به گزارش ایسنا، دكتر روزبه عباس زاده، عضو هیات علمی پژوهشكده كشاورزی سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران و فرهاد محبتی مدیر همكاری های علمی و بین المللی مركز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، مطالعه موردی با عنوان "كشاورزی شهری: رویكردی در راستای توسعه پایدار" در كشورهای "چین"، "ایتالیا" و "كانادا" را اجرایی كردند.

این محققان در این مطالعات نشان دادند كه چگونه می توان با توسعه كشاورزی شهری علاوه بر علاقه مندی شهروندان به حفظ محیط زیست، روشی برای پایداری امنیت غذایی پیاده سازی كرد. نمونه آن "مزرعه-مهدكودك ها" در شهر رم ایتالیا است. در این كشور برخی پروژه های كشاورزی شهری، گروه های خاصی را هدف قرار می دهند. به عنوان نمونه دو پروژه در شهر میلان زندانیان و افراد معلول را مد نظر قرار داده اند. همچنین نمونه ای از پارك های كشاورزی در شهر میلان با مساحت 47 هزار هكتار وجود دارد. تحقیقی كه در سال 2019 منتشر شد، نشان داد در شرایط فعلی محصولات كشاورزی شهری در میلان روی هم رفته می تواند مصرف سبزیجات و غلات حداكثر 1.3 میلیون نفر از جمعیت شهر را تامین كند.

نمونه دیگر طرح "باغچه های پیروزی" كانادا است كه بر اساس برآوردها در سال 1944 حدود 57000 تن سبزیجات در 209 هزار و 200 باغچه پیروزی تولید شد.

اجبارهایی كه اقلیم به جوامع بشری تحمیل می كند

دكتر عباس زاده در گفت وگو با ایسنا، استفاده مسئولانه و پایدار از مواهب طبیعی را یكی از رویكردهایی دانست كه در سال های اخیر در دنیا مورد توجه قرار گرفته است و گفت: به عنوان نمونه و بر اساس تجربه نگارنده در زمان حضور در چین، كاربرد فراوان آبگرم كن های خورشیدی در پشت بام ها در شهر "هانگژو" در استان "ژجیانگ" قابل توجه بود و این در حالی است كه آسمان این شهر در بسیاری از مواقع، ابری یا بارانی بوده است و مورد دیگری از استفاده از فرصت ها و منابع كه اخیرا در بسیاری از كشورها مورد توجه قرار گرفته است، كشاورزی شهری است.

وی "كشاورزی شهری" و "نیمه شهری" (UPA) را عبارتست از پرورش گیاهان و حیوانات در داخل و اطراف شهرها تعریف كرد و ادامه داد: كشاورزی شهری و نیمه شهری تامین كننده مواد غذایی حاصل از پرورش انواع محصولات مختلف گیاهان زراعـی (دانه ها، گیاهان ریشه ای، سبزیجات، قارچ ها و میوه ها)، دام ها و حیوانات (طیور، بز، گوسفند، گاو، مـاهی و غیـره) و همچنین محصولات و تولیدات غیر غذایی (مثل گیاهان دارویی و معطر، گیاهـان زینتـی و تولیـدات درختی) است. مدیریت كشاورزی شهری و نیمه شهری شـامل تولیـد درختـان مثمـره و هیزمـی بـوده و همینطـور بـا مـدیریت تلفیقی گیاهان زراعی و جنگلی (Agroforestry) و همچنین آب ورزی (بخشی از كشاورزی كه بـا پرورش گیاهان و جانوران آبزی به عنوان خوراك سرو كار دارد) (Aquaculture) در مقیاس كوچك است.

عباس زاده تاكید كرد: اكثر كارشناسان محیط زیست توافق دارند كه كشاورزی به شكلی كه ما می شناسیم، طی 50 سال آینده به حاشیه رانده می شود؛ زیرا تغییرات آب و هوا به دلیل جنگل زدایی سرعت بیشتری می گیرد و كشاورزی در محیط كنترل شده یك پاسخ برای معكوس كردن این وضعیت است.

این عضو هیات علمی سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران با بیان اینكه رویكرد كشاورزی شهری نقش مهمی در امنیت غذایی خانوارها به ویژه در زمان های بحرانی كمبود مواد غذایی دارد، خاطر نشان كرد: از آنجایی كه در این كشاورزی، غذای تولید شده محلی نیاز به سرمایش و انتقال ندارد، لـذا محصـولات تـازه تر و مغذی تر به راحتی و بدون صرف هزینه زیادی در اختیار مغازه دارها برای فروش قرار می گیرد و مصرف كننـدگان به خصوص شهروندان كم درآمد نیز از مزایای دسترسی آسان تر به تولیدات تـازه تر با قیمت بهتـر و قدرت انتخاب بالاتری بهره مند خواهند شد.

