گروه جامعه خبرگزاری فارس، زنان سالمند تنها، زنانی هستند كه 60 سالگی را پشت سر گذاشته اند و زیر یك سقف به تنهایی زندگی می كنند. تنهازیستی زنان سالمند آسیب پذیری آنها را افزایش می دهد و چالش های پیچیده ای برای آنها در پی دارد. بر پایه آخرین سرشماری ها تعداد زنان سالمند تنها در ایران رو به افزایش است.

سالمندی در حالی به سمت زنانه شدن پیش می رود كه تعداد زنان سالمند خودسرپرست در حال افزایش است. به همین دلیل، نیاز به سیاستگذاری های اجتماعی و فرهنگی و توجه به منابع در اختیار سالمندان بیشتر احساس می شود.

بررسی های جهانی هم نشان می دهد كه امید به زندگی زنان به طور متوسط چهارسال و نیم بیشتر از مردان است و تعداد زنانی كه در گروه سنی سالمند قرار دارند، به نسبت قابل توجهی بیشتر از مردان سالمند است. این الگوی سالمندی نشان می دهد كه احتمال بیوه یا مجرد بودن زنان سالمند نسبت به مردان بیشتر است.

این درحالی است كه زنان سالمند، آسیب پذیرترین گروه سالمندان هستند و به نسبت مردان سالمند، نیاز به توجه بیشتری دارند. مشكلات زنان سالمند در یك یا دو مقوله خلاصه نمی شود و موضوعی گسترده و فراگیر است كه نیاز به بررسی و راهكار كارشناسان این حوزه دارد.

با توجه به رشد روزافزون سالمندان زن در كشور، توجه به كیفیت زندگی آنها یكی از فاكتورهای اساسی در سلامت اجتماعی است. وقتی به آمار زنان سالمند تنها نگاه می كنیم تعداد آنها سه تا چهار برابر مردان سالمند تنها است و این پدیده می تواند چالشی جدی برای این جمعیت و همچنین جامعه به وجود آورد.

آمارها می گویند در حال حاضر یك پنجم معادل 20 درصد زنان سالمند یعنی 700 هزار نفر زن سالمند، تنها هستند اما این آمار در مردان یك چهارم زنان است. هر چند ازدواج مجدد در میان سالمندان نسبت به گذشته بیشتر شده است؛ اما متاسفانه اغلب زنان سالمند به دلیل محدودیت های عرفی و سنتی از ازدواج مجدد استقبال نمی كنند و آن را تابو می دانند، به همین دلیل تعداد زنان سالمند بدون همسر و تنها بسیار بیشتر از مردان سالمند تنهاست.این در حالی است كه نرخ ازدواج مجدد در میان مردان سالمند بیش از زنان است.

 گرفتاری پزشكی زنان در آینده، فقدان نظام مراقبتی و حمایتی از سالمندان، فقدان بیمه های مراقبتی، مشكلات اقتصادی و معیشتی موضوع دیگری است كه زنان سالمند بیشتر از سایر اقشار جامعه از آن متاثر می شوند.

مشكلات اقتصادی برای نگهداری از سالمندان در كنار خانواده، به علاوه فضای محدود منازل امروزی و هزینه درمان افراد سالمند، در موارد زیادی فرزندان را ناچار می كند سالمندان را روانه خانه ای به نام «خانه سالمندان» كنند كه هیچ كدام از آنها، آنجا را خانه خود نمی دانند و بسیاری از آنان تا آخرین روزهای عمر منتظر برگشت به منزل خود هستند.

تاكنون پژوهش جامعی در مورد وضعیت زنان سالمند تنها در ایران انجام نشده بود، اما  به تازگی یك پژوهش علمی و كاربردی با موضوع «پیامدهای اجتماعی اقتصادی زندگی زنان سالمند تنها» به سفارش دبیرخانه شورای ملی سالمندان و صندوق جمعیت سازمان ملل متحد توسط یك گروه دانشگاهی به سرپرستی دكتر میرطاهر موسوی انجام شده است، موسوی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی است كه پیشینه درخشانی در حمایت های مردم نهاد از سالمندان دارد.

