مدیركل امور كودكان و نوجوانان بهزیستی می گوید: هزار كودك با شرایط خاص در بهزیستی نگهداری می شوند و تقاضا برای فرزندخواندگی آنها كم است گزارش

زهرا جعفرزاده، روزنامه نگار

هفته گذشته بود كه سازمان بهزیستی، فراخوانی برای سرپرستی تعدادی از كودكانش داد؛ كودكان دارای معلولیت و بیماری كه گفته می شود تقاضا برای سرپرستی شان پایین است. هر سال حدود 2هزار كودك فرزندخوانده می شوند. كودكان سالم زیر 2سال از اقبال فراوانی مواجه اند و سایر كودكان، شانس كمتری دارند. رئیس پیشین سازمان بهزیستی اعلام كرده بود كه سالانه 29تا 35هزار كودك دارای معلولیت در ایران به دنیا می آیند كه نیمی از آنها اختلالات ژنتیك دارند. تعداد زیادی از این كودكان رها شده اند، آنها در خانواده های آسیب دیده به دنیا آمده اند، گوشه یك مركز درمانی یا یك مكان زیارتی، پیدا شده اند و در نهایت سر از بهزیستی درآورده اند. براساس اعلام سازمان بهزیستی تعداد این كودكان هم اكنون هزار كودك است؛ كودكانی كه شرایط خاص دارند، یا دارای معلولیت اند یا بیمار و در مراكز شبه خانواده بهزیستی زندگی می كنند. آمار فرزندخواندگی این كودكان در 10سال گذشته، تنها 500مورد بوده است و حالا با افزایش تعدادشان، بهزیستی فراخوانی داده است؛ فراخوانی كه البته از سوی افراد فعال در این حوزه، مورد انتقاد است.

وجود هزار كودك و نوجوان دارای معلولیت و بیمار بدون سرپرست
سعید بابایی، مدیركل امور كودكان و نوجوانان سازمان بهزیستی كشور است و درباره این فراخوان توضیح بیشتری می دهد. او به همشهری می گوید هر سال حدود 2هزار كودك به فرزندخواندگی سپرده می شوند؛ درحالی كه هم اكنون بیش از 31هزار خانواده در فرایند فرزندخواندگی به سر می برند، یعنی در ازای هر كودك قابل واگذاری برای فرزندخواندگی بیش از 15خانواده اعلام آمادگی كرده اند. بابایی می گوید: «موضوع زمانی جالب تر می شود كه حدود 65درصد خانواده ها، متقاضی كودكان زیر 2سال هستند؛ بنابراین میزان تراكم تقاضا در این سن به مراتب بالاتر هم می رود. ماجرا اما برای كودكان دارای معلولیت یا نیازمند درمان به این صورت نیست.» این مسئول در بهزیستی با اعلام اینكه در 10سال اخیر، حدود 500كودك دارای معلولیت یا نیازمند درمان به فرزندخواندگی سپرده شد ه اند، می گوید: « هم اكنون حدود هزار كودك و نوجوان دارای معلولیت یا نیازمند درمان در مراكز بهزیستی به سرمی برند كه بی سرپرست یا فاقد سرپرست مؤثرند، اما متقاضیان اندكی برای فرزندخواندگی آنها اعلام آمادگی كرده اند.» او می گوید كه فراخوان اخیر هم برای آگاه سازی جامعه برای فرزندخواندگی این كودكان انجام شده است. به این صورت كه متقاضیان، می توانند علاوه بر مراجعه به سامانه ملی فرزندخواندگی به آدرس www.adoption.behzisti.net به سامانه پیامكی 3000012311 نام و فامیل و استان خود را پیامك كنند تا همكاران در بهزیستی با آنها تماس بگیرند و جزئیات را اعلام كنند.

كودك به خانواده نیاز دارد
او در پاسخ به این سؤال كه اغلب چه خانواده هایی این كودكان با شرایط خاص را به سرپرستی می پذیرند، توضیح می دهد: «معمولا خانواده هایی به سمت پذیرش این كودكان می روند كه آمادگی بیشتری نسبت به سایر خانواده ها دارند. بعضی از این كودكان علاوه بر نیاز مالی برای درمان، نیاز به توجه ویژه والدین دارند.» پروسه واگذاری كودكان از سازمان بهزیستی، طولانی است، اما بابایی تأكید می كند با توجه به زمان نسبتا طولانی برای پذیرش سرپرستی كودكان، این امكان برای متقاضیان كودكان بالای 5سال و همچنین كودكان دارای معلولیت یا نیازمند درمان فراهم شده تا خارج از نوبت به تقاضای آنان رسیدگی شود. او می گوید: «برای نگهداری كودكان در مراكز از حمایت های دولتی و خیران برخورداریم. خیران می توانند به مؤسسات نگهداری كودكان در شهرها و استان های مختلف مراجعه كرده و در نگهداری این كودكان مشاركت كنند، اما هدف اصلی ما از این مشاركت مالی نیست. كودك نیازمند خانواده است.»

