تهران- ایرنا- محرومیت كودكان از محیط های آموزشی، عواقب بسیار ناخوشایندی به همراه دارد. سالانه تنها 200 هزار نفر به كودكان كار تهران افزوده می شود؛ كودكانی كه بدون شك در بین آنها نخبگانی هستند كه اگر به آنها توجه شود، می توانند در آینده گره های بزرگی از مشكلات جامعه را باز كنند.
به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، معضل كودكان بازمانده از تحصیل شامل كودكان گروه سنی 6 تا 18 سال كه به دلیل انواع و اقسام مشكلات از تحصیل بازمانده و بسیاری از آنها وارد بازار كار شده اند، به طورحتم یكی از مسائل امروز جامعه ایرانی است.
بسیاری از كودكان بازمانده از تحصیل كشورمان كه درحال حاضر كودكان مهاجر افغان نیز به آنها اضافه شده اند با هدف كمك و تامین بخشی از معیشت خانواده از همان ابتدای كودكی وارد بازار كار شده و در محیط ناامن كار، انواع زورگویی، تبعیض، تجاوز و آسیب های جسمی و روحی را تجربه می كنند.
بسیاری از جامعه شناسان معتقدند محرومیت كودكان از رفتن به مدرسه و محیط های آموزشی، عواقب بسیار ناخوشایندی به همراه دارد. به طوری كه بیشتر این كودكان كه اتفاقا بسیاری از آنها باهوش هستند و به دنبال شیوع بیماری كرونا و اختلال در وضعیت معیشتی طبقه ضعیف جامعه تعداد آنها نیز رو به فزونی گذاشته است، به علت اینكه پیش از رشد عقلی وارد بازار كار می شوند، اغلب آنها به مرور زمان انواع آسیب های اجتماعی و جرایمی همچون اعتیاد، سرقت، قتل و البته مشكلات روحی و روانی را تجربه می كنند.
اگرچه با سیاستگذاری های دولتی و حمایت های سازمان های مردمی، از آمار كودكان بازمانده از تحصیل در كشور نسبت به سال های پیش كاسته شده است اما این معضل همچنان به قوت خود باقی است و با افزایش مشكلات اقتصادی نیز بیم آن می رود كه به این تعداد اضافه شود.
موضوعی بسیار حساس و مهم كه البته یك گروه پژوهشی وابسته به سازمان جهاد دانشگاهی را بر آن داشت كه با كارفرمایی سازمان برنامه و بودجه 2 سال بر آن تمركز كرده و یك كار تحقیقاتی را در این زمینه به سرانجام برساند و بر اساس این پژوهش تاكید شود كه شرایط فعلی كودكان بازمانده از تحصیل به شكلی است كه رفع این مشكل تنها در گرو تبدیل شدن موضوع به یك مساله ملی است.
مدیر گروه پژوهشی آموزش و توسعه مطالعات سازمان جهاد دانشگاهی در گفت و گو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در مورد پژوهش انجام شده توسط این مركز در زمینه كودكان بازمانده از تحصیل اظهار داشت: این پژوهش با هدف تبیین بازماندگی از تحصیل كودكان، شناسایی علل و عوامل و پیگیری و ارایه راهكارهایی برای بازجذب این كودكان به فضای آموزشی كشور در سال 1396 تا 1398 انجام شد.
وی گفت: در این تحقیق یك نمونه هزار و 405 نفری از خانواده های كودكان بازمانده از تحصیل به صورت عمیق مورد واكاوی و مصاحبه قرار گرفتند و 100 پژوهشگر در این مطالعه نقش و مشاركت داشتند.
بهروز نظری افزود: كشور در این تحقیق به 10 منطقه تقسیم و با یك نمونه گیری خوشه ای، پنج منطقه به عنوان مناطقی كه بیشتر در معرض كودكان بازمانده از تحصیل هستند، انتخاب شدند.
این مسوول پژوهشی در جهاد دانشگاهی، اعتیاد و طلاق والدین، بدسرپرستی یا فقدان سرپرست موثر مانند دانش آموزان تك سرپرست یا آنانی كه تحت سرپرستی افرادی غیر از سرپرست حقیقی خود، یعنی پدر و مادر هستند، مشكلات و نارسایی های جسمی شامل معلولیت ها و بیماری های مختلف، فقر فرهنگی، مهاجرت و جابه جایی محل زندگی یا تحصیل، فقر انگیزشی و دیرآموزی به دلیل سن بالا را از جمله مهمترین عوامل ترك تحصیل كودكان و نوجوانان از تحصیل نام برد.
