گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو-مرضیه انبری؛ زن های میانسال دور محوطه ی پارك در حال پیاده روی بودند. قدم های آهسته بر می داشتند. از دور پیدا بود هر كدام به درد جسمی مبتلا هستند؛ زانو درد، كمردرد و ... البته اضافه وزن هم در این سن و سال بدیهی است. روی یك نیمكت نشستند تا خستگی در كنند و باهم خوش و بش كنند. یكی از خانم ها می گفت: «فایده نداره، اگه همینجوری تو خونه بشینم می ترسم آخرش سر پیری زمین گیر شم»، یكی دیگر از خانم ها در جواب به او گفت: «ما كه جوون بودیم اینهمه بچه آوردیم؛ این همه كار می كردیم تو خونه تهش شدیم این. خدا به داد جوونا برسه كه نصف ماهم كار نمی كنن و روی یدونه بچه موندن» زن ها دوباره بلند شدند و به سمت دیگر پارك شروع به پیاده روی كردند. هیچكدام كفش مناسب پیاده روی نداشتند و با همان لباس های معمولی بودند. همینطور راه می رفتند و با یكدیگر بگو بخند می كردند. از كنار كریدور وسایل ورزشی زرد رنگ و قرمز رنگ عبور كردند؛ وسایل خالی بود. بجز یك دوچرخه ثابت كه دو بچه در حال بازی با آن بودند. زن ها همین جور كه صحبت می كردند به سمت انتهای پارك رفتند.

بیگانگی خانواده ایرانی با ورزش
ایرانیان طی دهه های متوالی به كم تحركی مبتلا شده اند. شاید سبك زندگی جدید كه دوران سرعت و استفاده از تكنولوژی است یكی از علل این موضوع باشد. بیگانگی با ورزش شامل تمام اعضای خانواده های ایرانی می شود. پدر، مادرو فرزندان. در گزارشی كه مركز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در سال 1398 منتشر كرد آمده است كه: «بیش از 64 درصد مردم ایران ورزش نمیكنند. میانگین مدت زمان افراد ورزش كرده از سال 1388 تا 1394، 15 دقیقه بود كه در سال 1396 به 27 دقیقه افزایش یافت كه میتواند تا حدودی ناشی از مداخله حمایتی قانونگذار در برنامه ششم توسعه و موضوع مهم ورزش از مالیات بر ارزشافزوده باشد. از سوی دیگر، سرانه موجود فضای ورزشی كشور به اندازه طول یك «گام» است و به ازای هر چهار هزار نفر جمعیت، یك مكان ورزشی وجود دارد.» این شرایط در كنار امراض ناشی از چاقی مثل درد های جسمانی مشترك بین دو جنس، در بین زنان اثر متفاوتی خواهد داشت. بنا به گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال 2016، 63 درصد زنان ایرانی دارای اضافه وزن و چاقی هستند. این موضوع را در كنار بیماری های زنانه نیز باید مورد توجه قرار داد. برای مثال زنان چاق مبتلا به سندرم تخمدان پلی كیستیك برای تنظیم چرخه عاقدگی نیازمند فعالیت بدنی و ورزش هستند. فعالیت ورزشی مناسب امكان باروری این گروه از زنان را افزایش می دهد. مثال های دیگر نظیر تاثیر چاقی بر شكست در درمان های ناباروری، دیابت بارداری، پره اكلامپسی، جنین ماكروزوم و ... نیز در گزارشات پزشكی قابل رویت است. اما با وجود چنین مشكلاتی در میان زنان، تا كنون در برنامه های جمعیتی چه در بعد قانون گذاری، چه در بعد فرهنگ سازی، كمتر اشاره ای به ترویج ورزش همگانی در بین زنان شده است.