خانواده های متقاضی باید آمادگی روانی و مالی قابل قبولی داشته باشند
به گفته او، در برخی از این فرزندخواندگی ها دیده می شود كه كودك پس از ورود به خانواده، مراحل درمان را سریع تر طی می كند و شرایط بهتری پیدا می كند: «برخی از این كودكان دارای معلولیت، كودكانی هستند كه خانواده آمادگی روحی و روانی پذیرش آنها را ندارد و كودك را برای نگهداری به بهزیستی می سپارد. برخی هم به دلیل مشكلات مالی این كار را می كنند و با حمایت مالی از آنها، حاضر به پذیرش مجدد كودك شان می شوند. اولویت ما قطعا بازگشت كودك به خانواده زیستی خود است.» به گفته او، خانواده هایی كه متقاضی پذیرش كودكان دارای معلولیت یا نیازمند درمان هستند، طبیعتا باید از آمادگی روحی و شرایط مالی مناسب تری نسبت به سایر خانواده ها برخوردار باشند؛ هر چند كه این مسئله نسبی است و با توجه به نوع بیماری یا شرایط كودك متفاوت است. او تأكید می كند كه نباید اینگونه تصور كرد كه نگهداری از این كودكان نیاز به توانایی مالی بالایی دارد، مسئله بیشتر به آمادگی روحی و روانی خانواده برمی گردد: «بهزیستی حاضر است برای خانواده های متقاضی نگهداری این كودكان تسهیلاتی را برای ارتباط درمانی این كودكان درنظر بگیرد تا كودك بتواند در خانواده مراتب درمانی خود را سپری كند.» به گفته او، معلولیت این كودكان بیشتر شامل موارد اسكلتی یا شكاف كام یا هوش مرزی یا تشكیل نشدن برخی از اندام مانند انگشت ها یا دست یا پاست. البته درصد معلولیت ها متفاوت است: «هزینه های نگهداری از این كودكان با توجه به نوع معلولیت متفاوت است. برخی نیاز به جراحی دارند و برخی باید مراحل درمانی را در طول سنین رشد سپری كنند.»

موارد بازگرداندن كودك دارای معلولیت، نادر است
در كنار كودكان دارای معلولیت، بیماران به ویژه آنها كه بیماری های عفونی غیرقابل درمان اما قابل كنترل دارند، شاید با كمترین متقاضی مواجه هستند؛ مانند بیماران مبتلا به اچ آی وی. بابایی درباره این كودكان هم توضیح می دهد و می گوید: «كودكان مبتلا به اچ آی وی مثبت، با نظارت درمانی می توانند به راحتی در كنار سایر كودكان زندگی كنند، مسائل درمانی این بیماری نسبت به گذشته بسیار پیشرفته است.» با این همه اما، برخی از همین كودكان پس از واگذاری، دوباره برگردانده می شوند. بابایی می گوید تعداد این موارد، كم است: «موارد نادری از بازگرداندن كودكان پس از پذیرش سرپرستی اتفاق می افتد كه به نظر ما یك موردش هم زیاد است؛ چراكه این اتفاق آسیب دوباره ای به كودك است؛ بنابراین در انتخاب خانواده باید دقت زیادی شود.» براساس اعلام بابایی، حدود 200كودك سالانه به این تعداد افزوده می شود كه اگر متقاضیانی داشته باشند می توانند به سرعت وارد خانواده شوند.

