به گزارش ایسنا، از حدود سه دهه پیش تاكنون، موضوع پیوستن آموزش پزشكی به آموزش عالی به یك جدال قدیمی بین دو وزارت خانه علوم و بهداشت تبدیل شده است. پرونده ای كه پس از هر بار مطرح شدن، صدای موافقان و مخالفان آن بلند می شود و هر كدام آنها با صراحت و جدیت بیشتر بر درست بودن نظرات و عقاید خود پای می فشارند. در این گزارش، با نگاهی گذرا به تاریخچه آموزش عالی و به تبع آن آموزش پزشكی، شكل گیری و هدایت دانشكده های پزشكی از زمان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران می پردازیم.

سابقه آموزش عالی در ایران به زمان های بسیار قدیم بر می گردد، به گونه ای كه تاریخ نگاران كهنسال ترین دانشگاه جهان را "جندی شاپور" معرفی می كنند. این دانشگاه كه در دوران قبل از اسلام به وجود آمد و شهرت جهانی یافت و به شاهپور اول "پادشاه ساسانی"- منصوب بوده، از قرن چهارم تا دهم میلادی تداوم داشته است.

دانشگاه جندی شاپور یا گندی شاپور از لحاظ آموزش و تحقیق در فلسفه و طب شهرت داشت. این دانشگاه دامنه علوم آن روز را وسعت بخشید و با تلفیق نكات مثبت از روش های یونانی و هندی، قوانینی وضع شد كه در دنیای آن روز روش نوین علم پزشكی بود. بر این اساس دانشگاه جندی شاپور در حدود 1700 سال پیش بنا شد و تا پنج قرن گاهواره علوم پزشكی، فلسفه، نجوم و ریاضیات بود. بسیاری از كتاب ها كه به زبان های مختلف پیرامون علم پزشكی و تاریخچه آن نوشته شده با نام جند شاپور یا گند شاپور توأم است.

با ظهور اسلام و توسعه معارف اسلامی، این مركز بزرگ علمی به تدریج اهمیت و اعتبار خود را از دست داد تا آنكه در حدود قرن پنجم هجری، خواجه نظام الملك (ابوعلی حسن بن اسحق) برای ترویج علم و هنر و تاسیس مدارس عالی تلاش كرد. او در سال 485 هجری، ساختمان نظامیه بغداد را آغاز كرد و در شهرهای دیگر ایران نیز از قبیل نیشابور، بلخ، هرات، آمل، اصفهان دست به تأسیس مدارس عالی موسوم به "نظامیه" زد كه مهمترین و معروف ترین آنها مدارس بیهقیه و سعیدیه بود و مواد درسی آن شامل فقه، حدیث، تفسیر، علم حساب و پزشكی می شد.

در واقع با پیدایش نظامیه های مذكور، امور آموزش عالی در این مراكز مستقر شد كه از لحاظ سازمان و تشكیلات، نسبت به مدارس سابق پیشرفته تر و مجهزتر بودند و برای مدارس بعدی، نمونه و سرمشق واقع شدند. همچنین، نظام الملك جهت اداره این مدارس، موقوفاتی تعیین كرد كه از درآمد آن هزینه نگهداری مدرسه، مواجب مدرسان، كاركنان و كتابداری و... تأدیه میشده است.

از هنگام تأسیس دانشگاه جندی شاپور تا زمان تشكیل دولت صفویه، آموزش عالی سنتی ایران همواره نیازمند حمایت دولت ها بوده و به همین جهت همگام با تحولات سیاسی، دچار فراز و نشیب می شده است.

نظام آموزش عالی نوین در ایران

هسته ی اولیه تعلیمات عالیه نوین در ایران با ایجاد مدرسه دارالفنون شكل گرفت. در سال 1266 هـ . ق میرزا تقی خان امیركبیر در گوشه ای از ارگ تهران بنای مدرسه ای را به سبك مدارس عالیه اروپا شروع كرد و آن را دارالفنون نامید. بنابر آنچه گفته شد، آموزش عالی نوین در ایران با ایجاد دارالفنون همراه است.

