گزارشی از فروش اینترنتی دارو و مكمل های قاچاق، تقلبی و تاریخ مصرف گذشته كه به نام برندهای خارجی و با قیمت های بالا عرضه می شوند گزارش

مریم سرخوش، روزنامه نگار

وزارت بهداشت به صراحت اعلام كرده، فروش اینترنتی دارو غیرقانونی است و هیچ داروخانه ای حق عرضه این محصولات به صورت آنلاین را ندارد. با این حال بررسی های همشهری نشان می دهد كه داروها نه تنها از سوی برخی اپلیكیشن ها و سایت ها، بلكه از سوی داروخانه های رسمی هم در فضای مجازی فروخته می شود. البته بهرام دارایی، رئیس سازمان غذا و دارو چندی پیش در این باره گفته بود كه «براساس ضابطه ای كه از سوی سازمان غذا و دارو ابلاغ شده، داروخانه ها تنها محلی هستند كه می توانند صفحه فروش اینترنتی داشته باشند، اما فروش اینترنتی دارو ندارند و تنها عرضه داروهای طبیعی، گیاهی، مكمل ها، شیرخشك و برخی تجهیزات مصرفی پزشكی به صورت اینترنتی مجاز است.» علیرضا رحیم نیا، مدیركل دفتر بازرسی، ارزیابی عملكرد و پاسخگویی به شكایات وزارت بهداشت اما بر فروش اینترنتی دارو از سوی برخی داروخانه ها تأكید كرده است. او گفته: «فروش اینترنتی دارو تخلف است. در این خصوص جلساتی برگزار و مقرر شد داروخانه هایی كه به صورت اینترنتی دارو می فروشند، شناسایی شده و علاوه بر قطع سهمیه دارویی شان، به كمیسیون ماده 20 نیز معرفی شوند.» اقدام غیرقانونی داروخانه ها نه به صورت مستقیم كه با فعالیت مشترك برخی سایت های غیرمجاز و حتی اپلیكیشن ها انجام می شود؛ این در حالی است كه در قانون تجارت الكترونیك در ماده8 به صراحت آمده كه اگر كالایی فروش اینترنتی دارد، باید مبدا و مقصد آن به صورت كامل مشخص شود، اما حداقل در فروش های اینترنتی به هیچ عنوان مشخص نیست كه دارو از كدام مبدأ تهیه شده است؛ داروخانه؟ خیابان ناصرخسرو یا شركت های تولیدكننده قانونی؟ همه اینها در شرایطی است كه با فعالیت گسترده این داروفروشان مجازی، آسیبی كه وارد می شود به مردم است؛ چراكه عرضه داروهای تاریخ مصرف گذشته و قاچاق و مكمل های مثلا خارجی اما بی كیفیت، هم پول مردم را هدر می دهد و هم زمان طلایی آنها برای دسترسی به دارو و درمان را. همشهری در گفت وگو با فعالان تولید، توزیع و عرضه دارو و مكمل ها به اطلاعات جدیدی در این زمینه دست پیدا كرده كه نشان می دهد بسیاری از داروهایی كه به صورت اینترنتی فروخته می شوند، داروهای تاریخ مصرف گذشته و بی اثر هستند كه در بسیاری از مواقع به نام یك برند خارجی و به قیمت بسیار بالا به فروش می رسند.