تجربیات موفق بین المللی برای توسعه ورزش همگانی
پیرامون فقدان فعالیت ورزشی در بین زنان، در این گزارش قصد داریم نگاهی به كم و كیف توسعه و ترویج ورزش همگانی در ایران داشته باشیم. موضوعی كه باید به بخشی از زندگی روزانه ی مردم تبدیل شود. اما این موضوع نزد مسئولان ذی ربط، در مقایسه با تلاش برای ارتقای ورزش قهرمانی، حالت مهجورتری دارد. از سوی دیگر برای سیاست گذاری در جهت ترویج ورزش همگانی ما در بعد سخت افزاری و نرم افزاری این موضوع دچار خطای محاسباتی شده ایم و تلاش های سابق نتیجه ایده آل را نداشته است. در ادامه این گزارش گفت وگویی با حسین گلزار، پژوهش گر و مستندساز، داشتیم. ایشان صحبت های خود را با اشاره به مسائل زیرساختی آغاز كردند و با ذكر یك مثال موفق از كشور آلمان كه در زمینه نهادینه كردن ورزش در بین مردم به موفقیت قابل توجهی رسیده است، عنوان كردند: «تجربه ی موفقی كه می شود با نگاه كردن به كشور های دیگر به دست آورد، این است كه برای ترویج ورزش همگانی، صرفا به تبلیغات اقناعی یا حتی تنها به بسترسازی از طریق فراهم كردن مثلا بوستان ها و ابزار ها و این ها بسنده نكنیم. یك ارتباطی شكل گرفته است كه من اسم آن را ساختارسازی می گذارم. برای مثال در آلمان شما به عنوان آقا یا خانمی كه ماهانه این قدر ساعت باشگاه رفتن را پر بكنید و گواهی باشگاه بیاورید، من در حق بیمه ی سالانه به شما این قدر تخفیف می دهم یا مثلا هزینه ی ثبت نام باشگاه را به شما تخفیف می دهم. چرا؟ چون مثلا طبق تحقیقات به این نتیجه رسیده است كه كسانی كه ده سال مستمر ورزش كرده اند؛ الان كمتر بیماری قلبی دارند. پس من كه بیمه ی عمر و بیمه ی درمانی ارائه می كنم چرا مشتری تشویق به چنین كاری نكنم. هم ورزش ترویج شده است؛ هم اقتصاد باشگاه ها چرخیده است و هم بیمه كمتر متحمل پرداخت خسارت و هزینه درمانی شده است و هم جامعه سالم تری خواهیم داشت. در این فرایند پول به عنوان یارانه دولتی پرداخت نمیشود. بیشتر مانند كار هایی است كه الان تاكسی های اینترنتی از طریق باشگاه مشتریان برای جذب مشتری انجام می دهند. بیمه از سمت ساختار و دولت ملزم شده كه طرح های تشویقی بگذارد. این ها به صورت طرح های تخفیفی-تشویقی است و یارانه ای نقدی به فرد داده نمی شود.»
ایشان با اشاره به نقش شركت ها و استارتاپ ها در توسعه ی ورزش همگانی بین پرسنل خود اشاره كردند و افزودند: «در ایران كسب و كار های جدید و استارتاپ ها به سمت این كه مثلا در لابی شركت شان یك فوتبال دستی یا میز پینگ پنگ گذاشته باشند رفته اند؛ ولی بعضی های آن در حد دكور است. در كسب و كار های مطرح دنیا، بخشی از فعالیت روزانه ی نیرو های شان را به ورزش اختصاص می دهند. پس ساختارسازی یك حلقه ی مفقودی است كه من شبیه آن را در ایران ندیده ام. در ایران اقناع وجود دارد. بعضی جا ها حتی شاید بسترسازی هم وجود داشته باشد. شاید شما بگویید مثلا در تهران بسترسازی وجود دارد؛ اما در فلان شهرستان همان زیرساخت هم نیست. اما چیزی كه حتی در تهران هم نیست ساختارمند شدن این فرآیندهاست.»


