همشهری آنلاین_بهاره خسروی: اما این روزها از آن تكه زمین های خالی رهاافتاده، در تعریف شهری و زندگی مدرن، به عنوان فضاهای بی دفاع یاد می شود. فضاهایی كه به دلیل مهجور بودن، اغلب كانون بروز بسیاری از آسیب های اجتماعی و شهری، به ویژه ناهنجاری های رفتاری، در جامعه محسوب می شوند.

در روزگاری كه بافت فرسوده بسیاری از محله های تهران با هدف نوسازی در حال تغییر و نوسازی است و از سوی دیگر، خانه هایی نیز هستند كه مالكانشان، به هر دلیل، نمی خواهند یا نمی توانند دست به املاك قدیمی شان در بافت ریزدانه شهری بزنند، فضاهای دندانه دار بی دفاع شهری، به سبب جلو ماندن خانه های قدیمی و عقب نشینی املاك نوسازی شده، رو به افزایش است. به همین بهانه، سری به تكه دهم پایتخت زدیم و با جمعی از دبیران شورایاری و مدیران محله ها و مسئولان شهری در این باره گفت وگو كردیم.

فضاهای بی دفاع شهری تعریف های مختلفی دارند. بخشی از آنها برآمده از ضعف كالبدی حاصل از ساخت وسازها در محله ها هستند؛ موردی كه در بیشتر كوچه و پس كوچه های تكه دهم، به ویژه در نواحی 2 و یك، به دلیل نوسازی بافت فرسوده مشهود است. فضاهای دندانه ای شكل و یكی در میان خانه ها از این موارد است. این مفهوم همچنین به ملك های رهاشده و متروكی اطلاق می شود كه پاتوق معتادان، كارتن خواب ها و خرده فروشان مواد شده است. فضاهای بدون متولی نیز در ردیف نقاط بی دفاع شهری قرار می گیرند. برای مثال، شهرداری ملكی را خریده و تخریب كرده، اما در آن هیچ كار و فعالیتی انجام نمی شود. مردم هم، به دلیل همین بی سروسامانی، برای نگهداشت آن حس تعلق خاطر محلی ندارند.
اما بخش دیگر قصه فضاهای بی دفاع شهری به حوزه خدمات شهری مربوط می شود، چراكه رسیدگی نكردن به یك محدوده شهری و نظافت نشدن و نگهداری نكردن از آن هم می تواند باعث شكل گیری فضای بی دفاع شهری شود. برای مثال، وقتی مكانی تبدیل به زباله دانی شود، قطعاً همسایه ها و اهالی مجاور این فضا رغبتی برای حضور در آنجا نخواهند داشت. این موضوع كم كم تبدیل به فضای بی دفاع شهری می شود و همین ماجرا باعث خواهد شد تا شاهد تبدیل شدن این عرصه شهری به پاتوق یا محلی برای كارتن خواب ها و معتادان متجاهر باشیم. تاریكی معابر و مناسب سازی نشدن معابر هم از دیگر عوامل شكل گیری فضاهای بی دفاع است.

- بریانك در ظلمات

یكی از مهم ترین عوامل شكل گیری فضاهای بی دفاع شهری در محله ها تأمین نشدن نور كافی شبانه است؛ موضوعی كه اهالی بریانك در بسیاری از گزارش های مردمی و مشكلات محله به آن اشاره كرده اند. عضو هیئت رئیسه شورایاری محله بریانك در این باره می گوید: «خیابان های صفدری، محبوب مجاز، سلمان فارسی و پل های عابر پیاده كنار بزرگراه نواب نور كافی برای تردد شبانه اهالی ندارند.

همین موضوع باعث ایجاد ناامنی شبانه برای اهالی، به ویژه بانوان، شده است. بارها شاهد زورگیری و كیف قاپی در محله بریانك و محدوده های یادشده بوده ایم. همین چند وقت پیش، حتی قتلی هم در محله اتفاق افتاد.» به گفته «فریسا نیكومنش راد»، تأمین نور مناسب در محله و افزایش گشت زنی نیروی انتظامی كمك بزرگی به اهالی برای كاهش مشكلات ناشی از فضاهای بی دفاع شهری می كند.