وی در گفت و گو با خبرگزاری فارس، با اشاره به اینكه طبق این پژوهش  علمی و كاربردی 71 درصد زنان سالمند تنها درآمدی ندارند و تنها 29درصد بقیه درآمد دارند. و با توجه به افزایش الگوی تنهازیستی در میان زنان سالمند نسبت به مردان كه به بیش از چهار برابر مردان سالمند رسیده است، و تعداد زنان سالمند مجرد قطعی و مطلقه نیمرخ زنان سالمند تنها در 30 سال آینده تغییر خواهد كرد به گونه ای كه در 30 سال آینده تعداد زنان سالمند تنها، 3 برابر می شود و بایدبا در نظر گرفتن تضمین های قانونی و همچنین بودجه كافی برای اجرای سند ملی سالمندان در این زمینه اقدام كرد.

 



فارس: چرا زنان سالمند در ایران تنها می شوند؟

 درباره علل تنها شدن این دست زنان ایرانی اینطور باید توضیح داد كه بیش از90 درصد زنان سالمند تنها در ایران به علت فوت همسر، بیوه هستند و چون از دید فرهنگی ازدواج دوباره پس از مرگ همسر پذیرفته نشده تنها مانده اند. بر همین اساس2.4 درصد آنان هرگز ازدواج نكرده اند و 4.4 درصد آنها اگرچه دارای همسر هستند ولی تنها زندگی می كنند.

فقر شدید و چالش هزینه معیشت، درمان و توانبخشی

بیش از 90 درصد زنان سالمند تنهای ایرانی در سه دهك پایین درآمدی قرار دارند، یعنی به طور جدی مشكل معیشتی دارند و برای پرداخت هزینه های درمان و توانبخشی با چالش بزرگی رو به رو هستند. بیش از71 درصد زنان سالمند تنها درآمدی ندارند و تنها 29درصد بقیه درآمد دارند. از این بین نیز 3.5 درصد درآمد كمتر از یك میلیون تومان و 13.5 درصد نیز بین یك تا سه میلیون تومان درآمد دارند.

 بیش از71 درصد زنان سالمند تنها درآمدی ندارند و تنها 29درصد بقیه درآمد دارند. از این بین نیز 3.5 درصد درآمد كمتر از یك میلیون تومان و 13.5 درصد نیز بین یك تا سه میلیون تومان درآمد دارند

زنان سالمند نمی خواهند استقلال خود را از دست بدهند

فارس: با وجود این وضعیت اقتصادی جایگاه زنان سالمند چگونه است؟

 ارتباط با فرزندان و یا بستگان جایگاه مهمی در زندگی زنان سالمند تنها در ایران دارد،   بیشتر آنها فرزند دارند و تمایل دارند با فرزندانشان ارتباط داشته باشند و از سوی آنها حمایت بشوند و در عین حال می خواهند استقلال خود را حفظ كنند، هرچند تنها زندگی كردن برای زنان سالمند در ایران بسیار چالش برانگیز است و حتی ممكن است با ترس و احساس ناامنی در میان آنها همراه باشد، اما نمی خواهند استقلال خود را از دست بدهند.



 یك مسئله جدی این زنان پس از تقسیم اموال شوهرشان است كه خانه و زندگی قدیمی را از دست می دهند و مجبور به ترك محله قدیمی و سكونت در خانه و محله جدید هستند كه بدین ترتیب بخش مهمی از ارتباطات گذشته را از دست می دهند و با خطر انزوا مواجه می شوند.