تهران پیشتاز كودكان بازمانده از تحصیل
نظری، شهر تهران را یكی از شهرهایی نام برد كه آمار بالایی از كودكان كار و بازمانده از تحصیل دارد و افزود: استان های سیستان و بلوچستان، آذربایجان غربی و خوزستان از دیگر مناطقی به شمار می روند كه برحسب آمار به دست آمده، دارای بیشترین كودكان بازمانده از تحصیل هستند.
وی بازماندگی از تحصیل كودكان را یك پدیده اجتماعی چندوجهی ازجمله فرهنگی و اقتصادی دانست و خاطرنشان كرد: هنگامی كه وضعیت كلان كشور را در نظر می گیریم، بچه ها در بسیاری از مناطق غیربرخوردار كشور به عنوان بازوی حمایتی اقتصاد خانواده محسوب می شوند و فقر محیطی سبب می شود كه كودكان به مراكز كار فرستاده شوند.
مدیر گروه پژوهشی آموزش و توسعه مطالعات و توسعه سازمان جهاد دانشگاهی همچنین اظهار داشت: بر اساس نتایج به دست آمده از این تحقیق كه پیش از شیوع كرونا در كشور انجام شده، یك مدل طراحی شده است كه با تعریف راهكارها برای دولت ارسال شده است چراكه به عنوان مثال در بحث اسناد بالادستی یك ناهماهنگی جدی برای تعریف، شناخت و ارایه راهكار برای این مساله وجود دارد.
سالانه بیش از 200 هزار نفر به كودكان بازمانده از تحصیل اضافه می شود
مدیر گروه پژوهشی آموزش و توسعه مطالعات و توسعه سازمان جهاد دانشگاهی در ادامه تصریح كرد: بازماندگی از تحصیل یك چرخه است كه هر ساله تكرار می شود، بر اساس گزارش وزارت آموزش و پرورش در خردادماه سال گذشته 210 هزار نفر در سال جاری از تحصیل بازمانده اند.
نظری می گوید: البته این مساله مربوط به سال گذشته تنها به دلیل ناتوانایی مالی خانواده ها در تامین برخی لوازم و تجهیزات آموزش مجازی از جمله گوشی همراه و تبلت و لپ تاپ بوده است.
وی توجه به سواد دیجیتال برای آموزش مجازی دانش آموزان را بسیار مهم و ضروری دانست و افزود: هنگامی كه به دلایل مختلف از جمله كرونا بچه ها در مدرسه حاضر نیستند، باید از طریق آموزش مجازی ارتباط آنها با مدرسه حفظ شود.
به طور كلی، بر اساس گزارش ها عوامل موثر بر ترك تحصیل كودكان با عوامل كلان بیرونی و درونی نظام آموزشی مرتبط است و پرواضح است كه نظام آموزشی مستقل از ساختارهای كلان اقتصادی و اجتماعی نیست و خود متاثر از این ساختارها است. علیرضا شریفی یزدی از جامعه شناسان كشورمان معتقد است: ترك تحصیل دانش آموزان به سه عامل فردی، خانودگی و اجتماعی ارتباط دارد.
وی می گوید: اولین عامل فردی در ترك تحصیل از مدرسه، به عدم پیشرفت فرد برمی گردد. در واقع دانش آموزی كه ذهن فعال و پویا ندارد، پیشرفت نمی كند. دومین دلیل هم عدم علاقه به آموزش است كه به علایق فرد بستگی دارد كه در اینجا فضا و نحوه برخورد مدرسه با دانش آموزان به تشویق یا ترك تحصیل فرد و افزایش و كاهش علاقه او به تحصیل منجر می شود و سومین عامل فردی، كار است؛ اگر دانش آموزی كار پیدا كند، درصد امكان ترك تحصیل او بیشتر می شود.
این جامعه شناس با اشاره به نقش خانواده ها به عنوان عامل دوم ترك تحصیل كودكان می گوید: خانواده ها و والدینی كه سواد پایینی دارند، باعث می شوند فرزندان آن ها علاقه و رقبت چندانی به ادامه تحصیل نداشته باشند و بالعكس خانواده هایی كه تحصیلات بالایی دارند، فرزندان آن ها نیز میل بیشتری به ادامه تحصیلات خواهند داشت.
