تهران (پانا) - مدیركل دفتر انتشارات و فناوری آموزشی با بیان شرایط فعلی مجلات رشد، راهبردها، رویكردها و چشم انداز این نشریات، ضرورت نقش آفرینی این نشریات در ایجاد تحول در نظام آموزشی كشور، توأم با پشتیبانی از برنامه درسی ملی را تبیین و تشریح كرد.

مجلات رشد، هم راه و هم گام دانش آموزان نسل های پیشین، اكنون و آینده كشور هستند. دانش آموزان و كارگزاران تربیتی از این مجلات تأثیر پذیرفته و برخی با حضور در مجلات، در رشد و پیشرفت آن ها سهیم بوده اند. ازاین رو، اهمیت و ضرورت انتشار این مجلات امری روشن و آشكار است. معرفی برخی از اعضای جدید در كسوت سردبیری درجمع خانواده مجلات رشد، در روزهای آغازین سال 1401 بهانه ای شد تا با محمدصالح مذنبی، مدیركل دفتر انتشارات و فناوری آموزشی، گفت وگویی در مورد رویكردهای جدید مجلات رشد داشته باشیم كه نتیجه این گفت وگو را در ادامه می خوانید.

هدف مجلات رشد چیست؟ این نشریات چه نقشی در تربیت و یادگیری دارند؟

سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی در جریان تربیت و یادگیری كشور یعنی آن بخش كه به محتوای كتاب درسی مربوط است، نقش مؤثری دارد كه بر هیچكس پوشیده نیست. این سازمان براساس قوانین نظام جمهوری اسلامی، عهده دار برنامه ریزی آموزشی و تربیتی، در قالب تولید بسته های تربیت و یادگیری است. مهمترین بخش موجود در این عرصه، كتاب های درسی است، كه همواره مورد توجه بوده است. توجه به تولید نشریات آموزشی كه مفید، سازنده و تربیتی بوده و در امتداد كتاب های درسی باشند و از آن ها پشتیبانی كنند، با نگاه فعالیت مطبوعاتی، همواره در برنامه ریزی آموزش وپرورش مورد توجه بوده و در برنامه ریزی های سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی در نظر گرفته شده است. به همین دلیل و ناظر به جایگاهی كه مجلات رشد، نسبت به بسته های تربیت و یادگیری داشته و در نقش مكمل و امتداددهنده كتب درسی قرار دارند، از سالیان دور، مجموعه ای از كارشناسان فرهیخته، صاحب نظران و نویسندگان عرصه تعلیم و تربیت را گرد آورده است تا در راستای تحقق اهداف نظام آموزشی و تربیتی كشور، مجلات فاخری را در دو سطح عمومی و تخصصی تولید كنند. این مجلات برای دانش آموزان، معلمان، كارشناسان، مدیران مدارس، مشاوران و مربیان مدارس در سه سطح دانش آموزی، عمومی بزرگسال و تخصصی تولید می شود. مجلاتی كه می توانند برای مدیران، مربیان و مشاوران در مباحث كلان تعلیم و تربیت، راه گشا بوده و با دراختیارگذاشتن آخرین دستاوردها، تازه های علمی، روش ها و شیوه های نوین آموزشی، پاسخ گوی مسائل آن ها باشد.

با توجه به تغییرات ساختاری در بخش سردبیران مجلات رشد، سیاست و رویكردهای جدید چگونه تعریف شده است؟