نزدیك به 74 درصد زنان سالمند تنها ایرانی بی سواد هستند

 زنان پس از تقسیم اموال شوهرشان خانه و زندگی قدیمی را از دست می دهند و مجبور به ترك محله قدیمی و سكونت در خانه و محله جدید هستند كه بدین ترتیب بخش مهمی از ارتباطات گذشته را از دست می دهند و با خطر انزوا مواجه می شوند

فارس: خودمراقبتی سالمندان مساله مهمی است كه به نظر می رسد، به آن پرداخته نشده است 

اگرچه زنان سالمند تنها تلاش می كنند از خود مراقبت كنند اما این كافی نیست، آنها نیازمند دریافت مراقبت های رسمی و مناسب سازی در زمینه امكانات و تجهیزات مختلف هستند كه تاكنون به این نیاز به درستی پاسخ داده نشده است.

 نزدیك به 74 درصد زنان سالمند تنها ایرانی بی سواد هستند و در بین زنان سالمند تنها با سواد اغلب (58.3درصد) دارای سواد در مقطع ابتدایی یا سوادآموزی هستند و توانایی چندانی برای بهره گیری از اینترنت و فناوری ها ندارند.

نسبت خانوارهای سالمندسرپرست در سال 1430  به یك سوم كل خانوارهای كشور افزایش می یابد

فارس: با توجه به روند افزایش جمعیت آیا نسبت زنان سالمند رو به افزایش نیست؟

 نسبت خانوارهای تك نفره در طول دوره 1395 تا 1430 دو برابر می­ شود و از 8.7 درصد در سال 1395 به 16.4 درصد در سال 1430 افزایش می ­یابد. بخش عمده این افزایش به دلیل روند فزاینده تنها ماندن افراد سالمند است. در سال 1395 تنها 10 درصد خانوارهای كشور سالمندسرپرست بوده ­اند اما با توجه به روند افزایشی سالمندی جمعیت در كشور، نسبت خانوارهای سالمندسرپرست در سال 1430 به 32 درصد، یعنی یك سوم كل خانوارهای كشور افزایش خواهد رسید.



الگوی تنهازیستی در میان زنان سالمند بیش از چهار برابر مردان سالمند است

فارس: با توجه به  افزایش تجرد قطعی پیش بینی ها برای سالمندان تنها در سال های آینده چطور است؟

هم اكنون الگوی تنهازیستی در میان زنان سالمند بیش از چهار برابر مردان سالمند است. در یك دهه اخیر تعداد زنان سالمند تنهازیست دو برابر شده است. با تغییر سبك زندگی و افزایش تعداد زنان سالمند مجرد قطعی و مطلقه نیمرخ زنان سالمند تنها در 30 سال آینده تغییر خواهد كرد به گونه ای كه در 30 سال آینده تعداد زنان سالمند تنها، 3 برابر می شود و در میان آنها شمار زنان با تجرد قطعی افزایش پیدا می كند. آنها باسوادتر از زنان سالمند تنهای كنونی هستند، مهارت بیشتری در بهره گیری از تكنولوژی دارند و بخش مهمی از شبكه اجتماعی زنان سالمند تنها در 30 سال آینده در فضای مجازی شكل خواهد گرفت. آنها از پایگاه اجتماعی بالاتری برخوردارند، به احتمال زیاد درآمد و وضعیت اقتصادی بهتری دارند، اما به دلیل نداشتن فرزند یا محدود بودن ابعاد خانواده، حمایت های غیر رسمی آنها به گونه چشمگیری كاهش می یابد. به همین دلیل لازم است برای حمایت های رسمی از زنان سالمند تنهای 30 سال آینده از اكنون برنامه ریزی بشود.

 تعداد زنان سالمند مجرد قطعی و مطلقه نیمرخ زنان سالمند تنها در 30 سال آینده تغییر خواهد كرد به گونه ای كه در 30 سال آینده تعداد زنان سالمند تنها، 3 برابر می شود 

در 30 سال آینده شمار زنان سالمند روستایی افزایش می یابد

این پژوهشگر و استاد دانشگاه تصریح كرد: در شرایط كنونی اكثر سالمندان یعنی بیش از 71 درصد آنها در شهرها زندگی می كنند، اما در 30 سال آینده به دلیل مهاجرت مردان از روستاها به شهرها شمار زنان سالمند روستایی افزایش می یابد.