از دارالفنون تا دانشگاه تهران

قبل از تأسیس دانشگاه تهران، مراكز علمی به صورت پراكنده و جدا از یكدیگر قرار داشتند، اما بعدها به منظور تمركز مدارس عالی در یك محدوده معین و برای آن كه تعلیمات عالیه در ایران بر پایه اساسی استوار شد و امور آموزشی و علمی مدارس عالیه تحت نظم و ترتیب معینی درآید، قانون تأسیس دانشگاه تهران در خردادماه 1313 به تصویب مجلس رسید.

فكر تأسیس دانشگاه از سال 1307 و در زمان وزارت معارف سید محمد تدین به وجود آمد، اما چون امكانات لازم فراهم نبود، اجرای آن به تأخیر افتاد؛

در واقع در سال 1310، دكتر عیسی صدیق اطراف دولت آمریكا برای مطالعه در امور آموزش و پرورش آن كشور دعوت شد و همان زمان از سوی رضاخان مامور شد طرحی برای تأسیس یك دارالفنون (كه بعدها دانشگاه تهران خوانده شد) در تهران با تعیین نوع تأسیسات، عده معلم و بودجه فراهم كند در نهایت در خرداد ماه 1310 طرح مزبور در مورد تصویب رضاخان قرار گرفت و دستور اجرای آن را به وزیر معارف وقت داده شد و قانون تأسیس دانشگاه در كمیسیونی مورد مطالعه و رسیدگی قرار گرفت.

افتتاح دانشگاه تهران

سرانجام در سال 1313 هـ . ش فكر تأسیس دانشگاه و مركزی كه جامع همه یا اغلب مدارس عالیه باشد به مرحله عمل درآمد. به موجب قانون مصوب خرداد آن سال، تأسیس "دانشگاه از تصویب مجلس شورای ملی گذشت. افتتاح رسمی دانشگاه تهران روز جمعه 24 اسفند 1313 یك ساعت و نیم پیش از ظهر در دانشكده حقوق انجام پذیرفت".

اولین شعب های دانشگاه تهران

"طب و شعب و فروع آن"، "حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی"، "فنی"، " علوم معقول و منقول"، " علوم طبیعی و ریاضی" و در نهایت " ادبیات، فلسفه و علوم تربیتی" از جمله شعب دانشگاه تهران محسوب شد.

از سال 1326 ش با تأسیس دانشگاه تبریز، دولت به فكر ایجاد دانشگاه هایی در شهرستان ها افتاد. در تاریخ سوم خردادماه 1328 بنا به تصویب مجلس به وزارت فرهنگ اجازه داده شد كه در شهرستان های مشهد، اصفهان، شیراز و هر شهرستان دیگری كه وزارت فرهنگ لازم بداند، به تدریج دانشگاه تأسیس نموده و دانشگاه تبریز را تكمیل و در اهواز اقدام به تأسیس دانشكده پزشكی نماید.

آموزشگاه عالی بهداری مشهد كه در سال 1318 و آموزشگاه های بهداری اصفهان و شیراز كه هر دو در سال 1325 تأسیس یافته بودند، به ترتیب هسته های نخستین ایجاد دانشگاه های مشهد، اصفهان و شیراز را تشكیل دادند. دانشگاه شیراز كه در سال 1335 رسمیت یافته بود، در سال 1341 با ارائه طرحی نوین تبدیل به دانشگاه پهلوی شد و از سال 1340 به بعد، دولت اجازه تأسیس مدارس عالی به اشخاص و هیأت های خصوصی را هم صادر كرد.

از سال 1332 تا 1341 دانشگاه اهواز، ملی، مدرسه عالی نقشه برداری، مدرسه عالی ادبیات و زبان های خارجی، دانشكده پلی تكنیك و انیستیتو خوار و بار به وجود آمدند و تا سال 1357 تعداد دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی كشور به 23 دانشگاه و 206 مؤسسه آموزش عالی در دوره های روزانه، شبانه و در سطوح مختلف تحصیلی بالغ گشت.

نخستین مركز نوین آموزش پزشكی

نخستین مركز نوین آموزش پزشكی در سال 1230 به همت میرزا تقی خان امیركبیر به عنوان بخشی از مدرسه دارالفنون تأسیس شد. در این مركز "یاكوب ادوارد پولاك" اتریشی به عنوان معلم حكمت و طب و جراحی و فوكتی ایتالیایی به عنوان معلم علوم طبیعی و دواسازی در دارالفنون به استخدام درآمدند. پولاك به تدریج فارسی آموخت و با كمك نخستین شاگردانش به تألیف كتب پزشكی به زبان فارسی و معادل یابی دقیق واژگان پزشكی فرانسوی پرداخت كه نخستین كتب مدرن پزشكی فارسی محسوب می شدند.