در ابتدا باید قدردان خانواده بزرگی باشیم كه در همه سال ها با جهد، تلاش فرهنگی و علمی برای دانش آموزان، معلمان و جامعه آموزش وپرورش زحمت كشیده اند. خانواده بزرگ مجلات رشد به این موضوع پایبند است كه مجله برای شكوفاشدن استعدادها، به نگاه خلاقانه و ایده های نوین، گیرا و جذاب نیازمند است و همواره از این مهم نباید غافل شود. به عبارت دیگر، مجلات همواره به رشد نیاز دارد. سردبیران بسیار برجسته و فرهیخته ای طی سال های بسیاری فعالیت داشته اند كه دوره حضور برخی از آن ها بلندمدت و بعضی ها كوتاه مدت بوده است. در دوره جدید با نگاه تكمیلی و در راستای فعالیت گسترده ای كه همكاران در بخش مجلات رشد داشته اند، تصمیمات مهمی در سازمان اتخاذ شد، تا بر مبنای رسالت اصلی و مهم مجلات رشد، اقدامات سازنده ای در سال جدید، صورت پذیرد. در همین راستا، پس از گفت وگوهای متعدد و هم اندیشی های دقیق و كارشناسانه، برنامه ای در حال تدوین است تا مبنای فعالیت ها قرار گیرد. این فرآیند در حقیقت پشتیبانی از جریان تربیت و یادگیری رسمی كشور است كه برای مجلات رشد در نظر گرفته شده است.

درباره اقدامات و تصمیمات صورت گرفته در مورد سردبیران جدید بگویید؟

یكی از نكاتی كه در برنامه ریزی جدید درنظر گرفته شده، این است كه مجلات بتوانند در تراز بالاتری پشتیبان كننده ی برنامه درسی ملی باشند. به عبارت دیگر، مجلات رشد در خدمت كتاب و برنامه درسی رسمی كشور قرار بگیرند و مكمل آن باشند؛ به این معنا كه، اگر كتابی برای دانش آموزان با عنوان زبان و ادبیات فارسی تدوین شده است، داستان ها و اشعاری كه در مجله می آیند امتدادبخش و تكمیل كننده ی محتوای كتاب درسی باشند. انتظار ما این است كه در دوره جدید، تناسب بیشتری بین كتاب های درسی و مجلات رشد دیده شده و آن ها در هدف گذاری، در یك مسیر حركت كنند. در پیش دبستانی و اول دبستان، اولین سطح از آموزش پذیری برای دانش آموزانی است كه به مدرسه آمده اند و خواندن و نوشتن یاد می گیرند و مجله رشد «كودك»، همراه دانش آموز در مسیر یادگیری حركت می كند. به همین ترتیب مجله «نوآموز» برای پایه دوم و سوم ابتدایی و مجله «دانش آموز» برای پایه های چهارم، پنجم و ششم. به بیان دیگر این سه مجله، علاوه بر نقش مكمل نسبت به كتاب های درسی این مقطع تحصیلی، نیازمند انسجام و اتحاد نسبت به برنامه آموزشی و تربیتی در نسبت با یكدیگر هستند، تا بتوانند در هر مرحله از یادگیری و تربیت، با ایجاد انس بین دانش آموز و برنامه آموزشی و تربیتی، نقش آفرین باشند. ازاین رو، در راستای تلاش سردبیران فرهیخته ای كه در گذشته، در این مجلات حضور داشتند، اینك برای ایجاد یك رویكرد واحد، برای این سه مجله پرمخاطب، در سال تحصیلی 1402-1401، خانم نفیسه نجفی قدسی سردبیری مجلات «كودك»، «نوآموز» و «دانش آموز» را به عهده گرفتند. ایشان تجربه بسیاری خوبی در آموزش پیش دبستان، آموزش ابتدایی، تربیت مربی، همچنین ایجاد و هدایت مدارس موفق و پیشرو دارد. ایشان مدیری تحول گرا هستند كه در تعامل با فعالان تربیتی، اعم از مربیان، معلمان و نویسندگان عرصه تعلیم و تربیت، عملكرد خوبی داشته و دارند.

این مجلات، نیازمند ایجاد هم افزایی و برنامه ریزی واحد هستند كه سردبیر این مجلات می بایست این مسئولیت را انجام دهد. جوانی و نخبه گی، برخورداری از روحیه و رویكرد خلاقانه، روحیه متعهدانه و انقلابی ایشان كمك می كند تا در این سه مجله تحول مطلوبی رقم خورده و محتوای فاخر و ارزشمندی تولید شود و «رشد» در امتداد زحمات سردبیران پیشین، بتواند همواره رشد كرده و شكوفا شود.