به گفته وی، سبزیجات چرخه تولیـد كوتاهی دارند؛ بعضـی از آنهـا را می توان در 60 روز برداشت كرد، بنـابراین برای كشاورزی شهری مناسب است.

این محقق ادامه داد: كرت های باغی می توانند تـا 15 مرتبه بیش از زمین هـای روسـتایی عملكـرد داشته باشند، به گونه ای كه تنها یك مترمربع از این كرت می تواند 20 كیلوگرم غذا در یك سال تولیـد كنـد. پرورش دهندگان سبزیجات شهری هزینه كمتری بابت حمل و نقل و بسته بندی و ذخیره مواد تولیدی پرداخت كرده و قادر به فروش محصول خود در غرفه های مجاز مواد غذایی كنار خیابان و داخل سوپرماركت ها هستند.

عباس زاده ایجاد اشتغال زایی و كسب درآمد برای زنان فقیر و گروه های محروم جامعه شهری را از دیگر مزایای كشاورزی شهری، عنوان كرد و یادآور شد: پرورش گیاه و باغبانی (Horticulture) می تواند به ازای هر 100 مترمربع زمـین تولیدی، یك شغل ایجـاد كند و باعث افزایش درآمد و بالا بردن خرید و فروش و ارزش افزوده از تولید كننده به مصرف كننده شود. بـه هر حال در بسیاری از كشورها، كشاورزی شهری و نیمه شهری در سیاست های كشاورزی و طراحی های شهری به رسـمیت شناخته نمی شود. پرورش دهندگان اغلب بدون مجوز اقدام به كار می كنند و از آنجایی كه این امر به طور رسمی قابـل رؤیت نیست، در بسیاری از شهرها به این بخش از فعالیت هیچ كمكی نشده یا بی توجهی می شود.

كشاورزی شهری در راستای پایداری بیشتر

عضو هیات علمی پژوهشكده كشاورزی سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران با تاكید بر اینكه سازمان فائو نیز از تبدیل كشاورزی شهری و نیمه شهری به یك فعالیت معتبر اقتصادی و استفاده از زمین های شهری، استراتژی های تلفیقی توسعه كشاورزی محلی و ملی، برنامه های غذایی و تغذیه ای و همچنـین طراحـی شـهری، حمایـت می كند، اظهار كرد: این سازمان، به دولت ها و مسؤولان محلی و ملی و مدیران شهری كمك می كند تا سیاست هـای خودشـان را بهینه كرده و از كشاورزی شهری و نیمه شهری و افزایش تولید و نظـام فـرآوری و بـازار حمایت می كند. در سال های اخیر با توجه به چالش هایی مثل انتقال بخش زیادی از جمعیت روستاها به شهرها، تاثیرات زیست محیطی كشاورزی و عدم امنیت غذایی كشاورزی شهری مورد توجه بیشتری قرار گرفته است.

وی اضافه كرد: شهرهای بزرگ این فرصت را دارند كه با استفاده از كشاورزی شهری باعث پایداری، زیبایی و مولد بودن شـهر شـده و مكان مناسبی برای زندگی شوند. با رعایت برخی از توصـیه هـای مهم، كشاورزی شـهری هرچـه بیشتر بـا منـاظر و مدیریت شهری تلفیق یافته و نیز ارتباط بین فعالیت های كشاورزان و باغبانان در سیاست های شهرداری ایجاد شده و باعث افزایش منابع جهت حمایت فعالیت های موجود و آتی كشاورزی شهری می شود. برای تحقق چنین هدفی طرز تفكر افراد جامعه بسیار حائز اهمیت است.

عباس زاده با بیان اینكه در بسیاری از موارد كشاورزان و باغداران شهری با یكدیگر كار می كنند و در استفاده از منابع موجود، با همدیگر شراكت كرده و همـدیگر را كمـك می كنند، افزود: حفظ اكوسیستم هـا برای توسعه پایدار و تداوم حیات ارزشمند است و جایی كه تخریب زیست محیطی سریع و اغلب غیر قابل برگشت آغـاز می شـود، ضرورت توجه به آن را دو چندان می كند. یكی از راه های حفظ و ارتقای اكوسیستم های شهری، تقویت مفهـوم كشاورزی شهری است كه یك سیستم پایدار و كارآمد در جهت پاسخ به نیازهای اكولوژیكی و اقتصادی شـهر بوده و با برگرداندن هویت و حس مكان به مناظر كشاورزی و حاشیه های تخریـب شـده و یـا در آسـتانه تخریـب از تغییر كاربری و نابودی آن جلوگیری می كند.