"پولاك" بنیان گذار و نخستین انجام دهنده بسیاری اقدامات پزشكی مدرن در ایران است؛ از جمله نخستین عمل جراحی مدرن كه در دسامبر 1852 انجام شد و در آن فوكتی برای نخستین بار در ایران از "اتر" برای بیهوشی استفاده كرد. یا كالبدشكافی یكی از معلمان فوت شده دارالفنون كه اولین نمونه از بررسی های پزشكی قانونی در ایران هم محسوب می شود. پس از آن چند تن از شاگردان برای تكمیل تحصیلات به فرانسه اعزام شدند ولی نخستین كسی كه در ایران درجه دكتری گرفت خلیل خان ثقفی (اعلم الدوله) است كه در 1305 فارغ التحصیل شد.

در هفتادمین سالگرد تأسیس دارالفنون، شعب طب و داروسازی آن جدا شد و با عنوان "مدرسه طب و داروسازی" به فعالیت ادامه داد. تا سال 1303 مدرسه در همان دارالفنون دایر بود كه در این سال به یكی از حیاط های عمارت مسعودیه منتقل شد.

در سال 1313 با تصویب قانون تأسیس دانشگاه مدرسه طب و داروسازی به یكی از دانشكده های این دانشگاه تبدیل شد. سالن تشریح نخستین بخش از محوطه اصلی بود كه شروع به كار كرد. در سال 1318 پروفسور شارل ابرلن از آسیب شناسان به نام دنیا به ریاست دانشكده پزشكی درآمد. پس از وی امیراعلم و سپس جواد آشتیانی این ریاست را بر عهده داشتند.

در سال 1313 شرط تكمیل دوره طب طی كردن پنج سال تحصیل بود كه در سال 1315 به 6 سال افزایش یافت و در 1336-–1337 با اضافه شدن یك سال كارورزی به 7 سال رسید و تا امروز بدون تغییر مانده است. از سال 1335 دانشكده های دندانپزشكی و داروسازی مستقل شدند. در 1340 برای دانشكده چهار رشته پزشكی، جراحی، بیماری های زنان و مامایی تعیین شد. در سال های بعد دانشكده ها و مراكز آموزشی دیگری در شهرهای دیگر ایران بنا شدند.

تاسیس اولین دانشكده پزشكی

بر این اساس تشكیلات مدرسه طب كه در سال 1297 از دارالفنون جدا شد. در همین دوره به خصوص از سال 1307، آموزش پزشكی نظم و قوام بیشتری پیدا كرد و به دوره های آموزش علوم پایه و بالینی تقسیم شد. این مدرسه در نهایت در سال 1313 با تأسیس دانشكده پزشكی دانشگاه تهران در این دانشكده ادغام شد.

در سال 1318 پروفسور شارل ابرلن از آسیب شناسان بنام دنیا به ریاست دانشكده پزشكی را بر عهده گرفت. پس از وی امیراعلم و سپس جواد آشتیانی این سمت را بر عهده داشتند. از سال 1335 دانشكده های دندانپزشكی و داروسازی از این دانشكده مستقل شدند و در 1340 برای دانشكده چهار رشته پزشكی، جراحی، بیماری های زنان و مامایی تعیین شد. در سال های بعد دانشكده ها و مراكز آموزشی دیگری در شهرهای دیگر ایران بنا شدند.

پس از دانشكده پزشكی دانشگاه تهران، دانشكده های پزشكی شیراز، اصفهان و تبریز در سال 1325 تاسیس شدند و سه سال بعد در سال 1328 نیز دانشكده پزشكی مشهد شروع به كار كرد. دانشگاه شهید بهشتی فعلی (دانشكده های علوم پزشكی ملی)، اهواز، ارتش، علوم پزشكی ایران (شاهنشاهی)، كرمانشاه، ساری، همدان، ارومیه، كرمان، جهرم و فسا تا پیش از انقلاب اسلامی تأسیس شدند.