- بلاتكلیفی خیابان رنجبر حسن كریمی/دبیر شورایاری محله هفت چنار
سال های زیادی بود كه خیابان رنجبر در محله هفت چنار، به دلیل اجرای طرح بزرگراه یادگار امام (ره)، اوضاع بلاتكلیف و نابسامانی داشت، اما چندی است برای زنده كردن زندگی در این محدوده و ساماندهی فضاهای بی دفاع شهری در آن مجموعه ای از اقدامات عمرانی اجرا شده است. «حسن كریمی»

دبیر شورایاری محله هفت چنار، با اشاره به این موضوع می گوید: «هنوز تكلیف ساماندهی خیابان رنجبر به طور كامل روشن نشده است. شهرداری شماری از ملك های رهاشده را خریده كه تبدیل به فضای بی دفاع شهری شده است، در حالی كه تا مشخص شدن وضع بقیه املاك، می توان با تبدیل این مكان ها به بوستان های كوچك و پاركینگ تا حدودی مشكل تجمع اراذل و اوباش را رفع كرد و اهالی هم می توانند از این فضاها تا زمان تعیین تكلیف خیابان رنجبر استفاده كنند.»

- املاك رهاشده با مالكیت حقوقی و حقیقی علیرضا سلمانی/دبیر شورایاری محله امام خمینی (ره)
املاك متروكه و بدون متولی، در تعریف شهر و محله، جزء فضاهای بی دفاع شهری محسوب می شوند. چیزی كه در بیشتر محله های تكه دهم پایتخت، به دلیل نوع بافت این محدوده، كه اغلب مسكونی است، به وفور یافت می شود. دبیر شورایاری محله امام خمینی (ره) با اشاره به این نكته، به عنوان مهم ترین آسیب اجتماعی محله اش، می گوید: «بیشترین مشكلات ما در محله مربوط به املاك رهاشده است كه اغلب متعلق به اشخاص حقیقی و حقوقی هستند. این املاك بدون متولی رها شده و به پاتوقی برای كارتن خواب ها، معتادان متجاهر و خرده فروشان مواد تبدیل شده اند. كافی است به چند كوچه در این محله سر بزنید تا یكی از این خانه ها را كه امنیت اهالی را خدشه دار كرده اند، ببینید.»

البته بخشی از این املاك بی متولی به حوزه شهرداری هم مربوط می شوند. «علیرضا سلمانی» با بیان این مطلب توضیح می دهد: «بسیاری از املاك، به دلیل اجرای طرح تعریض، از سوی شهرداری خریداری شده، اما چون بدون استفاده مانده، تبدیل به پاتوق خلافكاران و فضای ناامن و بی دفاع برای اهالی شده اند. بد نیست كه قبل از هر اقدامی از سوی مسئولان، ابتدا آسیب شناسی در محله ها انجام شود.»

- تعریض های ناقص در معابر محمد سعدی باصری/معاون اجتماعی و فرهنگی منطقه10
نخستین نشانه حیات و زندگی در تكه دهم پایتخت به زمان شكل گیری قلعه جی می رسد. قلعه 900ساله ای كه میزبان نخستین اهالی منطقه بود؛ كسانی كه به مرور زمان، بعد از جنگ جهانی دوم و آشفتگی كشور، در انتهای دروازه قزوین، زمین های كشاورزی سلیمانیه و جی را برای سكونت انتخاب كردند.