با فراخوان مشكلی حل نمی شود
با اینكه فراخوان سازمان بهزیستی برای به سرپرستی گرفتن كودكان دارای معلولیت و بیمار، از نظر امید عابدشاهی كه در زمینه شناسایی خانواده های مناسب برای این كودكان فعالیت می كند، قابل توجه است، اما او معتقد است كه به جای فراخوان بهتر بود كار به گروه های مردمی سپرده می شد؛ چراكه این فراخوان ها این تصور را ایجاد می كنند كه بهزیستی دیگر نمی تواند از این كودكان حمایت های مالی داشته باشد و می خواهد این كودكان را از سر خود باز كند؛ درحالی كه سازمان بهزیستی هیچ مشكل مالی ندارد. عابدشاهی، یكی از 150خانواده ای است كه كودكان دارای معلولیت و بیمار را به فرزندی گرفته و برای سایر كودكان با این شرایط كه از آنها به عنوان كودكان خاص یاد می كنند، تلاش می كند. آنها گروهی اند كه در سال 93 در مشهد، كارشان را با یك خانواده شروع كردند و در 8سال فعالیت، حالا تعدادشان به 150 خانواده رسیده است. او تأكید می كند كه این كودكان بیش از آنكه به حمایت های مالی نیاز داشته باشند، یك خانواده می خواهند و در ادامه به همشهری می گوید: «این كودكان در ابتدا انسان هستند و نیاز به حمایت های عاطفی دارند. در بهزیستی نمی توان انتظار این حمایت ها را داشت. آنها از یك طرف خانواده ای ندارند و از طرف دیگر، دارای معلولیت و بیماری هستند و این مسئله، مشكل شان را دوچندان كرده است؛ به همین دلیل از سال93، این گروه تشكیل شد و با همكاری بهزیستی برای كودكانی كه به دلیل معلولیت یا بیماری، متقاضی ندارند، پدر و مادر پیدا می كند.» عابدشاهی می گوید: «ما در این 8سال فعالیت، بیش از 150كودك را به خانواده ها واگذار كرده ایم. با اینكه فعالیت این گروه در مشهد شروع شد، اما خانواده ها در شهرهای مختلف هستند و تنها به مشهد محدود نشده اند.» او می گوید كه بهزیستی باید همكاری بیشتری با آنها داشته باشد: «ما انتظار حمایت های بیشتری از بهزیستی داشتیم، بارها تقاضای ملاقات با رئیس سازمان را داشتیم، اما این اتفاق نیفتاد. تنها خواسته ما هم حمایت های بیشتر است.» به گفته عابدشاهی، به هر حال استقبال برای سرپرستی این كودكان كم است و با فراخوان، مشكلی حل نمی شود. مسئله واگذاری این كودكان نیاز به آگاهی و توجیه خانواده ها دارد. خانواده باید با نیازهای این كودكان معلول آشنا شود. این كودكان نیازهای مختلفی دارند. تصور مردم از كودك معلول، یك كودك ویلچری با وضعیت اسفناكی است؛ درحالی كه اینطور نیست. خیلی از این كودكان می توانند با یكسری آموزش ها یك زندگی عادی و طبیعی داشته باشند و در بسیاری از موارد معلولیت آنها عمیق نیست یا مثلا كودكانی كه مبتلا به اچ آی وی هستند. هیچ كس این كودكان را نمی خواهد؛ درحالی كه با اطلاع رسانی علمی و پزشكی می توان خانواده ها را آگاه كرد. فراخوان بدون اطلاع رسانی بی فایده است. بهتر است این اقدامات به صورت حركت های مردمی پیگیری شود.

نباید این كودكان را از روی ترحم به سرپرستی گرفت
خانواده هایی كه این كودكان را به سرپرستی می گیرند ممكن است خودشان هم فرزندی داشته باشند و به گفته عابدشاهی، اغلب خانواده های معمولی هستند كه مسئولیت پذیری بالاتری نسبت به سایر خانواده ها دارند: «فرزندخواندگی كودكان دارای معلولیت یا بیمار، ارتباط زیادی به توانمندی مالی و تحصیلات خانواده ها ندارد. خیلی از این خانواده ها توان متوسط مالی دارند، اما احساس مسئولیت اجتماعی شان بالاست.» روال قانونی به سرپرستی گرفتن این كودكان مانند سایرین است، اما به گفته عابدشاهی، حتی باید سختگیری های بیشتری در ارتباط با سرپرستی این كودكان صورت گیرد: «باید به این اطمینان رسید كه این خانواده ها از روی ترحم این كودكان را به فرزندی قبول نكرده اند. البته مواردی از بازگرداندن كودكان بعد از سرپرستی شان هم بوده كه نادر است و اغلب به دلیل جدایی پدر و مادر یا ایجاد مشكلات و معلولیت های دیگر برای كودك رخ می دهد.» آنها خانواده ها را از طریق جلسه ها و پیگیری های متعدد شناسایی می كنند. بخشی از خانواده ها فرزند دارند و تعدادی دیگر بدون فرزند هستند. عابدشاهی می گوید هر جا كه بتوانند درباره سرپرستی این كودكان صحبت می كنند تا بتوانند خانواده های بیشتری پیدا كنند: «ما به این كودكان می گوییم كودكان خاص؛ یعنی یا معلولیت دارند یا بیماری قابل درمان یا قابل كنترل؛ مثل اچ آی وی.»
عابدشاهی به حمایت خیران برای توانبخشی كودكان دارای معلولیت اشاره می كند: «برخی از خانواده ها پس از به سرپرستی گرفتن این كودكان، همچنان از امكانات بهزیستی استفاده می كنند، اما اگر خانواده بخواهد از مراكز بهتری استفاده كند، خیران هزینه های آن را تامین می كـنند.»