وی همچنین معتقد است كه آشفتگی و درگیری در خانواده ها میل به تحصیل را كاهش می دهد و در خانواده هایی كه تنش و درگیری بین والدین یا فرزندان بیشتر است، امكان ترك تحصیل فرزندان بیشتر خواهد بود.
شریفی عنوان می كند: با توجه به پژوهش های انجام شده در خانواده های تك سرپرست، میزان ترك تحصیل فرزندان آن ها بیشتر است. همچنین خانواده هایی كه فرزندان آنها نان آور خانه هستند، از ادامه تحصیل محروم می شوند یا خانواده هایی كه سرپرست ناتنی دارند، امكان ترك تحصیل در آن ها بیشتر است. همچنین خانواده هایی كه طلاق در آن ها رخ می دهد در هر مقطع تحصیلی امكان ترك تحصیل فرزندان افزایش می یابد.
وی ادامه داد: خانواده هایی كه از نظر اقتصادی ضعیف بوده و والدین در تامین نیازهای اولیه فرزندان دچار مشكل هستند، امكان ترك تحصیل فرزندان این خانواده ها بیشتر است. همچنین در خانواده های پرجمعیت این اتفاق رخ می دهد.
تغییر محل زندگی و آسیب به تحصیل فرزندان
این كارشناس اجتماعی معتقداست علاوه بر عامل فردی و خانوادگی عامل اجتماعی از نقش موثری بر تحصیل فرزند برخوردار است و گاهی اوقات خانواده به دلایل متفاوت به اجبار به تغییر محل سكونت از روستا به شهر یا از شهرهای كوچه به شهرهای بزرگ می شوند و این جابجایی معمولا در حاشیه شهرها رخ می دهد كه فرزندان این خانواده ها نمی توانند در مدارس مناسب ثبت نام كنند و خیلی سریع جذب كار می شوند.
همچنین كودكان كار كه به صورت غیرقانونی در شهرها زندگی می كنند، وارد عرصه تحصیل نمی شوند و در كنار این مشكلات، قرار گرفتن در مسیر اعتیاد یا گروه های بزه كاری در دوران نوجوانی و جوانی نیز جزو عوامل نقش آفرین در ترك تحصیل فرزندان به شمار می رود.
با این حال تجربه های سال های اخیر نشان داده است بهترین شیوه برخورد با این معضل پیش از هر اقدامی، نیازمند اتخاذ سیاست ها و راهكارهای پیشگیرانه است؛ راهكارهایی كه امروز می تواند با همكاری و ورود برخی نهادهای مردمی از جمله موسسات خیریه امكان پذیر باشد.
سیدحسین شریفی مدیرعامل مركز تحقیقات قوانین و مقررات ایران از جمله فعالان نیكوكار اجتماعی است كه دو سال پیش به همراه جمعی از خیرین صاحب نظر دانشگاهی، فرهنگ دوست و دغدغه مند مجمعی را با هدف شناسایی، جذب و آموزش دانش آموزان بازمانده از تحصیل با هماهنگی مدرسه برای معرفی به مراكز حرفه آموزی و آموزش آنان با استفاده از كمك های خیرین راه اندازی كرده است.
وی كه با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا گفت و گو می كرد، به سوابق خود در امور خیریه اشاره كرد و گفت: بنده یكی از اعضای موسس مجمع خیرین مدرسه ساز كشور در بدو امر بودم. ابتدا مجمع خیرین مدرسه ساز را در سال 1372 در استان مركزی در قالب برنامه جهاد مدرسه سازی اراك تشكیل دادیم و این مبنایی شد برای كل كشور و پس از دو سال فعالیت در این مركز، روی اساسنامه ما كار كردند و به ثبت رساندند و بعدها به مجمع خیرین مدرسه ساز كشور تبدیل شد.
پایان نامه ای كه جرقه تشكیل مجمع خیرین برای حمایت از كودكان بازمانده از تحصیل شد
این فعال اجتماعی در ادامه در پاسخ به این سوال كه چطور به فكرتان خطور كرد كه مجمع خیرین حامی بازماندگان از تحصیل را تاسیس كنید، اظهار كرد: روزی برای دفاع از یك طرح به یكی از كمیسیون های مجلس شورای اسلامی دعوت شده بودم كه پیش از شروع جلسه یك جوان فارغ التحصیل كارشناسی ارشد رشته حقوق گزارشی از پایان نامه دانشجویی خود كه در یكی از كلانتری های تهران تهیه كرده بود، ارائه كرد.
