سالمندی از هیچ یك از ما چندان دور نیست! تصور كنید كه اكنون سال 1430 است و چیزی نزدیك به یك سوم از جمعیت كشورمان سالمند هستند؛ آن هم سالمندانی كه به واسطه تغییر ساختار های اجتماعی و سبك زندگی، بسیاری یكی دو فرزند بیشتر ندارند و درصد قابل توجهی هم اصلاً فرزندی ندارند و حتی مجردند! این بدین معناست كه این گروه از سالمندان كسی را ندارند تا از آن ها مراقبت كند و وظیفه مراقبت از آنان به دوش دولت و نهاد های حمایتی خواهد بود؛ نهاد هایی كه همین حالا هم توان و اراده ای برای حمایت از جمعیت 8 میلیونی سالمندان ندارند! حتی دهه شصتی هایی كه در حال حاضر بین 30 تا 40 سال سن دارند هم طی دو، سه دهه آینده در گروه سالمندان جای می گیرند و با عنایت به نسبت جمعیتی شان با سایر گروه های سنی تا سه دهه آینده چیزی حدود یك سوم جمعیت كشورمان را سالمندان تشكیل می دهند. این حجم از جمعیت سالمند در حالی در دهه های آینده در كشورمان زیست خواهند داشت كه همین امروز هم مطابق با پژوهش های انجام شده در حوزه سلامت و بهزیستی سالمندان شرایط مناسبی نداریم و در بین 97 كشور دنیا، سالمندان ایرانی از منظر تأمین اجتماعی و بهزیستی در جایگاه 64 قرار دارند. به همین خاطر هم هست كه در جامعه امروز با سالمندانی مواجهیم كه در ایام كهولت و استراحت، همچنان ناگزیر از كار هستند. اغلب این پدربزرگ ها و مادربزرگ ها برای جور كردن دخل و خرج زندگی شان ناگزیرند در مشاغل خدماتی یا حتی مشاغل كاذبی همچون دستفروشی به كار و تلاش برای تأمین زندگی ادامه دهند.

براساس گزارش مركز آمار ایران، در سال 1335 تنها 4 درصد از جمعیت كل كشور در سنین 65ساله و بیشتر بود، اما با گذشت زمان، سهم جمعیتی آن ها رو به افزایش است، به گونه ای كه پیش بینی می شود در سال 1430 تقریباً یك پنجم از جمعیت كشور یعنی 19 درصد، این سنین را تجربه كنند. در سال 1335 جمعیت 60 ساله كشور 2/6 درصد و جمعیت 65 ساله و بیشتر 4 درصد بود كه این رقم در سال 65 كاهش داشته به ترتیب به 4/5 درصد و 1/3 درصد رسید. جمعیت 60 ساله و بیشتر در سال 90 به 2/8 درصد و جمعیت 65 ساله و بیشتر به 8/5 درصد رسید كه این رقم در سال 95 روند افزایشی گرفته و به ترتیب به 3/9 درصد و 1/6 درصد رسید. همچنین براساس اعلام مركز آمار ایران جمعیت 60ساله و بیشتر كشور در سال 1400 به 4/10 درصد و جمعیت 65 ساله و بیشتر به 7/6 درصد می رسد. طبق پیش بینی مركز آمار ایران جمعیت 60 ساله و بیشتر در سال 1430 به 1/26 درصد و جمعیت 65 ساله و بیشتر 7/18 درصد افزایش خواهد یافت. این آمار ها در حالی ارائه می شود كه در عمل شاهد هیچ تدبیر و برنامه ای برای مواجهه با دوران سالمندی نیستیم!

رتبه 64 ایران در به زیستی سالمندان

نتایج یك پژوهش با عنوان «سنجش به زیستن سالمندان در استان های ایران با استفاده از شاخص دیده بان سالمندی» كه زمستان 1400 منتشر شد، نشان می دهد این پژوهش به استناد گزارش 2015 دیده بان سالمندی برای 97 كشور جهان انجام شده بود و طبق نتایج بررسی های محققان این پژوهش، ایران رتبه 64 را به خود اختصاص داد. مهم ترین شاخص های مورد اشاره در این پژوهش، امنیت درآمدی، سلامت، توانمندی و مناسب سازی محیط بود. پژوهشگران در نتایج تحقیق خود به این یافته ها رسیده بودند: «كمتر از نیمی از سالمندان ایرانی پوشش مستمری بازنشستگی دارند. ٢5 درصد سالمندان ایرانی در فقردرآمدی نسبی زندگی می كنند. زنان سالمند بیشتر از مردان سالمند در معرض فقر قرار دارند چنانكه حدود 4٠ درصد زنان سالمند و ٢٠ درصد مردان سالمند در ایران در فقر زندگی می كنند. حدود یك سوم سالمندان در بازار كار حضور دارند.»