در واقع، با تبدیل زمین های كشاورزی به محل اسكان، آرام آرام بافت ریزدانه منطقه شكل گرفت. بافت ریزدانه ای كه به گفته معاون اجتماعی و فرهنگی منطقه 10 پایتخت، عمده ترین عامل ایجاد فضاهای بی دفاع شهری در این محدوده است. او در ادامه می گوید: «قدمت و ریزدانگی بافت مسكونی و كم عرض بودن معابر از مهم ترین عوامل شكل گیری فضاهای بی دفاع شهری است. البته مدیریت شهری، در سال های اخیر، با مشاركت و همیاری نهادهای مردمی و نهادهای سازمانی، اقدامات بسیار خوبی در زمینه استفاده از ظرفیت مشاركت شهروندان و توجه به اولویت ها و نیازهای محلی انجام داده است.»
تعریض های ناقص در معابر و شریان های اصلی و فرعی كه دلیل دندانه ای شدن معابر و به دنبال آن مشكلات روشنایی شبانه بوستان ها و معابر است از دیگر عوامل شكل گیری فضاهای بی دفاع شهری در منطقه 10 است كه «محمد سعدی باصری» به آن اشاره می كند.

- تسهیلگری قبل از اجرای هر پروژه

فضاهای بی دفاع شهری در هر محله، با توجه به بافت جغرافیایی و فرهنگی، تعاریف مختلفی دارد، اما نكته ای كه باید در بسیاری از پروژه های شهری، در حوزه كاهش آسیب های اجتماعی فضاهای بی دفاع شهری، به آن توجه شود تسهیلگری قبل از اجرای هر پروژه است.
رئیس اداره آسیب های اجتماعی منطقه 10 با بیان این مطلب ادامه می دهد: «فضای ناامن شهری محدوده ای است كه از دید دور مانده است.

حتی یك نیمكت در گوشه خیابان نیز شامل این تعریف می شود. دست مدیریت شهری در هر حوزه ای باز نیست. به عنوان مثال، برای جمع آوری معتادان متجاهر فضایی در منطقه نداریم. یا برای رفع مشكلات ملك های متروك و رهاشده باید از طریق قوه قضاییه اقدام كنیم. یا گاهی اوقات مشكلات مطرح شده در حوزه كاری نیروی انتظامی است و شهرداری نمی تواند به آن وارد شود.»
ریشه یابی و تسهیلگری مشكلات و آسیب ها در هر محله، با توجه به بافت فرهنگی و اجتماعی، كمك بزرگی به تبدیل تهدید فضاهای بی دفاع شهری به فرصت و ظرفیت مورد استفاده اهالی می كند. «مجید اسماعیلی» با بیان این مطلب می گوید: «بسیاری از آسیب ها می تواند با مشاركت اهالی و همراهی مردم در هر محله به مراتب بهتر رفع می شود. چون این شهروندان ساكن در مجاورت فضاهای بی دفاع هستند كه می دانند محله شان به چه چیز نیاز دارد.»

- تاثیر ایجاد حس تعلق خاطر محلی در حذف آسیب ها

ایجاد حس تعلق خاطر محلی نقش بسزایی در كاهش آسیب های اجتماعی، حس مسئولیت پذیری شهروندان در نگهداشت محله و مقابله با جرم خیزی فضاهای بی دفاع شهری دارد. مدیر دفتر توسعه محلی ناحیه 2 و 3 با تأكید بر این موضوع می گوید: «قبل از هر چیز باید نوع فضاهای بی دفاع شهری در محله شناسایی شود.

سپس بر اساس شناسایی و نوع نیاز اهالی در مورد آن تصمیم گرفته شود كه با چه روشی این فضا به فرصتی برای استفاده اهالی تبدیل شود. مردم و ضریب مشاركت آنها در امور اجتماعی و محلی ارزشمندترین سرمایه محسوب می شوند، چراكه به واسطه پیگیری و حضور آنهاست كه وقتی نیمكتی در خیابان یا فضای بی دفاع شهری نصب می شود، امن یا ناامن شدن آن محیط مشخص می شود.