معیار های موفقیت و پایداری ورزش همگانی
از اواسط دهه هشتاد به بعد یكی از برنامه هایی كه توسط دولت در راستای توسعه ی ورزش همگانی انجام می گرفت، پیاده روی خانوادگی بود كه با تبلیغات وسیع و بعضا پوشش زنده صدا و سیما همراه بود. رویداد ورزشی كه با استقبال مردم با انگیزه های مختلف مواجه می شد. اما همواره با حواشی نیز همراه بود. حاشیه های مربوط به قرعه كشی و اهدای جوایز و ... به هر جهت این رویداد بیشتر به یك برنامه سرگرمی خانوادگی شباهت داشت تا یك فعالیت ورزشی. آثار روانی این برنامه بر آثار جسمانی پیشی گرفته بودند. حسین گلزار در ادامه ی صحبت های خود به پایداری برنامه های ورزشی اشاره داشت و از فعالیت های رویداد محور به عنوان یك آسیب در برنامه های ورزشی یاد كرد و گفت: «به عنوان آسیب شناسی فعالیت های ورزش همگانی، شاید بیشتر از 90 درصد فعالیت های ورزش همگانی در كشور ما رویداد محور بوده و در برگزاری رویداد خلاصه شده است. مثل همایش های پیاده روی خانوادگی در شهر های مختلف. نگاه رویدادی به جریانی كه به استمرار نیاز دارد، هیچ وقت جواب نمی دهد. یعنی شما این رویداد را برگزار می كنید، اما شما كه نمی توانید هر هفته رویداد برگزار كنید. فعالیت های رویدادی به این معنا، كمپین هایی اند از یك حلقه و سیكل كه بیشتر جنبه ی تبلیغاتی دارد حالا وقتی باقی چرخه معیوب باشد این بخش هم اثر چندانی نخواهد داشت.»
او در ادامه ی صحبت های خود به برشمردن ویژگی های ورزش های همگانی كه ساختار سازی آن ها به عهده ی مسئولین است، پرداخت و بیان داشت: «ورزش های همگانی، همان طور كه می دانید لیست عریض و طویلی دارد و شاید حدود 50 مورد یا بیشتر هم وجود دارد كه مثلا بازی مافیا و بازی های فكری هم جزء ورزش های همگانی قرار می گیرد. با نگاه كردن به آن آسیبی كه گفتم، رویكرد مناسبی كه الان می تواند اتخاذ شود و باتوجه به صحبت هایم با فدراسیون ورزش همگانی اطلاع دارم كه آن ها هم تمایل دارند كه به این سمت بروند. ویژگی اول این رویكرد این است كه از این لیست بخشی از ورزش ها را انتخاب كنند كه اول تحرك داشته باشند. ویژگی دوم این كه در دسترس باشند و سوم این است كه ارزان باشند. یعنی مثلا شاید پینت بال هم بازی خیلی خوبی باشد، اما چند شهرستان باشگاه پینت بال دارند؟ اگر با رویكرد پالایشی به كار نگاه كنیم؛ می بینیم كه از این لیست، پنج الی شش ورزش یا حتی كمتر باقی می ماند كه می شود برای آن ها كار اجتماعی، ترویجی و تبلیغی كرد. ورزش های عمومی تر مانند دو، ورزش صبحگاهی و ورزش هایی كه می توان با زیرساخت های بوستان ها و پارك ها و با هزینه ی حداقلی انجام داد در اولویت هستند.»
گلزار همچنین اشاره ای داشت به بازی های الكترونیكی كه از طریق عینك ها و حس گر هایی كه به دست و بدن وصل می شوند. این بازی ها نیز در زمره ی ورزش های همگانی قرار دارند. وی در ادامه به توسعه ی ورزش در بستر مجازی اشاره داشت و افزود: «در این بازی ها با جامعه ی از مخاطبان به صورت آنلاین بازی می كنند كه برای مادرانی كه در حوزه ی گزارش شما هستند هم موضوعیت دارد در دوره ی كرونا هم كلاس های آنلاین ورزشی بین خانم ها رواج یافته بود. هر چند كه این مسائل در ساختار های رسمی تبلیغ نمی شوند، اما اتفاق افتاده اند و نمونه های آن را می بینیم.»