راهكارهای حمایتی برای بهبود وضعیت زنان سالمند تنها در ایران

فارس: طبق پژوهش هایی كه انجام داده اید، چالش های تنها زیستی زنان چیست؟

 در پژوهش های صورت گرفته  چالش های اساسی در زمینه زنان سالمند تنها در شش محور شناسایی شد كه عبارتند از تنهازیستی بیشتر زنان سالمند تا مردان، تحصیلات پایین تر زنان سالمند تنها، روند افزایش زنان سالمند روستایی، افزایش شمار زنان سالمند با وضعیت تجرد قطعی و بدون فرزند، همچنین افزایش تعداد زنان سالمندتنها با تحصیلات دانشگاهی بالا و افزایش زنان كهنسال.

افزایش شمار زنان سالمند با وضعیت تجرد قطعی و بدون فرزند، همچنین افزایش تعداد زنان سالمندتنها با تحصیلات دانشگاهی بالا و افزایش زنان كهنسال از جمله چالش های پیش روی آینده جمعیتی كشور است

فارس: چه راهكارهای سیاستی برای كاهش این چالش ها در نظر گرفته شده است؟

تنها بر این اساس راهكارهای سیاستی كه برای پاسخ به این نیازها بر پایه مدل علمی IOM(1) دسته بندی و طیف خدمات ترسیم شده است. بدین ترتیب ضرورت دارد برای تقویت قوانین حمایتی، ارتقای سلامت زنان ایرانی در دوره جوانی و میانسالی به ویژه آنها كه در دوره سالمندی تنها زندگی خواهند كرد، كمك به كاهش تنهازیستی زنان سالمند، آگاه سازی و آماده سازی زنان میانسال مجرد قطعی، مطلقه و بیوه برای تنها زیستی در دوره سالمندی، آماده سازی زنان سالمندی كه به تازگی تنهازیستی را آغاز كرده اند، ارائه خدمات درمانی، حمایتی و توانبخشی ویژه زنان سالمند تنها و رفع مشكلات كنونی آنها و تلاش بر حفظ بهزیستی، رفاه و استقلال زنان سالمند تنها، تجدید نظر در زمینه قوانین ارث، سیاست های اختصاصی در نظر گرفته شود و بر اساس آنها برنامه های مشخصی به اجرا درآیند.

اگر سیاست ها و قوانین در این زمینه با كپی برداری از سایر كشورها اجرایی شوند چه بسا آسیب پذیری زنان سالمند تنها را بیش از پیش افزایش دهند

 

 در نظر گرفتن تضمین های قانونی و همچنین بودجه كافی برای اجرای سند ملی سالمندان در این زمینه لازم است و باید یادآوری كنم كه پدیده زنان سالمند تنها یك موضوع اجتماعی و جمعیتی چند وجهی است و  بی گمان سیاست ها و قوانینی كه در این زمینه بدون همه جانبه نگری و ضمانت اجرایی باشند، ارزشی ندارند، سیاست گذاری مبتنی بر شواهد اهمیت ویژه ای دارند، از همین رو سیاست ها و قوانینی كه بر اساس ایده های هیجانی و ناگهانی و یا فاقد همه جانبه نگری یا ارزیابی كارآمدی آنها در ایران و با كپی برداری از سایر كشورها اجرایی می شوند چه بسا آسیب پذیری زنان سالمند تنها را بیش از پیش افزایش بدهند.

(1) . Institute of Medicine http://www.ca-cpi.org/wp-content/uploads/2006/01/Prevention-Tactics-Vol08-No13-2006.pdf

انتهای پیام/