وی یادآور شد: در بیشتر كشورهای توسعه یافته، كشاورزی شهری بـه عنـوان تفـریح و سـرگرمی و موقعیتی كه افراد جامعه با كار كشاورزی از تنش های شهری دور شده و به آرامش می رسند، دیده می شـود و قلمـرو آن را زمین های كوچك رها شده در بخش های میانی شهر با تراكم ساختمانی بالا می دانند. حال آنكـه كشـاورزی شهری در تعریف صحیح خود، طرحی فراتر است. براساس تعریـف FAO درك صـحیح از كشـاورزی شـهری این گونه است كه تنوع فعالیـت هـای كشـاورزی و خـانگی منجـربـه امنیـت غـذایی (Food security) و ایجـاد در آمـد (Create income) خواهد شد.

این محقق حوزه كشاورزی، خاطر نشان كرد: كشاورزی شهری در هر كشوری می توانـد به عنوان یك سیاست و راهكار برای طراحی فضاهای سبز شهری مطرح شود و چهره و كالبد طبیعت گرایی را بـرای شهر به ارمغان آورد. بـا رواج كشاورزی در فضای سبز، شهر بر مبنای راهكاری خلاقانه از مشاركت مردم، فرصت هـای اشـتغال و اسـتفاده از تجارب، بستر تولید محصولات مورد نیاز شهروندان خواهد بود. یكی از بهترین راه ها برای بهبود تولید غذاهای شهری، روش هیدروپونیك و كشت عمودی است. كشاورزی شهری در ایران به صورت جدی مورد بررسی قرار نگرفته است، اما با توجه بـه كمبـود آب و مشكلات پیش روی كشاورزی همچنین مواردی مثل نیاز جسم به غذای سالم، نیاز روانی به ارتباط با طبیعت و ... امیدواریم در آینده شاهد گرایش بیشتر به این مقوله باشیم. در ادامه به مطالعه موردی در این زمینه و ارائه تجربیات سه كشور در سه قاره مختلف می پردازیم.

وضعیت توسعه كشاورزی در چین

عضو هیات علمی پژوهشكده كشاورزی سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران ادامه داد: با توجه به نگرانی ها در مورد ایمنی مواد غذایی، كشاورزی شهری روندی رو به رشد در كشور چین محسوب می شود. در چین مصادیق مختلفی برای كشاورزی شهری یا پیرامون شهری پیاده سازی شده است كه از آن جمله می توان به كشاورزی در بالكن ها، پشت بام ها، فضاهای شهری و یا گلخانه های اطراف شهرها اشاره كرد. این رویكرد مزایای زیادی مانند تامین غذایی و كسب درآمد بخشی از مردم، سلامت و امنیت غذایی، كاهش ضایعات و در نتیجه نزدیكی محل های تولید و مصرف، امكان استفاده از مواد زائد شهری، اثرات مثبت بر محیط زیست شهری، سلامت روانی شهروندان و شكل گیری ارتباطات اجتماعی بین مردم را در بر دارد. البته مواردی مثل امكان ایجاد آلودگی، بوی نامطلوب ناشی از كودها، تجمع حشرات، كمبود فضای كافی، عدم آگاهی شهروندان از روش های پرورش گیاهان از جمله چالش های كشاورزی شهری در چین است.

وی، همكاری های بین المللی، ایجاد تعاونی های كشاورزی، اجاره زمین های قابل كشت، نقش آفرینی گروه های غیردولتی، كمك به فروش محصولات و نهاده های ارگانیك را از جمله اقدامات كشور چین در راستای توسعه كشاورزی شهری، عنوان كرد و گفت: در پیاده سازی كشاورزی شهری فناوری های جدیدی مانند كشاورزی عمودی، آكوآپونیك (تركیب هیدروپونیك _آبكشت یا كشت بدون خاك_ و پرورش ماهی)، قابلیت ردگیری محصولات، آبیاری خودكار بر اساس حسگرهای رطوبت، قابلیت ردگیری محصولات، فناوری های جمع آوری باران و آبیاری قطره ای مورد نظر قرار گرفته است.



نمایشگاهی در یك گلخانه در پكن

عباس زاده ادامه داد: همچنین بوستان های كشاورزی (Agro-park) در پكن ایجاد شده است كه هر یك بر نوعی از كشاورزی متمركز شده اند و در بعضی بوستان های پكن، از جنبه درآمد و اشتغال، گردشگری كشاورزی (Agro-tourism) مهمتر از كشاورزی شده است.



مدلی از یك واحد خانگی آكوآكالچر كه ماهی برای مصرف (یا سرگرمی) و سبزیجات را پرورش می دهد

كشاورزی شهری در ایتالیا

عضو هیات علمی پژوهشكده كشاورزی سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران به وضعیت كشاورزی شهری در ایتالیا اشاره كرد و با بیان اینكه یكی از ابتكارات در این زمینه "مزرعه-مهدكودك ها" هستند، گفت: این طرح باعث شده تا كودكان قدردانی و احترام نسبت به طبیعت و كشاورزی را یاد بگیرند. گسترش این مهدكودك ها در مناطقی كه قانونی برای اعتبارسنجی مهدكودك ها دارند، بیشتر است.