ایده های پیش روی دولت برای توسعه ورزش با مقتضیات مادرانه
گاهی دولت و شهرداری ها اقدام به تجهیز بوستان ها می كنند و یا برنامه های عمومی دیگری را برگزار می كنند به رغم اینكه هچ منع آشكاری وجود ندارد، اما عوامل مخفی سبب می شود كه مادران از امكانات فعلی ورزشی نیز بی نصیب باشند و این موضوع در برنامه های آتی نیز ادامه پیدا كند. مسائل مذهبی و فرهنگی در بین یك طیف از جامعه زنان می تواند یكی از عوامل باشد كه مثلا یك زن چادری رغبتی به ورزش كردن در پارك ندارد. همانطور كه در گزارشات سابق مجموعه مادران تنها نیز اشاره داشتیم؛ همه جای ایران امكاناتی مثل پارك بانوان نیست. اما مهم تر از این موضوع مشغولیت های مادران است كه اساسا فرصتی برای دور شدن از فرزندان و منزل ندارند. چه برای مراجعه به امكانات رایگان شهری و چه برای مراجعه به باشگاه ها. حسین گلزار در ادامه ی صحبت های خود با اشاره به محدودیت های زنان از ایده هایی گفت كه دولت می تواند برای ترویج ورزش در بین مادران داشته باشد. وی مطرح كرد: «دلایل فرهنگی یا مذهبی، می توانند مشكل بالقوه ای باشند؛ اما باید بررسی كنید كه برای ورزش كردن یك خانم چه قدر فضا در پارك ها فراهم است؛ یا به چه زیرساخت هایی نیاز است؟ مثلا الان در تهران كه البته قابل قیاس با هیچ جای ایران نیست، شهر بانو ها و شهر دخت ها وجود دارند كه همه ی آن ها باشگاه ورزشی دارند. البته این ها همه ی راه حل ها نیستند و الان با گسترش شبكه های اجتماعی، خیلی راحت می شود بانوان را به ورزش تشویق كرد. شاید آن مادر اصلا مسئله ی دوم و سومش مسائل فرهنگی یا بحث پوشش باشد و اصلا وقت و امكان ورزش كردن را نداشته باشد. ورزش با گوشی، گجت ها یا ماژول ها می تواند برای او جایگزین بشود. نمونه های خیلی موفقی در دنیا وجود دارند و اپلیكیشن هایی كه دارند این كار را می كنند كه می شود آن ها را معرفی كرد. مثلا اپلیكیشن هایی كه قدم شمار روزانه دارند و افراد را به ورزش و كاهش وزن تشویق می كنند و نظام های مبتنی بر پاداش و تشویق دارند كه به افراد یادآوری می كنند و افراد با بررسی هزینه-فایده ورزش می كنند. اپلیكیشن هم ركورد را ثبت می كند. مثلا امروز در تهران هزار نفر هر كدام 15 كیلومتر پیاده روی را ثبت كردند. هر چند كه ورزش در پارك ها لطف خود را دارند و اگر شما صبح ها پارك های مختلف را نگاه كنید، باز هم می بینید كه مخاطب خودش را دارد، اما در آن سن و مخاطب هدفی كه شما فكرش را می كنید نیستند و عمدتا بازنشسته ها، آدم های مسن و افرادی كه به ورزش به عنوان یك تفریح نگاه می كنند هستند. در گروه مد نظر شما تنها راه حل ورزش به صورت فیزیكی نیست و می تواند به این صورت هم باشد و مشوق های ساختاری كه افراد را تشویق به ورزش می كنند هم می توانند كمك كننده باشند.»
ورزش همگانی به معنای درست و كامل آن باید گزینه های متنوعی را به هر یك از اعضای خانواده اعم از سالمندان، جوانان و كودكان ارائه دهد. با توجه به لیستی كه عناوین ورزش های همگانی را تشكیل می دهند (هفت سنگ، كبدی یا زو، الك دولك، یوگا، طناب كشی، فوتبال دستی، مچ اندازی، ورزش باستانی، آمادگی جسمانی، ایروبیك، پیلاتس و ...) این امر ممكن است. در نتیجه وجود چنین بسته ورزشی باعث نشاط تمام اعضای خانواده می شود. گلزار نیز در ادامه ی صحبت های خود ضمن اشاره به این موضوع و همچنین تاكید بر نقش مادران به عنوان فرد موثر در خانه، افزود: «چه بسا كه بخش بانوان هم به عنوان بخش جدی از این پروژه قرار بگیرد كه وجهه دیگری در بحث جمعیت هم دارد و می تواند در افزایش جمعیت و موالید هم تاثیر خودش را بگذارد. ما وقتی در ساختار های مختلف به ورزش نگاه می كردیم، دیدیم كه دو دسته بندی كلی می توان راجع به ورزش داشت. ورزش قهرمانی به معنای ورزشی كه رقابتی و جدی و حرفه ای است و اگر یك روز آن را رها كنید ضربه می خورید و باید برای آن هزینه كنید و برای تان درآمد بیاورد و از طرف دیگر رقابت پذیر است. در صورتی كه ورزش های همگانی، قهرمانی و رقابتی نیستند. بازی ها و دورهمی های خوبی هستند. هم سلامتی را با خودشان دارند و هم این مولفه ها را دارند. حالا این را بیاورید در فضای خانواده. به عنوان این كه خانواده ای كه می خواهد به سلامتش برسد؛ اما الزاما به دنبال ورزش حرفه ای نیست چه قدر ورزش همگانی می تواند به او كمك كند. نقش مادر در این زمینه چیست؟ طبیعتا بخش زیادی از برنامه ریزی های روتین خانه، به مادر برمی گردد. وقتی خودش نقش فعالی داشته باشد؛ طبیعتا خیلی راحت تر بین اعضای خانواده این اتفاق می افتد.»