اشتباهات فاحش در فروش اینترنتی دارو
یكی از این داروخانه داران در شمال تهران درباره فروش اینترنتی دارو توضیحاتی به همشهری می دهد.او می گوید: «ماجرا تنها ممنوعیت فروش است؛ درحالی كه نظارت درستی وجود ندارد و به راحتی می توان دارو را اینترنتی عرضه كرد، نیازی هم نیست كه سایت داروخانه باشد، با همین سایت های موجود و اپلیكیشن ها هم می توان توافق كرد و دارو را فروخت. سازمان غذا و دارو هنوز نتوانسته جلوی این اتفاقات را بگیرد.» این داروخانه دار كه نخواست نامش در گزارش بیاید، به شكایت وزارت بهداشت از یكی از اپلیكیشن های اینترنتی عرضه دارو اشاره می كند و می گوید: «چیزی كه ما شنیدیم، تنها جریمه درنظر گرفته شده برای این اپلیكیشن متخلف، 5میلیون تومان بود كه به راحتی پرداخت شد و حالا آنها همچنان به كارشان ادامه می دهند. داروخانه ها در سایت های متعلق به خودشان تنها مجاز به عرضه مكمل ها و محصولات بهداشتی و آرایشی هستند، اما به دلیل كم شدن درآمد فروش دارو بعد از مدتی اقدام به فروش اینترنتی دارو می كنند كه كار اشتباهی است؛ چراكه باید مسئول فنی بر عرضه دارو به بیمار نظارت كند، اما در فروش آنلاین چنین اتفاقی نمی افتد.» به گفته او، نه تنها داروهای بدون نسخه كه حتی داروهای نسخه دار هم اینترنتی فروخته می شوند: «تنها درباره برخی داروها الزام ثبت در سامانه تی تك وجود دارد، داروهایی كه نیاز به ثبت ندارند را می توان اینترنتی هم فروخت.» امیر محمدی، مسئول فنی یكی دیگر از داروخانه هاست. او هم درباره پیامدهای فروش اینترنتی دارو توضیح بیشتری می دهد و به همشهری می گوید: «اگر مسئول فنی نظارت نداشته باشد، می تواند منجر به عرضه داروی اشتباه یا دستور اشتباه مصرف شود. با این شرایط تجویزهای خودسرانه هم افزایش پیدا كرده است. حتی افزایش مصرف آنتی بیوتیك ها یا قرص های اعصاب و روان هم ناشی از همین خرید و فروش های اینترنتی و بدون تجویز پزشك است.»

عرضه آنلاین دارو مخرب است
سعید بوربور، مسئول یكی از داروخانه ها در شمال تهران هم معتقد است كه عرضه محصولات دارویی از سوی داروخانه ها باید با نظارت جدی سازمان غذا و دارو همراه شود. او هم به همشهری توضیح می دهد: «شرایط برای همه یكسان نیست. داروخانه ها به دنبال سود خودشان هستند و برخی از آنها چه با نسخه و چه بدون آن، اقدام به فروش دارو می كنند كه اصلا به نفع مردم نیست. عرضه آنلاین دارو بر بستر اینترنت، تحت نظارت سازمان غذا و دارو و با تأیید مسئول فنی، می تواند به نفع بیمار باشد، اما اگر قرار باشد كه همین رویه فعلی ادامه داشته باشد، عرضه آنلاین دارو مخرب است.» او همچنین به قاچاق دارو از سوی داروخانه دارها هم اشاره می كند و می گوید: «برخی از داروخانه ها به صورت علنی در حال قاچاق دارو به كشور عراق هستند. برای نمونه خرید مكمل در پكیج های 10هزار تایی یا آموكسی سیلین 30 هزارتایی بر چه اساسی صورت می گیرد؟ كاملا واضح است كه این حجم از محصولات را برای عرضه در تهران یا دیگر استان ها نمی خواهند. هزار و یك ترفند برای چنین خریدهایی وجود دارد و هیچ نظارت جدی ای بر آن نیست. آنها با همین خریدهای عمده و غیرنقد باعث ورشكستگی داروخانه های دیگر می شوند؛ چرا كه داروخانه های دیگر مجبور می شوند همان محصول را به صورت نقدی از آنها خریداری كنند.» او به نابرابر بودن نظارت ها در عرضه این محصولات از سوی داروخانه ها و دیگر سایت ها هم اشاره می كند و می گوید: «بیمار اگر دارو یا مكملی را از ما بخرد و گزارش نامناسب به 190 یا 1490 بدهد، بلافاصله از سوی وزارت بهداشت پیگیری می شود، اما چه كسی مسئول نظارت بر فروش اینترنتی است كه هیچ وابستگی ای به داروخانه ها ندارند و با جان مردم بازی می كنند.»