رشته های علوم پزشكی بعد از پیروزی انقلاب

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تغییر در بافت وزارتخانه ها، قانون تشكیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی به منظور استفاده مطلوب و هماهنگ از امكانات پزشكی كشور در جهت تأمین و تعمیم بهداشت، درمان، بهزیستی، آموزش و پژوهش پزشكی و تحقق بندهای 4 و 12 و 13 اصل سوم و آن قسمت از اهداف اصل 29 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران كه مربوط به خدمات بهداشت و درمان و بهزیستی است در 24 مهرماه 1364 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.

در سال 1365 تشكیلات آموزش رشته های علوم پزشكی از وزارت علوم و آموزش عالی منفك شد و با وزارت بهداری تواماً تحت عنوان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی به كار خود ادامه داد و دانشگاه های جامع كشور نیز نیز به تبع آن به تدریج به دو مؤسسه مستقل انشقاق یافتند كه هر یك با مدیریت جداگانه اداره می گردد.

توقف تاسیس دانشكده ها

فرایند تاسیس دانشكده های علوم پزشكی نیز كه با وقوع انقلاب اسلامی متوقف شده بود، در سال 1361 با تأسیس دانشكده های علوم پزشكی در شاهرود و رفسنجان از سر گرفته شد و عمدهٔ دانشكده های علوم پزشكی كشور از همان سال تا پایان دههٔ 1360 تأسیس شدند.

آموزش پزشكی در سال 1364 در حالی به وزارت بهداشت پیوست كه بنا به گفته كارشناسان یكی از دلایل آن كمبود نیروی انسانی و نیاز كشور به كادر درمانی در آن زمان بود، نیازی كه با افزایش چند برابری ظرفیت پزشكی و توسعه دوره های نوین پزشكی و دانشگاههای علوم پزشكی برطرف شد و فراتر از آن ، كشورمان علاوه بر رفع مشكلات درمانی مناطق محروم، به توانمندی اعزام پزشك به خارج نیز دست یافت.

در كنار دانشگاه های دولتی، دانشگاه آزاد اسلامی نیز در برخی واحدهای خود به آموزش دانشجویان رشته های علوم پزشكی می پردازد ولی برخلاف دانشگاه ها و دانشكده های علوم پزشكی نقش چندانی در ارائه خدمات بهداشتی درمانی ندارد.

حال عده ای معتقدند سپردن مسئولیت آموزش دانشجویان رشته های پزشكی به وزارت بهداشت در ایران خطای تاریخی بوده است. چراكه هر كجا كه كارفرما، پیمانكار، بهره بردار و ناظر یكی باشد، فساد و رانت در آنجا به وجود می آید. این گروه معتقدند رشته پزشكی و دیگر رشته های مرتبط در این حوزه را، باید همچون تجربه دیگر كشورهای جهان، وزارت علوم آموزش دهد و پس از آنكه دكتر و پرستار و غیره تربیت شد، وزارت بهداشت می تواند آن ها را جذب كند.

در حال حاضر، آموزش دهنده، آموزش گیرنده، جذب، به كارگیری، تعیین حقوق و … همگی در اختیار وزارت بهداشت و درمان ایران است كه به عقیدهٔ برخی صاحب نظران این انحصار شبهات زیادی در این زمینه به وجود آورده است.

بنابراین برای اولین بار از سال 1381 كه بحث جدایی آموزش از وزارت علوم به طور جدی از سوی دولت مطرح شد. این لایحه مخالفت ها و موافقت های بسیاری را در پی داشت و مخالفان و موافقان در این باره اظهار نظر كردند و حتی لایحه ای در این زمینه تدوین و به مجلس ارسال شد، اما در نهایت این لایحه به تصویب نرسید تا همچنان آموزش جزئی از وزارت بهداشت باقی بماند.

با شروع به كار دولت سیزدهم مجددا زمزمه های جدایی این دو عرصه آموزشی مطرح و برای اولین بار دكتر محمدعلی زلفی گل وزیر علوم با انتقاد از شیوه فعلی آموزش پزشكی تاكید كرد هر چه سریع تر باید آموزش پزشكی به وزارت علوم بازگردد.

دكتر زلفی گل در جلسه 155 شورای ستاد راهبری نقشه جامع علمی كشور، اظهار كرد: شورای عالی انقلاب فرهنگی اصل تاسیس و كاركردش این است كه فراتر از تعارض منافع و مسائل سیاسی باید موضوعات را پیگیری بكند. در این راستا هر چه زودتر آموزش دو وزارتخانه بهداشت و علوم با هم ادغام شوند، جلوی ضررهای بیشتر گرفته خواهد شد.