فقدان اسناد بالادستی برای ترویج ورزش همگانی
به رغم اینكه بودجه قابل توجهی از شهرداری ها به تجهیز بوستان ها برای ایجاد كریدور های ورزشی اختصاص یافته است؛ اما اگر اجرای این برنامه را دنبال كنیم به سند و قانون مشخصی نخواهیم رسید و عامل الزام آور شهرداری ها مجهول باقی می ماند. هرچند كه در كنار این هزینه های مادی طرح های توجیهی مناسبی برای استفاده از این وسایل اجرا نشده است و در خلال مصاحبه به این موضوع نیز اشاره شد كه این وسایل ورزشی هم اكنون تبدیل به اسباب مضحكه و بازی شده اند. حسین گلزار در پایان صحبت های خود به قانون گذاری در عرصه ورزش همگانی نیز اشاره ای داشت و بیان كرد: «از آن جا كه به نظر من بستر های ساختاری می توانند منشا اثر باشند، فكر می كنم دو مطالبه ی جدی می توان داشت. یكی مطالبه سیاست گذاری شفاف و با هدف قابل سنجش و چشم انداز آن هدف كه نمی دانم كدام مركز متولی آن است؟ مركز پژوهش ها، شاید خود فدراسیون، هیات های علمی و دپارتمان های ورزشی دانشگاه ها و مسئله ی بعدی، این است كه مثلا در مجلس از طریق ایجاد ساختار به این مسئله كمك كند. وگرنه ما در قانون اساسی كه مهمترین سند قانونی كشور است ورزش را اگر اشتباه نكنم در اصل سوم به عنوان تربیت بدنی و در كنار آموزش و پرورش داریم كه دولت ها را موظف كرده تربیت بدنی رایگان را مانند آموزش برای آحاد ملت فراهم كنند. اما مادامی كه برای چنین هدفی مقاصد كوچك تعیین نكنیم اجرای آن با سلیقه ها و اولیت های افراد مختلف تغییر میكند»
ایشان همچنین خاطرنشان كردند كه توسعه ی ورزش همگانی علاوه بر تقویت نظام سلامت كشور، مقدمه ای برای كشف استعداد های ورزشی كودكان و نوجوانانی است كه احتمال می رود قادر به ورود به عرصه ی ورزش حرفه ای و قهرمانی باشند.
در پایان به نظر می رسد دولت و مجلس اولا برای ارتقای سلامت جامعه اعم از زن و مرد ظرفیت های مختلف خود را برای ورزش همگانی با اولویت ساختارسازی بكارگیرد. تا در در كوتاه مدت و بلند مدت شاهد تاثیرات مثبتی در كاهش انواع بیماری های ناشی از چاقی و كم تحركی باشیم. در كنار آن نیز زمانی كه حاكمیت شعار جوانی جمعیت را دنبال می كند لازم است با توجه به محدودیت های زنانه در بستر شهرسازی و در بستر الكترونیك برنامه تشویق زنان به فعالیت های بدنی برای ممانعت از تشكیل و تشدید بیماری های زنانه و ناباروری فراهم شود. ایجاد ساختار های قابل لمس برای سلامت زنان در نتیجه فرزندآوری آسان تر، بی شك اثر مضاعفی نسبت به طرح های اقناعی خواهد داشت. چه بسا زنانی كه میل به فرزندآوری دارند؛ اما شرایط جسمانی آن ها مانع می شود؛ اما این زنان كه در حال حاضر در جامعه حضور دارند و در نسل های بعد نیز بازتولید می شوند، نكوهش جامعه را دریافت می كنند و دولت نیز تا كنون اقدام موثری برای حل ریشه ای مشكل مشترك این زنان انجام نداده است.