وی اظهار كرد: یك تحلیل در مورد كاربری اراضی در شهر رم نشان داد كه این شهر زراعی ترین شهرداری در اروپا را دارد. شبكه مواد غذایی محلی كه پشتیبان كشاورزی در سطح شهر است، در تعدادی از تعاونی های كشاورزی، یك سیستم جایگزین برای تولید مواد غذایی و نقطه عطفی برای بسیاری از ابتكارات انجام شده توسط جامعه مدنی، انجمن ها، تعاونی ها، بخش های داوطلب و مدرسه و .. را ارائه می كند. یكی از باغ های مرتبط با كشاورزی شهری كه واقع در جنوب رم است، یك تعاونی كشاورزی چند منظوره و دارای 250 هكتار مساحت است. این تعاونی كه توسط افراد جوان در گذشته تاسیس شده است به عنوان مدلی برای كاربردهای آموزشی و فعالیت های زیست محیطی به منظور ترمیم پیوند میان شهروندان و محل زندگی آنان استفاده و محصولات آن به طور مستقیم به بازارهای محلی فروخته می شود.

به گفته این محقق برخی پروژه های كشاورزی شهری، گروه های خاصی را هدف قرار می دهند. به عنوان نمونه دو پروژه در شهر میلان زندانیان و افراد معلول را مد نظر قرار داده اند. همچنین نمونه ای از پارك های كشاورزی در شهر میلان با مساحت 47 هزار هكتار وجود دارد. تحقیقی كه در سال 2019 منتشر شد، نشان داد در شرایط فعلی محصولات كشاورزی شهری در میلان روی هم رفته می تواند مصرف سبزیجات و غلات حداكثر 1.3 میلیون نفر از جمعیت شهر را تامین كند.

وی خاطرنشان كرد: اولین باغ درمانی در ایتالیا در شهر ونیز قرار گرفته است و به طور خاص برای توانبخشی عصبی بیماران دارای صندلی چرخدار یا معلولیت جسمی طراحی شده است. آنها می توانند به طور فعال در كاشت، مراقبت و برداشت میوه شركت كنند. این امر فقط یك فعالیت جسمی نیست، بلكه مزیت عمده، حاصل از تماس با انواع گیاهان و گل هایی است كه به دقت برای تحریك بینایی، بویایی و لامسه انتخاب می شوند. با بیدار كردن حواس، خاطرات و احساسات همراه آنها بیدار می شود.

كشاورزی شهری در كانادا

عباس زاده ادامه داد: از زمان ورود اولین مهاجران به كانادا، كشاورزی شهری در این كشور انجام می شود. در طول جنگ جهانی دوم اصرار دولت كانادا مبنی بر تهیه غذا در خانه به منظور كمك به جنگ، باعث پرورش محصول در باغچه هایی تحت عنوان "باغچه های پیروزی" شد و تخمین زده می شود در سال 1944 حدود 57000 تن سبزیجات در 209 هزار و 200 باغچه پیروزی تولید شد؛ از این رو كشاورزی شهری جایگاه قابل توجهی در كانادا دارد و قوانینی نیز برای آن وضع شده است. به عنوان نمونه شورای شهر ونكوور در راستای تقویت اقتصاد سبز شهر، سیاستی را تصویب كرد كه به دو نوع از مزارع شهری؛ "مزارعی در حیاط جلویی یا پشتی و مزارعی در ساختمان" و یا "گلخانه كه قابلیت فروش محصولات در محل را دارند"، اجازه فعالیت می دهد.

وی تصریح كرد: نمونه های دیگری از كشاورزی شهری را می توان در باغچه های سبزیجات در مجلس شورای ملی، پشت بام دانشگاهی در تورنتو، گلخانه یا زمینی كه به قطعات كوچك تقسیم شده و مردم در آن مشغول كارند، گلخانه های تجاری در پشت بام، محوطه سازی با گیاهان خوراكی، زمینه سازی اشتغال برای معتادان یا بیماران روانی، باغچه هایی در حیاط مدارس یا پاركینگ و باغ های نمایشی مشاهده كرد.

عباس زاده خاطرنشان كرد: همچنین یك آزمایشگاه كشاورزی شهری در مونترال تاسیس شده است كه در آن آزمایش روی بام های سبز و باغبانی در مخازن، پرورش زنبور عسل، كشاورزی عمودی، تاكستان های شهری، ایجاد لذت تولید و برداشت محصول و ... انجام می شود.

انتهای پیام