یك فعال حوزه كودكان كار، از نیازهای اولیه منجر به گسترش كار كودك می گوید گزارش

مرضیه موسوی، روزنامه نگار

سال1373 بود كه ایران پیمان نامه جهانی مبارزه با كار كودك را امضا كرد و به جمع كشورهایی پیوست كه قرار بود در راستای منع كار كودكان قدم بردارد. گرچه این روزها كه اتفاقا سالروز جهانی منع كار كودك است، آمار دقیقی از تعداد كودكان كار در ایران وجود ندارد، اما نشانه های افزایش جمعیت این كودكان در سال های گذشته را می توان به چشم دید. انجمن های مردم نهاد مختلفی در این سال ها فعالیت در حوزه كودكان كار را آغاز كرده اند كه امروز یكی از مهم ترین دغدغه هایشان، اصلاح نگرش جامعه به كودك كار است . نگاهی كه به جامعه تلقین می كند این كودكان عضوی از یك باند ساماندهی شده هستند. نگاهی كه به زعم كارشناسان و فعالان حوزه كودكان كار، به نوعی سلب مسئولیت اجتماعی است و بیشترین آسیب را روانه این كودكان می كند. كار كودك ، تنها به دستفروشی در چهارراه ها یا تكدی گری خلاصه نمی شود و درواقع این تنها بخشی از جامعه كودكان كار است كه در سطح شهر قابل رویت است. به گزارش ایسنا، تعداد كودكان كار و خیابان در سال1399 در كشور حدود 70هزار نفر بوده كه به دلایلی همچون امرار معاش، نیاز خانواده به كار كودك، عدم دسترسی به آموزش و... ساعاتی از شبانه روز را در خیابان می گذرانند. اما این تنها بخشی از كوه یخی است كه در سطح آب شناور شده و می توان به چشم دید. گرچه آمارهای رسمی ای از تعداد كودكان كار در ایران منتشر نشده، اما آمارهای غیررسمی ای كه از سوی فعالان این حوزه عنوان می شود، از رقم 2تا 3میلیون نفری جمعیت كودكان كار صحبت می شود. «علی اكبر اسماعیل پور» فعال حوزه كار كودك و مدیرعامل مؤسسه ندای ماندگار می گوید: «آمار غیررسمی كودكان كار را می توان با معیارهایی مثل فقر، مشكلات اقتصادی و اجتماعی، مهاجرت، تحصیل و دیگر سیاست های اجتماعی و اقتصادی سنجید. برای همین است كه كارشناسان حوزه كار كودك، آمار این كودكان را در ایران بین 2 تا 3میلیون نفر تخمین می زنند. اما واقعیت این است كه آمار دقیقی وجود ندارد.»

خشونت علیه كودكان كار
سال1380 بود كه ایران معاهده بین المللی دیگری در زمینه كار كودكان را پذیرفت . معاهده جهانی «محو بدترین شكل كار كودك» كه از كارهای سخت و طاقت فرسا تا كار در كارگاه های زیرزمینی و... را شامل می شود ؛ یعنی تمام فعالیت هایی كه باعث می شود نه تنها كودك از حقوق اولیه خود محروم باشد، بلكه مورد خشونت، آزار، تعرض و استثمار شدید هم قرار بگیرد. روئه وامقی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی و پژوهشگر حوزه كودكان كار و خیابان با اشاره به پژوهش انجام شده در سال1396 در حوزه خشونت های وارده بر كودكان كار و خیابان با جامعه آماری 850كودك خیابانی در 6استان كشور می گوید: «21درصد از كودكان خیابانی از سوی برخی مردم و 15.4درصد از سوی مأموران مورد توهین و كتك و 1.6درصد از آنها مورد آزار جنسی قرار گرفته اند.» توجه داشته باشیم كه این آمار تنها مربوط به كودكان كاری است كه در خیابان ها و سطح شهرها وجود دارند و كمتر گزارش و آماری درباره كار پنهان كودكان به چشم می خورد.

خطرناك ترین شكل كار كودك
«كودك كار» با تصویری از یك كودك در حال دستفروشی در چهارراه ها در ذهن اغلب ما جا خوش كرده است. این در حالی است كه به اذعان فعالان حوزه كودكان، كار در كارگاه های صنعتی و زیرزمینی، خطرناك ترین شكل كار كودكان است كه اغلب با مشكلات و مسائل پیچیده ای همراه می شود ؛ این كودكان نسبت به كودكان خیابانی، بیشتر در معرض آسیب ها و آزارهای فیزیكی و جنسی قرار دارند. اسماعیل پور می گوید: «یكی از مهم ترین اقداماتی كه می تواند به جلوگیری از كار پنهان كودكان كمك كند، اصلاح قانون است. ما در ماده89 قانون اساسی به صراحت ممنوعیت كار كودكان زیر 15سال را داریم. این یعنی با كارگاه ها و صنایع و هر مجموعه صنعتی و تجاری ای كه از كودكان بهره كشی می كند باید برخورد قانونی صورت بگیرد.» به گفته اسماعیل پور در جای دیگری از قانون، موانعی برای بررسی قانونی كارگاه های كوچك به چشم می خورد؛ فضایی كه معمولا بیش از سایر كارگاه های تولیدی و تجاری از حضور كودكان در آن استفاده می شود: «در مجلس ششم قانونی به تصویب رسید كه كارگاه های دارای جمعیت كمتر از 10نفر را از شمول قانون كار خارج می كرد. تصویب این قانون باعث شد تا نظارت بر كارگاه های كوچك كمتر شود. درحالی كه اتفاقا شواهد نشان می دهد در همین كارگاه های كوچك است كه كارفرما برای پرداخت دستمزد كمتر و بهره كشی بیشتر، از كودكان استفاده می كند.»

تحصیل رایگان و همگانی
اصلاح قوانین، افزایش حمایت های اجتماعی، ایجاد اشتغال و امكان تحصیل رایگان و آزاد برای همه كودكان را از مهم ترین اقدامات زیرساختی ای می داند كه می تواند به كم شدن جمعیت كودكان كار كمك كند. اسماعیل پور می گوید: «اینطور نیست كه بگوییم دولت ها در زمینه كودكان كار هیچ اقدامی انجام نداده اند. اما به نظر می رسد تمام طرح های ساماندهی كه تا كنون در این زمینه انجام شده به شكست منجر شده اند. نشانه اش هم افزایش روزافزون تعداد كودكان كار حداقل در خیابان هاست كه ما هر روز شاهدش هستیم.» او آموزش و تحصیل رایگان همه كودكان، فارغ از هویت ملی آنها را قدم مهمی برای مبارزه با كار كودك می داند و می گوید: «خارج شدن كودكان از چرخه تحصیل یكی از مهم ترین نشانه ها برای سوق پیدا كردن آنها به سمت كار است. دسترسی آسان این كودكان به تحصیل می تواند جلو اتفاق های مهمی ازجمله مهاجرت به كلانشهرها برای كار، قرار گرفتن در معرض خشونت خانگی و خشونت اجتماعی، تولید روزانه فقر و... را بگیرد كه این موارد از مهم ترین تبعاتی است كه با توجه به تحصیل عمومی و رایگان می توان از آنها جلوگیری كرد.»