شریفی افزود: موضوع پایان نامه این دانشجو این بود كه چه افرادی بیشتر ورودی های كلانتری ها را تشكیل می دهند و نتیجه آن بود كه بیشتر این افراد، كسانی هستند كه به هر دلیلی از تحصیل بازمانده اند.
وی گفت: پس از این جلسه علاقمند و كنجكاو شدم و تحقیق و مشاهده كردم كه این مساله واقعیت دارد، البته یك كار پژوهشی هم به وسیله یكی از جامعه شناسان برای قوه قضائیه انجام شده بود كه آمار آن دو درصد بالاتر از پایان نامه جوان دانشجو بود.
شریفی بدون اشاره به این آمار افزود: بنابراین ما مصمم شدیم با تجربه ای كه در مدرسه سازی داشتیم و با كمك مردم به مساله كودكان بازمانده از تحصیل ورود كنیم و آموزش و پرورش را در رفع مشكلات این كودكان یاری كنیم.
مدیرعامل مركز تحقیقات قوانین و مقررات ایران اضافه كرد: بر همین اساس با 25 نفر از افراد صاحب نظر و مدیران ارشد شاغل و بازنشسته و فرهنگیان برجسته كشور و خیرین مدرسه ساز و دانشگاهیان و همچنین علاقمندان این موضوع را در میان گذاشتیم و یك موسسه را به ثبت رساندیم و الان حدود دو سالی می شود كه كار را شروع كرده ایم.
مدیرعامل مركز تحقیقات قوانین و مقررات ایران درخصوص اینكه در طول این دو سال چه اقداماتی انجام داده اند، توضیح داد: در طول این دوسال كه مجمع خیرین تاسیس شده است، ما در ابتدا تشكیل و تاسیس مجمع و ساماندهی آن در تهران را به عنوان یك مجمع مركزی مستقر و همچنین ایجاد مراكزی با استقلال كامل مالی و حقوقی در تمامی استان ها به صورت مستقل پیگیری كردیم.
وی با بیان اینكه، مجمع كودكان بازمانده از تحصیل تهران حدود هشت ماه پیش به ثبت رسیده است، افزود: البته در تهران دو مجمع تاسیس كردیم؛ یكی برای اداره كل شهر تهران و دیگری برای شهرستان های استان تهران و در حال حاضر این دو مجمع در تهران فعال هستند.
تعدادی از دانش آموزان بازمانده از تحصیل به كلاس بازگشتند
این فعال عرصه اجتماعی می گوید: در طول این مدت ما با ارتباط گرفتن با خیرین و نیكوكاران آنها را به مدارس می بردیم تا ضمن آشنایی با مشكلات كودكان بازمانده از تحصیل با همراهی و كمك مدیران مدارس، ضمن جلوگیری از ترك تحصیل برخی دانش آموزان كه در آستانه جدایی از مدارس قرار دارند، جلوگیری و همچنین آن دسته از دانش آموزانی را كه ترك تحصیل كرده اند، مجددا به مدارس بازگردانیم.
شریفی افزود: البته ما دانش آموزانی را كه ابتدای سال ثبت نام كرده و به دلایلی موفق به حضور در مدرسه نشده اند نیز با همراهی مدیران مدرسه شناسایی و به كلاس های درس بازمی گردانیم.
وی با بیان اینكه، این مجمع خیریه در سایر استان ها از جمله لرستان، مركزی و فارس، خراسان رضوی كم و بیش اقداماتی انجام داده و مجمع این استان ها تشكیل شده است، افزود: با اینكه این مجمع ها به صورت رسم ثبت نشده اند و در مراحل ثبت هستند اما ما به آنها اعلام كرده ایم كه فعالیت خود را معطل نكنند.
شریفی همچنین در پاسخ به سوالی در خصوص مهمترین علت بازماندگی كودكان از تحصیل اظهار كرد: این عوامل از پیچیدگی خاصی برخوردار است كه عمده ترین آن فقر اقتصادی و فقر فرهنگی است.