در مورد مجله رشد «هنرجو» آقای مهندس مهدی عبدالملكی به عنوان سردبیر انتخاب شده است. ایشان و جمعی از هنرجویان از سراسر كشور كه در تولیدات آینده این مجله ایفای نقش خواهند داشت، شناخت مطلوبی نسبت به وضعیت رشته های فنی وحرفه ای، كاردانش و هنرستان ها دارند و می توانند ظرفیت ملی را در پیشبرد اهداف این مجله فراخوان كنند.

مجله رشد «برهان» متوسطه دوم، كه مجله تخصصی ریاضی است را آقای دكتر مجید حكمت سردبیری می كند. با توجه به این كه ریاضی یكی از دروس مهم در علوم پایه است و می بایست جدی گرفته شود تا زمینه رشد و پیشرفت در زمینه علم و فناوری رقم بخورد؛ شخصی در مقام سردبیری این مجله قرار گرفته است كه بیش از بیست سال در كسوت معلم ریاضی برای دانش آموزان فعالیت داشته است. ایشان عضو انجمن ریاضی ایران بوده و درسطح آموزش عالی، تحصیل و تدریس داشته است. تألیفات تخصصی در قالب مقالات بین المللی ویژه ی ریاضی ارائه كرده و در تعامل عالی با نهادهای بین المللی است.

به دلیل وجود ظرفیت مستعد در آموزش ابتدایی، سطح گسترده ای از معلمان در این بخش فعال هستند و از جهت اهمیت، این مقطع پایه نظام آموزشی محسوب می شود، آقای مهدی رضایی از فعالان جوان، متعهد، انقلابی و متخصص در حوزه آموزش ابتدایی و تعلیم وتربیت مسئولیت سردبیری مجله رشد «آموزش ابتدایی» را عهده دار شده است. ایشان در عرصه های معلمی و مربی گری كارنامه پرباری داشته و مدیر موفقی در مدارس ابتدایی بوده است. امید است با حضور ایشان تحول عمیق و دقیقی در این مجله رقم خورده و ان شاءالله مخاطبان در سال تحصیلی جدید، شاهد این تحول خواهند بود. با گفت وگوهای كارشناسی و تعامل های انجام شده، مأموریت هایی تعریف شده است. معرفی تازه های علمی، نقدهای كارشناسی، به ارتقای مجلات كمك كرده است.

یادآوری این نكته ضروری است كه برخی از سردبیران پیشین، با توجه به زمان زیادی كه در جایگاه سردبیری بوده، و یا به دلیل مشكلات شخصی، خودشان درخواست جابه جایی داشتند.

نگاه خلاق و گیرا به عنوان رویكرد اصلی مجلات رشد، چگونه شكل می گیرد؟

حفظ ماهیت و رویكرد مجله ای ضرورت دارد، كه كاركرد آن، در خدمت محتوا در می آید. سوژه هایی كه انتخاب می شوند و پرونده هایی كه باز می شود، باید به عنوان كمك كننده جریان تربیت و یادگیری نسبت خود را بیابند. می دانیم مجموعه های مختلف فرهنگی می توانند برای بچه ها در قالب شعر، قصه و سرگرمی های سازنده اثرگذار باشند؛ اما این فعالیت ها باید به سمتی هدایت شوند، كه بتوانند با جریان تربیت پیوند بخورند. این یك اصل مهم است كه زمینه ساز ایجاد تحول در سه مجله كودك، نوآموز و دانش آموز است و مورد توجه بوده است. در مثال دیگر، مجله رشد هنرجو باید بتواند در حوزه كار و فناوری، حرف های مهمی درباره تربیت اقتصادی و حرفه ای داشته باشد. اگر هنرجویان از دوره دانش آموزی بتوانند با عرصه كار و فناوری آشنا شده و در این زمینه تربیت شوند، می توان امیدوار بود در آینده نزدیك شاهد حضور مهندسان و محققان، كارآفرینان و فعالان اقتصادی و صنعتی در عرصه های مهم كشور باشیم، كه پیشرفت را در سطح گسترده اقتصادی و حرفه ای رقم می زنند. ازاین رو، مجله رشد هنرجو در تقویت هنرستان ها و تربیت انسان های اثرگذار در رشته های تخصصی تعریف شده در آنها، ظرفیت خوبی را ایجاد خواهد كرد.

