیب هایی را مشاهده می كنیم كه ناشی از رویكرد خاص این افراد نسبت به حوزه خانواده است كه اغلب به دلیل زمینه دانشی كه دارند به صورت فردی با این مسئله برخورد می كنند؛ البته بحث توانمندسازی زوجین بحث بسیار مهمی است و همه ما نیازمند به مراجعه و مشاوره هستیم اما اینكه مشاوره پیش از ازدواج را به عنوان یك راهكار تضمین زندگی موفق بدانیم راهكار درستی نیست.

مشاوران و روانشناسان تا چه اندازه دیدگاه های خاص خود را در جلسات مشاوره به افراد منتقل می كنند؟

این مسئله طبیعی است كه هر روانشناس و مشاور دیدگاه های خاص خود را از میان مكاتب روانشناسی استخراج می كند، برای مثال یك مشاور و روانشناس به فرد اهمیت می دهد، یكی به تشكیل زندگی خانوادگی اهمیت می دهد و با شنیدن اهداف و آروزهایی كه هر شخص در پی آن می خواهد ازدواج كند تائید می كند كه زوجین با یكدیگر ازدواج كنند یا نه!
نكته مهم این است كه اگر روانشناس، یك فرد حاذق باشد در انتهای مشاوره خود اشاره می كند كه این نظر كارشناسی خودش است و در نهایت تصمیم با افراد باشد و آنچه كه پس از این در زندگی رخ می دهد به عهده افراد است بنابراین باید بتوانند از پس آن برآیند كه متاسفانه در حوزه روانشناسی اغلب چنین اتفاقی نمی افتد و این ماجرا یك آسیب بزرگ است، چراكه شما اختیار زندگی خود را به نگاه یك مشاور خاص واگذار می كنید كه برای زندگی شما تعیین تكلیف كند و این اصولاً با نگاه به خانواده و توانمند سازی افراد مقابله می كند.



وابستگی زوجین به جلسات مشاوره برای حل مشكلات و مسائل خانوادگی چه آسیب هایی را متوجه نهاد خانواده می كند؟

یكی از آسیب های دیگر این مسئله وابستگی زوجین به مكان های بیرونی است و تشكیل این ذهنیت كه حل مشكلات زوجین در بیرون از منزل اتفاق می افتد؛ به بیان دیگر زوجین خود را برای حل مشكلات كافی نمی دانند و احساس می كنند حتماً باید به یك مشاوره مراجعه كنند.

در حال حاضر بیشترین مشتری جلسات مشاوره خانم ها هستند و ما شاهد این هستیم كه آقایان كمتر علاقمند به شركت در این جلسات برای حل مسائل خانوادگی دارند این موضوع چه صدماتی را به دنبال خواهد داشت؟

همانطور كه گفتید خانم ها بیشترین مشتری این مشاوران هستند و آقایان مشاركت كمتری دارند و چنین فرایندی را قبول ندارند؛ این یك جانبه مشاوره گرفتن خانم ها علاوه بر اینكه یك ناامیدی برای خانم ها ایجاد می كند كه خودش زمینه مشكلات بیشتری را به وجود می آورد، مسئله دیگر این است كه روانشناس هم نمی تواند به آن چیزی كه می خواهد برسد چون یكجانبه صحبت كردن روانشناسان با خانم ها به عنوان یكی از طرفین مشكلات نمی تواند مسئله را حل كند.
این شكل از مشاوره ها در فرایندی كه در حال انجام است آسیب هایی را در زمینه انحلال خانواده ها دارد برای مثال در گفت و گو با خانم ها و آقایانی كه در حال زندگی هستند و یا جدا شدند، انها نقش پررنگی را به مشاوران می دهند از این جهت كه از یك مشاوره این نكته را شنیده باشید كه بچه و یا همسر مهم نیستند و آنچه كه اهمیت دارد خودت هستی و تو باید به دنبال آرزوهات باشی؛ مخاطب این جمله می تواند خانم یا آقا باشد و از آنجا كه در برخی دیدگاه های روانشناسی فرد محور است با نگاه جمعی كه تشكیل و حفظ خانواده را سرلوحه قرار می دهد تعارض دارد بنابراین این حوزه هم نیازمند توجه جدی است.



آیا می توان سازوكار مشخصی برای فرآیند مشاوره به زوجین ایجاد كرد؟

ما نمی توانیم همه مشاوران و روانشناسان را كنترل كنیم و یا دستورالعمل خاصی را برای آنها داشته باشیم، از آنجا كه روانشناسان مثل افراد دیگر دارای نقطه نظرات خاصی در خصوص انسان، خوشبختی، حفظ زندگی خانوادگی و یا شرایطی كه یك فرد می تواند با آن وارد زندگی مشترك شود متفاوت هستند از این جهت به نظر می رسد كه این میزان وابسته كردن ازدواج به مشاوره به نظرم بیش از آنكه فرصت و منفعت داشته باشد آسیب زا خواهد بود.

بسیاری از خانواده ها از لحاظ اقتصادی از انجام جلسات مشاوره محروم هستند نظر شما در این خصوص چیست؟

در مورد خانواده هایی كه از لحاظ اقتصادی به مشاوره و روانشناسان دسترسی ندارند صرف نظر از اینكه با مدل مشاوره دادن به خانواده ها و تحكیم زندگی خانوادگی موافق نیستم به شدت تاكید می كنم ما نیازمند آموزش مهارت، توانمندسازی زنان و مردان، تصحیح باورهای غلط در مورد زندگی خانوادگی، زنانگی و مردانگی، انتظارات خود از همسر، مدیریت بحران های زندگی و آموزش هایی از این قبیل هستیم.
متاسفانه جلسات مشاوره؛ جلسات پرتكراری هستند و در حال حاضر برای 45 دقیقه مبلغ 350 هزار تومان برای هر جلسه دریافت می شود كه این برای یك خانواده هزینه بسیار هنگفتی را به دنبال خواهد داشت بنابراین به نظر می رسد باید به جای اینكه این آموزش ها و توانمندسازی زوجین را خصوصی باشد از نهادهای عمومی مانند رسانه ها و برنامه هایی در صدا و سیما به شكل گسترده تری برای آموزش ها را زوجین استفاده شود.