وی افزود: با توجه به اینكه بیماری های صعب العلاج و عدم دسترسی به مراكز آموزشی كه البته از سهم پایینی برخوردار است نیز در بروز این مشكل موثر بوده است، نمی توان یك عامل ثابت را برای علت افزایش كودكان كار و بازمانده از تحصیل در سراسر كشور نام برد؛ چراكه هر منطقه از كشور عوامل خاص خود را دارد.
شریفی ادامه داد: به عنوان مثال بیشتر كودكان بازمانده از تحصیل در مناطق استان های مرزی جذب بازار كار می شوند، همچون در تهران كه بسیاری از كودكان بازمانده از تحصیل در سر چهارراه ها یا مراكز تولیدی كار می كنند. اغلب این كودكان از هوش بالایی نیز برخوردارند و اگر مورد توجه قرار گیرند و به تحصیل بازگردانده شوند، آینده درخشانی خواهند داشت و می توانند گره های بزرگی از كشور را باز كنند.
مدیرعامل این مجمع نیكوكاری می گوید: ما به شدت احتیاج به كمك داریم چراكه جامعه هدف ما جامعه میلیونی است و تنها به كمك خیرین نمی توان به نیازهای جامعه هدف پاسخگو بود.
البته صحبت های شریفی در خصوص جمعیت كودكان بازمانده از تحصیل در حالی مطرح می شود كه متاسفانه آمار دقیقی از كودكان بازمانده از تحصیل و كودكان كار در دسترس نیست!
با وجود اینكه، 13 نهاد متولی نابسامانی كودكان خیابانی و كار در كشور فعال هستند، از جمله نیروی انتظامی، وزارت دادگستری، وزارت بهداشت، وزارت كار، شهرداری، سازمان بیمه، سازمان صدا و سیما، جمعیت هلال احمر، وزارت آموزش و پرورش و كمیته امداد اما متاسفانه آمار دقیقی از تعداد این كودكان در كشور وجود ندارد.
البته سال گذشته محمود علیگو رییس اورژانس اجتماعی ایران، در یك مصاحبه تلویزیونی اعلام كرد كه بر اساس آمار سال 1396 وزارت كار، حدود 500 هزار كودك كار در سطح كشور وجود دارد.
وی، كودكان كار را به سه گروه، كودكان كار كارگاهی، كودكان كار در خیابان و كودكان زباله گرد تقسیم بندی كرد و گفت: بر اساس اطلاعات سازمان های مردم نهاد، در تهران نزدیك به چهار هزار كودك زباله گرد وجود دارد.
پیش تر و در سال 1398 نیز مركز پژوهش های مجلس آمار كودكان بازمانده از آموزش و ترك تحصیل را روی هم رفته 933 هزار و 949 نفر اعلام كرد كه از این تعداد شمار بازماندگان از تحصیل 696,399 نفر هستند و شمار دانش آموزان ترك تحصیلی نیز 237,550 نفر اعلام شده است.
خدمات سمن ها به كودكان بازمانده از تحصیل به چند ده هزار نفر هم نمی رسد
اما این فعال اجتماعی در ادامه می گوید: اكنون بر اساس آمار اقداماتی كه توسط گروه ها و سمن های مختلف انجام شده است، خدمات آنها به چند ده هزار نفر نیز نمی رسد، لذا بر این اساس خط مشی و رویكرد اصلی ما این است كه تمام ظرفیت كشور در دستگاه های مختلف در قوای سه گانه و نهادهای غیردولتی بكار گرفته شود تا بتوانیم پاسخگوی این جمعیت میلیونی كودكان بازمانده از تحصیل در كشور باشیم.
شریفی می گوید: البته ما فعالیت خود را شروع كرده ایم با اینكه این مجمع مراحل ثبت خود را در استان های كشور می گذراند، اما به دلیل اینكه مجمع مركزی در تهران به ثبت رسیده است و قلمرو ما نیز كشوری است، آنها می توانند فعالیت خود را شروع كنند به طوری كه گزارشاتی كه از استان ها می رسد، هر كدام در توان خود مشغول بازگرداندن این بچه ها به مدارس و حرفه آموزی و آموزش آنها هستند.
برچسب ها
- مدارس
- خیرین آموزش عالی
- بازمانده از تحصیل
- كودكان كار
- حاشیه نشینی بزهكاری
- كودك
پروندهٔ خبری
- آموزش كودكان مناطق محروم در روزگار كرونا
- كرونا و قشرهای آسیب پذیر