دستكاری تاریخ مصرف برخی داروها
اما فروش آنلاین محصولات دارویی و مكمل ها به همین جا ختم نمی شود، چند عضو فعال در شركت های تولیدكننده این محصولات كه نخواستند نام شان در گزارش بیاید، اطلاعات قابل توجهی می دهند. یكی از آنها راننده ای است كه در زمینه پخش مكمل ها، فعالیت می كند. او به همشهری می گوید: «از وقتی كه واردات مكمل به كشور كم شد، تخلفات افزایش پیدا كرد. هنوز هم بسیاری از مكمل های خارجی در داروخانه ها وجود دارد و با توجه به پایان تاریخ مصرف، باید مرجوع شوند. به همین دلیل شركت ها این محصولات را پس می گیرند و با تغییر تاریخ، دوباره به بازار عرضه می كنند. بخشی از این داروها در داروخانه ها توزیع می شود و بخشی هم سر از سایت های اینترنتی درمی آورند.» او درباره اینكه تغییر تاریخ عمدتا روی چه محصولاتی صورت می گیرد، هم توضیح می دهد: «این موارد بیشتر برای داروهای خارجی اتفاق می افتد كه دیگر وارد كشور نمی شود یا داروهایی كه ما نمی توانیم مشابه آنها را تولید كنیم. برخی داروها هم به نام داروی خارجی عرضه می شوند اما تولید داخل اند. روی جعبه این محصولات، عنوان تحت لیسانس شركت های مطرح خارجی زده شده اما هیچ اثری از مواد تولیدكننده محصولات خارجی نیست و كیفیت محصول اصلی را هم ندارد.» مدیر كنترل كیفیت یك شركت تولیدكننده مكمل هم حرف های دیگری می زند. او درباره اینكه آیا تمام شدن تاریخ انقضای داروها و مكمل ها برای مصرف كننده آسیب زاست؟ توضیح می دهد: «این اقدام درباره مكمل ها آسیبی برای مصرف كننده ندارد و تنها ماده مؤثره آنها از بین رفته است. اما درباره داروها ماجرا كاملا متفاوت است و می تواند روند درمان را مختل كند.» به گفته او، هم اكنون در سطح داروخانه ها و حتی فروش آنلاین، بسیار به ندرت مكمل و داروی خارجی اصل وجود دارد و مردم باید آگاه باشند كه برای این محصولات هزینه نكنند: «مردم اگر یك دارو یا مكمل با كیفیت ایرانی را می خرند، می دانند كه اثربخشی بیشتری نسبت به دیگر محصولات خارجی موجود در بازار دارد.» او در پاسخ به این سؤال كه آیا نظارتی بر عرضه محصولات دارویی و مكمل ها از سوی وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو وجود دارد؟ می گوید:« وزارت بهداشت حدود 3، 4سال پیش به شركت های تولید كننده و واردكننده فرصت یكساله داد تا خط تولید داخلی را برای دارو و مكمل های خارجی ایجاد كنند. در این مدت بسیاری از شركت ها تلاش كردند فرمول مواداولیه داروها را بخرند و تحت لیسانس همان شركت خارجی، تولید داخل داشته باشند اما موفق نشدند و شاید از حدود 100شركت تنها 5یا 6شركت توانستند تولید مشابه خارجی داشته باشند. حالا بسیاری از این شركت ها محصول بی كیفیت را در ظاهر با نام و تحت لیسانس شركت خارجی تولید می كنند كه به هیچ عنوان واقعی نیست.» به گفته او عملكرد برخی پزشكان باعث می شود كه عرضه دارو و مكمل های بی كیفیت همچنان ادامه داشته باشد:«ما شكایت هایی از برخی پزشكان درباره كم اثر شدن محصولات داریم و برخی از آنها تمایل به تجویز داروهای ایرانی از شركت های خوب داخلی دارند. اما تعدادشان زیاد نیست، برخی دیگر هم به صورت درصدی با شركت ها توافق و همان داروی بی كیفیت را به بیمار تحمیل می كنند.»