نكته مهم دیگر این است كه اگر به دنبال ایجاد نظام آموزشی مطلوب هستیم كه بتواند در مقیاس ملی، مأموریت خود را محقق كند، باید بتواند به همه ظرفیت های كشور، در عرصه آموزش وپرورش، نقش بدهد تا در تربیت نسل امروز و آینده اثرگذار باشد. سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی كه قلب نظام آموزشی و سرچشمه است، و همچنین جایگاه ویژه ی مجلات رشد می تواند این عرصه را، برای كنش گری سرمایه جوان، متخصص، متعهد و انقلابی فراهم كند تا با افزودن به ظرفیت های داخلی موجود در سازمان، این تحول عظیم ایجاد شود. به عبارت دیگر، همان گونه كه در عرصه طراحی و تولید كتاب های درسی، بهترین ها دخیل هستند، آغوش دفتر انتشارات فناوری آموزشی، به ویژه در واحد مجلات رشد، برای ظرفیت های مستعد در كشور و ایجاد عرصه برای نقش آفرینی آنها، باز است.

مجلات رشد باید در تربیت نسل آینده پیشران و پیشرو باشند. این مجلات باید یكی از منابع و مراجع نقش آفرین برای ایجاد تحول در نظام آموزشی كشور باشند. همچنین مجله در تولید نسخه های جدید، باید بتواند با آهنگ تحولات فرهنگی و اجتماعی كشور همراه شود. مسئله مهم این است كه نسل امروز در تشخیص نیازمندی ها بهتر عمل كرده و به طور قطع می تواند تحولات گسترده و عمیقی را مبتنی بر اصول رقم بزند. اگر جوان گرایی را كه یكی از مسائل حقیقی و اساسی كشور است نداشته باشیم و میدان برای فعالیت جوانان فراهم نشود، آینده را از دست می دهیم. یكی از تجلی های جوان گرایی این است كه آن ها در كارهای جدی وارد با استفاده از تجربیات صاحب نظران و متخصصان، نقش آفرین باشند.

نكته قابل ذكر مهم این است كه در رویكرد جدید، از حضور و تجربه سردبیران قبلی نیز استفاده كردیم. به این صورت كه شورای اندیشه ورزی شكل داده و از آن ها جهت حضور در این شورا دعوت كرده ایم. مجلات به طوركلی نیاز به تحول، تقویت روحیه تعاملی و استفاده از همه ظرفیت هایی دارد كه از فعالیت های نوین در كشور مطرح هستند. به اقتضای دوره ی پساكرونا و مسائل و چالش هایی كه در سطح كشور به وجود آمده و مطرح شده است، در مباحث تربیتی این تغییر تحولی باید ایجاد شود. تحقق این امر، تشكیل شورایی با حضور سردبیران پیشین به عنوان اعضای اصلی ضروری می نمود. بر همین اساس، مقرر شد برای سال آینده، یعنی 1403-1402 نسخه جدیدی از مجلات، توسط سردبیران قبلی تولید و عرضه شود.

به عنوان مثال شخص نویسنده برای ارزیابی متن خود می خواهد 48 ساعت از متن خود فاصله بگیرد؛ و دوباره برگردد و متن خود را ببیند، تا بتواند در مورد آن، داوری و قضاوت خوبی داشته باشد. سردبیران هم اگر از اجرا فاصله بگیرند، می توانند عملكرد خود را ارزیابی كرده و تجربیات خود را به ظرفیت آموزشی اضافه كنند. ما نیز می توانیم از همین ظرفیت تجربه، فرهیختگی و توان ایشان، برای نسخه های جدیدی كه از مجلات رشد تولید خواهد شد، استفاده كنیم. از جهت دیگر، در بخش اجرا، سردبیران جدیدی اضافه شده اند كه به طور قطع، كمك كننده هستند. ما یك خانواده هستیم و به جای سوختن ظرفیت گذشته، آن را حفظ می كنیم. هر میزان بتوانیم ظرفیت های تعلیم و تربیتی كه در این حوزه صاحب نظر بوده و ایده های خلاقانه دارند، و در این مسیر اثرگذار بوده اند را همراه كنیم؛ باز كم است؛ زیرا میدان، بسیار وسیع است و نیازمندی ها بسیار است كه باید به آن پرداخت.