وقتی سالمندان صاحب سند شدند

سال 1398 بود كه محسن شتی، رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت، هشدار داد كه با توجه به شتاب سالمندی جمعیت از 28/9 درصد به حدود 10 درصد در فاصله سال های 1395 تا 1398، ضرورت توسعه مراقبت های سالمندی پررنگ تر شده، چراكه سالمندان، بیش از دیگر گروه های سنی با ناتوانی و ابتلا به بیماری های مزمن مواجه می شوند. این مقام مسئول می گفت كه درصد قابل توجهی از تخت های بیمارستانی كشور، با بیماران سالمند پر شده، چون در چهار دهه گذشته، خدمات و مراقبت های پیشگیرانه، مغفول مانده است.

ششم مهر ماه 1399 و در آستانه روز جهانی سالمند «حسام الدین علامه» سرپرست دبیرخانه شورای ملی سالمندان از ابلاغ متن سند ملی سالمندان به دستگاه های اجرایی خبر داد. به گفته وی سند ملی سالمندی یك كتاب تعیین و تبیین وضعیت سالمندی در كشور است. این سند پس از اجرا و رصد پیامدها، در دوره های پنج ساله بازنگری و به روز رسانی خواهد شد. از ویژگی های این سند افزوده شدن پیوست اجرایی برای اعلام الزامات اجرایی برنامه عملیاتی، نظام پایش و ارزشیابی است و با توجه به اینكه 18 دستگاه اجرایی در شورای ملی سالمندان كشور حضور دارند، این دستگاه ها موظف شدند تا نماینده تام الاختیار دستگاه را متناسب با فلسفه وجودی حضور آن نهاد در شورای ملی سالمندان و همچنین در سطح مدیركل دستگاه برای شركت در جلسات شورا معرفی كنند.

سندی كه ابلاغ شد ولی اجرا نه!

اما آیا سند ملی سالمندی اجرایی شده است؟ این سؤالی است كه شتی در پاسخ به آن می گوید: «نزدیك به 50 عنوان و برنامه در راستای اهداف سند ملی سالمندان را در جداولی نوشتیم و هر كدام از این موارد مشخص است كه كدام سیاست در سند ملی سالمندان پیگیری می شود و تا چه مرحله ای پیش رفته اند. در طول این سال ها در معاونت بهداشت وزارت بهداشت در راستای سالمندی تلاش های زیادی انجام شده است. متأسفانه به جز وزارت بهداشت و وزارت رفاه و سازمان بهزیستی، در بسیاری از دستگاه های اجرایی دیگر، حتی یك كارشناس مرتبط با سالمندان وجود ندارد.».

اما این سند كی قرار است اجرایی شود؟ 30 فروردین ماه امسال بود كه سرپرست دبیرخانه شورای ملی سالمندان از اجرای سند ملی سالمندان از سال 1402 خبر داد. وی درباره بودجه اجرای این سند اینگونه توضیح داد: «با سازمان برنامه و بودجه تعامل می كنیم تا ردپای سندملی در بودجه سال 1402 دیده شود كه البته بستگی به توجه و تصمیم سازمان برنامه دارد. بودجه سال 1402 پاییز امسال به سازمان برنامه و بودجه ارسال می شود تا در فصل زمستان در مجلس شورای اسلامی تصویب شده و اجرای آن برای سال آینده است.»

چالشی كه گریبانگیرمان خواهد شد

رها كردن سالمندان به حال خود یعنی آغوش گشودن برای بحرانی كه در آینده ای نه چندان دور گریبانگیرمان خواهد شد.

به گفته رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت در حال حاضر 8 میلیون سالمند در كشور داریم كه در 20 سال آینده به 16 میلیون نفر می رسند و اگر به این موضوع فكر نكنیم، 16میلیون سالمندی خواهیم داشت كه به خاطر بیماری ها و ناتوانی های مختلف، استقلال خود را از دست داده اند. ولی اگر از سالمندان حمایت كنیم، 16 میلیون سالمندی خواهیم داشت كه بسیار با تجربه بوده و محور و حامی خانواده هستند و مشكلات خانواده ها بدین وسیله بهتر حل خواهد شد. اگر از سالمند مراقبت نشود، به دلیل بیماری های مختلف و عدم كنترل به موقع بیماری ها، وضعیت سالمندان بدتر می شود و زودتر ناتوان می شوند.