آنها هستند كه می گویند به راحتی می توانند بدون ترس از زورگیری و مزاحمت روی آن نیمكت بنشیند و روزنامه بخواند یا نه؟ اینجا نیازمند حضور قوی و حمایتی شهروندان در كنار هم هستیم. اگر اهالی یك محله در كنار هم باشند و به فكر نگهداشت محله خود باشند قطعاً كسی هم جرئت ایجاد آسیب اجتماعی نمی كند.»
«احمد صالحی» معتقد است ایجاد حس تعلق خاطر محلی و حس مسئولیت پذیری شهروندان برای از میان بردن آسیب های اجتماعی در فضاهایی كه از آنها با عنوان بی دفاع سخن گفته می شود، بسیار اثرگذار است.

- احداث فضای سبز ناحیه 3، به دلیل كمبود زمین، فضای سبز كمی دارد. ایجاد فضاهای سبز كوچك محلی برای زیباسازی چهره محلی و ایجاد حس امنیت پیشنهادی است كه «سید مسعود قریشی» دبیر شورایاری محله سلسبیل، می دهد: «تبدیل زمین های متروك و رهاشده به فضای سبز روحیه اهالی را تقویت می كند. از طرفی، این فضاها نیاز به نگهداری پرهزینه هم ندارد و میزان سبزینگی محله نیز بیشتر می شود.»
افزایش روشنایی شبانه خیابان ها و كوچه هم از دیگر مواردی است كه دبیر دبیران شورایاری تكه دهم پایتخت برای كاهش آسیب های اجتماعی در معابر بی دفاع شهری به آن اشاره می كند.

- راه اندازی پاتوق های محلی

محله هاشمی یكی از بخش های ریزدانه و پرتراكم منطقه 10 است كه هرچه به ضلع غربی آن و حوالی بزرگراه یادگار امام(ره) نزدیك می شویم به میزان فضاهای بی دفاع شهری آن افزوده می شود. ناصر احدپور، مدیر محله هاشمی با بیان این مطلب ادامه می دهد: «بارزترین فضای بی دفاع شهری زمین مدارس تخریب شده خیابان دستغیب است؛ زمینی كه تبدیل به بزرگ ترین معضل محله شده بود و مشكلاتش با انجام اقدامات مسئولان شهری و پیگیری های ناحیه تا حدودی حل شد. واقعیت این است كه مهم ترین نیاز اهالی راه اندازی پاتوق های محلی برای اجتماع آنها و انجام فعالیت های محله محور است. خوب است كه با نصب گلدان و نیمكت و احداث فضای سبز در فضاهای بی دفاع شهری اهالی را شاد كرد.»

- ضرورت استفاده از دیدگاه بانوان

بهترین راه كاهش آسیب های اجتماعی و شهری فضاهای بی دفاعی شهری، مناسب سازی آنها با استفاده از نظر و پیشنهادهای بانوان ساكن در منطقه است. «نرگس مظاهری» مدیر اداره امور بانوان منطقه 10 در ادامه توضیح می دهد: «بانوان بیشترین آسیب ها و صدمات را از ناامنی فضاهای بی دفاع شهری متحمل می شوند.

منافع بهسازی فضاهای بی دفاع شهری متوجه همه شهروندان خواهد بود، ولی با توجه به این كه منطقه 10 عمدتاً منطقه ای است كه عمدة بافت و كاربری را فضاهای مسكونی تشكیل می دهد و جمعیت منطقه نسبت به وسعتش زیاد است و همین طور عمده بانوان در این منطقه زنان خانه دار هستند و بسیاری از آنها پیاده رفت وآمد می كنند، لذا مسلم است كه بهسازی بسیاری از فضاهای بی دفاع شهری امنیت بانوان منطقه را تأمین می كند.»
به گفته باصری، بانوان از مهم ترین مخاطبان و مجریان برنامه های خرد محلی در محله های شهر تهران هستند. یكی از این اقدامات برای كارآمدسازی نظام مدیریت و برنامه ریزی در حوزه بانوان و خانواده، طرح بررسی نقاط بی دفاع شهری و امنیت بانوان در منطقه 10 است. در واقع، استفاده از ظرفیت مشاركت زنان خانواده ها در شناسایی فضاهای ناامن و بی دفاع شهری بهترین مسیر برای ارتقای احساس امنیت زنان خانواده ها در عرصه های عمومی شهر است.