مشاوره بحثی است كه در عموم مجلات دانش آموزی باید به آن پرداخته شود كه این امر در رشد معلم، رشد آموزش ابتدایی و مدیر مدرسه در حال پیگیری است. در نظام آموزشی متناسب با نیاز دانش آموزان، مشاوره های خوبی برای كاهش استرس، اضطراب، هدایت شغلی و تحصیلی داده می شود.

از نظر نگاه هنری مجلات، در سال 1401 پروژه ای آغاز شده كه در آن، نقایص و نیازمندی هایی كه برای تحولات لازم است، در نظر گرفته می شود و در نسخه های سال بعد مشاهده خواهد شد. در همین راستا روی مسئله هویت بصری مجلات كار اثرگذاری خواهد شد. یكی از بخش های مهمی كه در ذیل این پروژه مطرح شده، مسئله شخصیت سازی یا به قول امروزی ها كاراكترسازی در مجلات است كه به صورت جدی در حال پیگیری و انجام است. به ویژه برای بچه ها، وارد دنیای بزرگ شخصیت ها می شویم و بچه ها متأثر از این شخصیت ها با مجله ارتباط می گیرند كه میدان جدید و جذابی است. از صاحب نظران و بهترین هایی كه می شناختیم دعوت شده تا در كارگروه شكل گرفته در جلساتی كه تشكیل می دهند، به تغییرات مجلات كمك خواهند كرد.

آیا در روند این تغییرات، كودكان استثنایی هم دیده شده اند؟

بله. یكی از كارهای ویژه امسال، تصمیم گیری و ایده پردازی در همین مورد است. نباید در برنامه ریزی های مان از آن ها غفلت كنیم. برای دانش آموزان مقطع متوسطه انتشار مجله رشد «روشن» را دوباره شروع كردیم. در این بخش هیچ گونه انتفاع اقتصادی رقم نمی خورد. فقط سازمان هزینه می كند تا این مجله به دست دانش آموزان نابینا برسد.

تمهیدات ویژه شما برای در دسترس بودن مجلات رشد برای همه گروه های دانش آموزی چیست؟

قیمت مجله رشد برای یك سال اشتراك در 1401 كمتر از60 هزار تومان می شود. اگر دانش آموزان بخواهند مشترك شوند بسیاری از خانواده های ایرانی می توانند این مبلغ را تأمین كنند. سازمان تمام توان خود را صرف كرده تا مجلات با كمترین هزینه بدست مخاطب برسد. حتی از كسانی كه با دغدغه و تمام توان شان پیگیر هستند و نگاه سودآوری به این موضوع ندارند، جای تقدیر و تشكر دارد. اگر در كل كشور كسی نتوانست مجلات را تهیه كند مدیران و مسئولان كه با خیرین در ارتباط هستند تا این مشكل مرتفع شود؛ ضمن این كه همه نسخه ها پس از چند ماه در اپلیكشن رشد، به صورت رایگان، بارگذاری می شود.

نكته پایانی

با حضوری شدن مدارس و امیدواری نسبت به رفع بیماری همه گیر كرونا، در برنامه ریزی جدید سعی داریم مجله به سطح خوبی از فروش و اشتراك برسد و همه دسترسی عادلانه به آن داشته باشند. مجلات رشد در دوران كرونا به لحاظ فروش و اشتراك با كاهش نسبی مواجه شد. از منظر عدالت آموزشی پیگیر هستیم همه خانواده ها، دانش آموزان، معلمان و مدیران در هر نقطه ای از كشور، و یا در هر منطقه ای كه ساكن هستند، از عدالت آموزشی برخوردار شوند و از مجلات استفاده كنند. این هدف برای ما مهم است و دوستان در این راستا با نگاه و رویكرد كارشناسی، تحقق آن را پیگیری می كنند.

مدیركل دفتر انتشارات و فناوری آموزشی مجلات رشد