نكته
نیاز اصلی این كودكان، توانبخشی است
با اینكه بر اهمیت حضور این كودكان در خانواده تأكید می شود اما فرخنده میراحمدی، مسئول مشاركت مركز خیریه رفیده؛ مركزی برای نگهداری از كودكان بی سرپرست دارای معلولیت ذهنی و جسمی، معتقد است كه این فراخوان اشتباه است، چرا كه این كودكان بیش از همه برای توانبخشی، نیاز به حمایت های مالی دارند. او به همشهری می گوید: «هزینه های درمانی این كودكان باتوجه به نوع معلولیت یا بیماری متفاوت است و از 5میلیون تومان شروع می شود و گاهی به بالای 10میلیون تومان می رسد، بهتر است بهزیستی فراخوان حمایت مالی از این كودكان داشته باشد، چرا كه برخی از این كودكان نیازهای خاص دارند و باید از سوی متخصصان نگهداری شوند.» او كه بیش از 20سال است در زمینه كودكان دارای معلولیت، فعالیت می كند، حرف های دیگری هم می زند: « گاهی نوزاد از سوی مكانی مانند شیرخوارگاه آمنه به خانواده ها سپرده می شود اما پس از چند ماه مشخص می شود كه نوزاد دارای معلولیت است، مثلا ناشنواست یا معلولیت ذهنی دارد. خیلی از خانواده ها پس از اینكه مشخص می شود نوزاد معلولیت دارد، او را بازمی گردانند. حتی موردی بود كه نوزاد را با خریدهایی كه برای سیسمونی اش كرده بودند بازگرداندند.» به گفته میراحمدی در مركز رفیده، نزدیك به 65میلیون تومان برای 15كودك، تجهیزات توانبخشی خریداری شد، برای یكی از نوزادان دستگاهی به قیمت 85میلیون تومان خریده شد. اینها با كمك خیران امكان پذیر است. در كشورهای دیگر، برای كودك دارای معلولیت، امكانات خاصی درنظر گرفته می شود، خانه برایش مناسب سازی می شود، پرستاری در روز برای مراقبت از كودك، به خانه فرستاده می شود و حتی برای مادر بخاطر نگهداری از این كودك، حقوق درنظر گرفته می شود. اما در ایران این شرایط وجود ندارد و خیلی از خانواده ها برای نگهداری از این كودكان با مشكل مواجه می شوند.

خلاصه گزارش
سعید بابایی، مدیركل اموركودكان ونوجوانان سازمان بهزیستی كشور: هر سال حدود 2 هزار كودك به فرزندخواندگی سپرده می شوند، در حالیكه هم اكنون بیش از 31 هزار خانواده در فرآیند فرزندخواندگی به سر می برند، یعنی در ازای هر كودك قابل واگذاری برای فرزندخواندگی بیش از 15 خانواده اعلام آمادگی كرده اند. حدود 65 درصد خانواده ها، متقاضی كودكان زیر 2سال اند

عابدشاهی، یكی از اعضای گروه شناسایی خانواده ها برای فرزندخواندگی:
به جای فراخوان برای كودكان معلول یا بیمار بهتر بود كار به گروه های مردمی سپرده می شد؛ چرا كه این فراخوان ها اینگونه تعبیر می شوند كه بهزیستی دیگر نمی تواند از این كودكان حمایت های مالی داشته باشد و می خواهد این كودكان را از سر خود باز كند. در حالیكه سازمان بهزیستی هیچ مشكل مالی ندارد. تصور مردم از كودك معلول، یك كودك ویلچری با وضعیت اسفناكی است. در حالیكه اینطور نیست. خیلی از این كودكان می توانند با یكسری آموزش ها یك زندگی عادی و طبیعی داشته باشند

فرزندخواندگی كودكان دارای معلولیت یا بیمار، ارتباط زیادی به توانمندی مالی و تحصیلات خانواده ها ندارد. خیلی از این خانواده ها توان متوسط مالی دارند اما احساس مسئولیت اجتماعی شان بالاست. باید به این اطمینان رسید كه این خانواده ها از روی ترحم این كودكان را به فرزندی قبول نكرده اند. البته مواردی از بازگرداندن كودكان بعد از سرپرستی شان هم بوده كه نادر است و اغلب به دلیل جدایی پدر و مادر و یا ایجاد مشكلات و معلولیت های دیگر برای كودك رخ می دهد

فرخنده میراحمدی، مسئول مشاركت مركز خیریه رفیده:
هزینه های درمانی این كودكان باتوجه به نوع معلولیت یا بیماری متفاوت است و از 5 میلیون تومان شروع می شود و گاهی به بالای 10 میلیون تومان می رسد، بهتر است بهزیستی فراخوان حمایت مالی ازاین كودكان داشته باشد، چرا كه برخی از این كودكان نیازهای خاص دارند و باید از سوی متخصصان نگهداری شوند