وزیر علوم ادامه داد: بحث سلامت، تنها به جسم انسان برنمی گردد بلكه سلامت روحی هم مدنظر است. همچنین سلامت جسمی فقط در حوزه پزشكی نیست بلكه تغذیه هم در این مقوله جای دارد بنابراین با فاكتور تغذیه، دانش كشاورزی، دامپزشكی هم در سلامت انسان نقش دارد.

وی ضمن بیان اهمیت تجهیزات و تكنولوژی در بحث سلامت تصریح كرد: با این پیش زمینه رشته های مهندسی را از رشته های پزشكی نمی توان جدا كرد. همچنین اگر بحث سلامت روح را لحاظ كنیم، سلامت روحی دیگر در مقوله پزشكی نمی گنجد بلكه به رشته های علوم انسانی، رشته روانشناسی و علوم دینی برمی گردد. درواقع شخصیت علمی باید متوازن باشد. شخصیت را مثل جورچینی در نظر بگیرید كه اگر تكه های آن را از جدا كنید، شالوده ی آن از حالت متوازن می افتد. تحقیقات بین رشته ای، چند رشته ای همگی كنار گذاشته شده است؛ حال چه زمانی این گسستگی اصلاح خواهد شد! مگر می توان رشته داروسازی را از شیمی و داروسازی را از بیوشیمی جدا كرد! مگر می توان رشته انگل شناسی پزشكی را از دامپزشكی و كشاورزی جدا كرد.

وزیر علوم گفت: اگر دانشگاه های وزارت بهداشت و وزارت علوم در كنار هم قرار بگیرند، رتبه بندی دانشگاه های ایران در ابعاد بین المللی فرق خواهد كرد. درخصوص بخش ظرفیت های پزشكی؛ یك استاندارد جهانی نسبت پزشك عمومی با جمعیت وجود دارد. اگر طبق آمار جهانی، ایران از استانداردها جهانی در سرانه پزشكی عقب است باید در عمل به این میزان دست یابد.

موافقان جدایی آموزش از وزارت بهداشت معتقدند: ادغام نه تنها هزینه ای ندارد؛ بلكه در درازمدت از صرف هزینه های اضافی جلوگیری میكند. این گروه معتقدند سوءمدیریت در وزارت بهداشت، ارائه خدمات بهداشتی را با مشكل مواجه كرده است و همه مردم ناراضی اند. از سوی دیگر وزارت علوم تجربه اداره دانشگاهها را دارد و دراین باره از مدیریت مطلوب استفاده خواهد كرد، در نظر گرفتن این موارد موجب می شود وضع آموزش و پژوهش در حوزه آموزش پزشكی بهبود پیدا كند.

درخواست وزیر علوم و سخنان موافقان در حمایت از این ادغام با واكنش منفی وزارت بهداشت و روسای دانشگاه های علوم پزشكی روبه رو شده است؛ به طوری كه دكتر غلامرضا حسن زاده، دبیر شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشكی در این باره اظهار كرد: از سال 1364 با هدف كارآمدتر كردن نظام بهداشتی و درمانی كشور و اثربخشی بیشتر در آموزش پزشكی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی تشكیل شد و نقطه قوت وزارت بهداشت، چیدمان عرصه های آموزشی، نظام ارزشیابی و اعتباربخشی و پویایی آموزش پزشكی بوده است.

وی نیز خواهان الگوبرداری از توسعه آموزش علوم پزشكی توسط دانشگاه های وزارت علوم شده و معتقد است: اگر وزیر علوم عنوان می كند باید داروسازی را در كنار شیمی قرار دهیم، باید دید آیا توانسته اند بین بیولوژی، شیمی و فیزیك كه در یك دانشكده بوده ارتباط برقرار كنند؟ اگر الگویی وجود دارد به ما هم بگویند تا از آن الگوها استفاده كنیم.

به گزارش ایسنا، با توجه به سوابق پرونده " ادغام آموزش پزشكی در وزارت علوم" حال باید دید این جدال 30 ساله در مقطع فعلی به نتیجه می رسد یا باز هم بدون نتیجه و عاقبت به صورت موقت خاتمه می یابد، تا فصل دیگر و اظهار نظر دیگری ....

انتهای پیام