قاچاق عمده مكمل و داروهای قوای جنسی به عراق
یك ویزیتور مكمل دارویی هم درباره قیمت پایین برخی از مكمل ها و داروها در سایت های اینترنتی نسبت به داروخانه ها، هم به همشهری توضیح می دهد و می گوید: «ما هم اكنون دارو یا مكمل خارجی نداریم و اگر هم باشد به صورت قاچاق و یا مسافری وارد كشور می شود كه شرایط نگهداری آنها به هیچ عنوان مناسب نیست. بیشتر سایت های اینترنتی وابسته به داروخانه ها هستند و محصولاتشان را از همان جا تهیه می كنند. برخی هم مستقیما با خود تولیدكننده ها ارتباط دارند و با توجه به حذف شدن واسطه ها محصول ارزان تری دریافت می كنند. نكته عجیبی كه من در این مدت درباره محصولات خارجی دیدم، نگهداری برخی از این داروها و آمپول ها و مكمل ها خارج از محیط یخچالی و در انبار غیرمجاز داروخانه هاست، چرا كه اگر بازرس آنها را ببیند، حتما داروخانه پلمب می شود. تقریبا هیچ یك از این محصولات به صورت استاندارد نگهداری نمی شوند و حتی اگر آسیبی به مصرف كننده وارد نكنند، اثربخشی هم نخواهند داشت.» او درباره اینكه آیا خریدهای عمده از سوی داروخانه ها با هدف قاچاق دارو به كشورهای همسایه انجام می شود؟ هم توضیح می دهد:«بسیاری از مكمل ها و داروهای توانبخشی قوای جنسی به عراق و كردستان قاچاق می شود. ما مشتری هایی داریم كه می توانند دو سوم محصول ماهانه ما را به اربیل عراق قاچاق كنند و پول خوبی هم برای آن می دهند. شركت های تولیدكننده یا داروخانه ها به صورت قانونی اجازه چنین كاری را ندارند اما با فاكتورسازی و تقسیم كردن فروش عمده محصول به نام چند شركت و داروخانه در نهایت در زنجیره توزیع، به راحتی دارو قاچاق می شود.»

نكته
فروش آنلاین و غیرقانونی ترامادول و داروهای سقط جنین
بررسی های میدانی نشان می دهد كه داروخانه ها به طور رسمی، اقدام به فروش آنلاین دارو نمی كنند و هم اكنون تنها محل عرضه مشخص دارو به صورت آنلاین، یك اپلیكیشن اینترنتی شناخته شده است؛ این موضوعی است كه علی فاطمی، نایب رئیس انجمن داروسازان ایران به آن اشاره می كند و به همشهری می گوید: «سازمان غذا و دارو از این اپلیكیشن شكایت كرده و حكم آن را گرفته، اما هنوز منجر به توقف این فعالیت نشده است.» به گفته فاطمی اگر داروخانه ای در این باره تخلف كند، به راحتی از سوی وزارت بهداشت برخورد صورت می گیرد و سهمیه دارویی آنها قطع می شود، اما درباره این اپلیكیشن و سایت های غیرمجاز دیگر كه در زمینه عرضه دارو فعالیت می كنند و مجوز ندارند، هیچ اتفاقی نمی افتد: «براساس قانون كسانی كه در امور پزشكی دخالت می كنند باید از وزارت بهداشت مجوز داشته باشند اما این سایت های غیرمجاز عرضه كننده دارو هیچ مجوزی از سازمان غذا و دارو برای فروش و پخش ندارند و در این باره تله قانونی وجود دارد.» به گفته فاطمی مهم ترین آسیب فروش اینترنتی دارو، همان كالاهای تقلبی و قاچاق است كه در دنیا فراوان است: «درباره توزیع آنها در كشور ما عدد و رقم واقعی وجود ندارد اما در برخی كشورها كه نظارت بسیار كمی بر توزیع دارو وجود دارد، این عدد به 40درصد هم می رسد.» نایب رئیس انجمن داروسازان ایران به فروش آنلاین ترامادول و داروهای سقط جنین اشاره می كند و می گوید: «برخی داروهای دیگر مثل كورتون ها هم اكنون به صورت آنلاین با قیمت بسیار بالا به فروش می رسند. فروش غیرقانونی اینترنتی دارو بدون نسخه و با نسخه در حال انجام است و قیمت داروها را هم خود همین سایت ها تعیین می كنند كه در بیشتر موارد گران تر از قیمت اصلی است.» او البته معتقد است كه پزشكان هم باید در این باره آگاهی لازم را به بیماران بدهند و براساس موجودی كشور اقدام به تجویز دارو كنند: «ریشه مشكلات این چنینی به در دسترس نبودن برخی داروهای خارجی بر می گردد كه از سوی گروهی از پزشكان تأیید می شود. آنها به بیمار اصرار می كنند برند خارجی یك دارو یا آمپول را تهیه كند. بیمار سرگردان بازار سیاه و داروخانه ها می شود و جالب است كه برخی از آنها داروی قاچاق را با هزینه ای بیش از 20برابر قیمت واقعی به بیمار عرضه می كنند.» به گفته او، در كشور حدود 40دانشگاه علوم پزشكی وجود دارد و باید با هماهنگی سازمان غذا و دارو و همكاری قوه قضاییه، عوامل فروش اینترنتی دارو شناسایی شوند. تشخیص داروی اصل از تقلبی كار راحتی نیست و نباید اجازه داد با كمبود دارو، مردم مجبور به خرید از ناصرخسرو یا داروخانه های اینترنتی شوند.