زمانی كه ما یك شبكه خاص برای آموزش داشته باشیم كسانی كه توانایی دسترسی به مطب ها را ندارند و از عهده پرداخت هزینه ها برنمی آیند از این شبكه استفاده می كنند البته انجام این كار نیازمند برنامه ریزی طولانی مدتی است.

جامعه شناسان تا چه اندازه می توانند در حوزه تحكیم نهاد خانواده به زوجین و یا مشاوران خانواده كمك كنند؟

چنانچه مشاوران نگاه های جامع نگری به خانواده، جایگاه فرد در خانواده، ارتقای شخصیتی، اهمیت خانواده و نگهداشت آن را در نظر داشته باشند همچنین اهمیت و تشكیل خانواده برای جامعه را هم در نظر داشته باشند؛ برنامه های جامعی با این سه زاویه نگاه از طرف نه تنها مشاوران بلكه جامعه شناسان مورد استقبال طراحی می شود و می توان امید داشت كه مسائل حوزه خانواده رو به كاهش برود و افراد در حوزه مدیریت مسائل و مشكلات خود توانمندتر باشند.
در بحث مشاوره جدا كردن حوزه مشاوران و روانشناسان از جامعه شناسان تنها از این باب كه این افراد آموزش های تخصصی از نحوه مواجهه با افراد و یا مباحث تخصصی خودشان را دارند درست نیست؛ چراكه جامعه شناسان نظرات خاصی در حوزه زنان و خانواده دارند كه می تواند مكمل این حوزه باشد.
جامعه شناسان نگاه كلی به خانواده دارند و روانشناسان نگاه فردی طبیعتاً زمانی كه این دو رویكرد در كنار هم قرار می گیرند نگاه واقع بینانه تری نسبت به حوزه های خانواده، استراتژی ها، تحكیم، جلوگیری از طلاق و به تعویق انداختن آن و مهارت های والدینی به جامعه مخاطب عرضه خواهد شد كه از این جهت علاوه بر اینكه حوزه از اختصاص مشاوران و روانشناسان خارج می شود در اشتراك با جامعه شناسان نگاه چند بعدی تر به مسئله تزریق خواهد شد كه بهتر می تواند به حوزه خانواده كمك كند.

همانطور كه گفتید نمی توان برای انجام مشاوره ازدواج به مشاوران خانواده ساز و كار مشخصی ارائه كرد؛ با توجه به اینكه ما در جامعه ای زندگی می كنیم كه خانواده دارای ارزش بسیار زیادی است به نظر شما دلیل عدم این توانانی چیست؟

روانشناسان از بین مكاتب موجود یك مكتب را انتخاب می كنند كه به نظرات خودشان نزدیك باشد و آن را مبنای نظر كارشناسی خود قرار می دهند، بنابراین اگر شما با یك مشكل به دو روانشناس مراجعه كنید متوجه می شوید كه روی یك مسئله مشترك دو نظر متفاوت به شما ارائه می شود برای مثال روانشناسی ممكن است ازدواج شما را مناسب بداند و دیگری چنین نظری نداشته باشد به همین دلیل نمی توان ساز وكار مشخصی به مشاوران داد.
حتی اگر فرض كنید هم كه ساز و كار مشخصی وجود داشته باشد چك كردن اینكه آیا مشاوران و روانشناسان به این دستورالعمل ها عمل می كنند یا نه و آن را می پذیرند باید درنظر گرفته شود كه عملاً كار غیرممكنی است، اما به نظر می رسد این زاویه سازی در همراهی روانشناسان، جامعه شناسان و مشاوران همچنین همراهی ارزش های فرهنگی و دینی كه جامعه ایرانی نسبت به ازدواج، خانواده و توانمندی افراد برای ورود به خانواده دارند می تواند از آسیب های روانشناسی و هم سختی های كلان نگر جامعه شناسی جلوگیری كرد و علاوه بر اینكه فرد را متوجه تكالیف فردی كنیم؛ تكلیفش را نسبت به جامعه و وظایفی كه دارد را هم به آن یادآوری كنیم.
همانطور كه شما هم اشاره كردید ما در جامعه ای زندگی می كنیم كه خانواده دارای ارزش بسیار زیادی است؛ چنانچه كه در جوامع غربی مشاهده می شود كه نگرانی خاصی بابت تجویز به جدایی و ازدواج دو شخص نداریم چون این مسئله آموزش داده شده كه هر زمان رابطه برای شما آسیب زننده بود می توانید از آن خارج شوید اما ما نمی توانیم چنین تجویزی داشته باشیم چون در جامعه ای كه ما زندگی می كنیم افراد تكالیفی را در حوزه اجتماع، دین و فرهنگ دارند بنابراین باید از طریق نكاتی كه به افراد از طریق مشاوره آموزش داده می شود در ضمن این ماجرا دیده شود و آنچه گفته می شود با توجه به زمینه فرهنگی و مذهبی كه افراد در آن زندگی می كنند باشد؛ بنابراین به نظر می رسد كه ارائه دستورالعمل غیرممكن است و اگر صادر هم شود رعایت آن تضمینی ندارد و با توجه به مكاتب مختلف روانشناسی عملاً نمی توان به افراد ساز وكار مشخصی داد.