یكی از داروخانه داران در تهـــــــران: شكایت وزارت بهداشت از یكی از اپلیكیشن های فروش دارو، تنها به جریمه 5 میلیون تومانی ختم شد و آنها همچنان به كارشان ادامه می دهند. داروخانه ها تنها مجاز به فــــروش اینترنتی مكمل ها و محصولات بهداشتی و آرایشی اند اما به دلیل كم شدن درآمد فروش دارو بعد از مدتی اقدام به فروش اینترنتی دارو می كنند كه تخلف و اشتباه است و باعث آسیب به بیمار می شود

برخی از داروخانه ها به صورت علنی در حال قاچاق دارو به كشور عراق هستند. خـــــرید مــــكـــــمـــــل در پكیج های 10 هزار تایی یا آمـــوكــــسی سیلین 30هزارتــــایــــی، برای عرضه در تهران و دیگر شهرها نیست. هزار و یك ترفند هم برای چنین خریدهایی دارند و هیچ نظارت جدی ای برای آن نیست

یك ویـــــزیتــور فروش مكمـــل هـــای دارویی: در حال حاضر دارو یا مكمل خارجی در كشور نداریم و اگر هم باشد به صورت قاچاق و یا مسافری وارد می شود كه شرایط نگهداری آنها به هیچ عنوان مناسب نیست. نكته عجیبی كه من در این مدت درباره محصولات خارجی دیدم، نگهداری برخی از این داروها و آمپول ها و مكمل ها، خارج از محیط یخچالی و در انبار غیرمجاز داروخانه هاست، چرا كه اگر بازرس آنها را ببیند، حتما داروخانه پلمب می شود

علی فـــاطــــمی، نایب رئــــیـــــس انـــجــــــمـــــن داروسازان ایران: اگر داروخانه ای فروش اینترنتی دارو داشته باشـــــد، به راحتی از سوی وزارت بهداشت برخورد صورت می گیرد و سهمیه دارویی آنها قطع می شود، اما درباره سایت های غیرمجاز فروش دارو هیچ اتفاقی نمی افتد چون مجوزی ندارند. بر اساس قانون كســـــانــــــی كه در امور پزشكی دخالت می كنند باید از وزارت بهداشت مجوز داشته باشند اما این سایت های غیرمجاز عرضه كننده دارو هیچ مجوزی از سازمان غذا و دارو برای فروش و پخش ندارند