به گزارش ملیت به نقل از روزنامه شرق، ««فرزندانش به امید اینكه خانه بهتری برایش می خرند از او وكالت گرفتند و بدون اینكه به او بگویند خانه را فروختند و رفتند. وقتی صاحبخانه آمد، حتی به پیرمرد فرصت نداد تا وسایلش را جمع كند. او را با تمام وسایل بیرون كرد و به خیابان انداخت. در عرض چند ساعت نیمی از وسایلش را بردند و خودش ماند و چند تكه از اثاثیه اش.» این روایتی واقعی است كه ممكن است هر كدام از ما شبیه آن را شنیده باشیم. سالمندانی كه توسط خانواده شان در جایی رها شده اند. اگر چه ممكن است «رهاشدگی سالمندان» مسئله ی جدیدی نباشد اما این موضوع در سال های اخیر بیشتر دیده شده است.

خطر فقر سالمندی جدی است

روند تغییرات جمعیتی در ایران گویای این نكته است كه در سال های آینده با پدیده پیری جمعیت روبه رو خواهیم بود. اگر چه سالمندی جمعیت به خودی خود مسئله یا بحران جدی محسوب نمی شود اما این موضوع زمانی مهم خواهد شد كه جمعیت قابل توجهی از سالمندان از هیچ نوع حمایتی برخوردار نباشند و فقر سالمندی تهدید جدی برای آنها باشد. به گفته شیوا پروائی، جامعه شناس و پژوهشگر اجتماعی، «فقر سالمندی تقریبا دو برابر گروه های سنی دیگر است و زنان سالمند بیش از سالمندان مرد فقر را تجربه می كنند. همچنین فقر سالمندی در استان های مختلف بر اساس سطح توسعه یافتگی آن استان متفاوت است.»

سالمندان نگران رهاشدن هستند

تحقیقات انجام شده در حوزه سالمندی این نكته را تایید می كند كه كیفیت زندگی سالمندان، متوسط روبه پایین یا پایین است. حدود 70 درصد از زنان سالمند نیز هیج منبع درآمدی ندارند. درباره رهاشدگی سالمندان هیچ آمار رسمی وجود ندارد اما ارقام غیررسمی نشان می دهد حدود سه الی چهار هزار سالمند مجهول الهویه در مراكز مختلف نگهداری از سالمند زندگی می كنند؛ سالمندان فقیری كه هیچ منبع درآمدی ندارند و به خانواده خود وابسته اند، بیشتر از سایر سالمندان در معرض خطر رهاشدگی قرار دارند. نتایج پژوهش ها نشان می دهد یكی از نگرانی های اصلی سالمندان در سال های اخیر ترس از طرد و رهاشدن از سمت خانواده شان است.

سالمندان تهدیست بیشتر رها می شوند

شیوا پروائی معتقد است: «بیشتر سالمندان رهاشده از طبقات تهیدست و پایین جامعه هستند؛ سالمندانی كه علاوه بر مشكلات فیزیكی با مشكلات شناختی شدیدی درگیرند و فقر نسلی و بین نسلی را تجربه كرده اند. یعنی علاوه بر خود سالمند، خانواده او هم درگیر فقر است و از وضعیت مناسب اقتصادی برخوردار نیست كه بتواند از سالمند خود نگهداری كند. مشكلات معیشتی خانواده می تواند یكی از دلایل مهم برای رهاكردن سالمند باشد؛ چرا كه سالمندان طبقات بالای جامعه علاوه بر داشتن منبع درآمد یا سرمایه ای، خانواده ثروتمندی دارد كه می تواند او را به مراكز خصوصی نگهداری از سالمند با هزینه های بسیار بالا بسپارد.»

سالمندان كجا رها می شوند؟

به گفته یدالله ابوالفتحی ممتاز، عضو هیات علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، معمولا سالمندان را نزدیك اماكن مذهبی یا در شهرهای دیگر رها می كنند. همچنین برخی خانواده ها سالمندشان را در كوچه یا خیابان رها می كنند یا در ساعات خلوت شب آنها را در پارك یا بیمارستان می گذارنند یا او را در نزدیكی یكی از مراكز نگهداری سالمندان رها می كنند و دیگر هیچگاه به سراغش نمی روند. گزارش هایی از رهاكردن سالمند در شهرهای دیگر نیز وجود دارد. به این صورت كه خانواده برای اینكه هیچگاه پدر یا مادر سالمندش پیدا نشود او را از شهری كه ساكن است خارج كرده و به شهر یا شهرستان دیگری برده و آنجا رها می كند و چون سالمند آلزایمر یا مشكل شناختی دارد، توانایی به خاطر آوردن محل زندگی و حتی نام خود را ندارد، بنابراین ممكن است هیچگاه شناسایی نشود.

دلیل رهاشدگی سالمندان چیست؟

اگر چه پروائی رهاكردن سالمندان را مصداقی از سالمندآزاری از سوی خانواده می داند اما دلایل این مسئله را پیامدهای اجتماعی تورم و بی ثباتی اقتصادی برمی شمارد و می گوید: «در یك دهه اخیر با ابرتورم هایی روبه رو هستیم كه طبقات پایین را درگیر معاش برای بقای خود كرده و این خانواده ها دیگر از پس تامین هزینه های سالمند خود برنمی آیند.»

ابوالفتحی ممتاز درباره علل رهاشدگی سالمندان معتقد است: «همیشه اینگونه نیست كه خانواده ها به دلیل شكاف بین نسلی، سالمندشان را رها كنند بلكه به این دلیل كه افزایش طول عمر با افزایش كیفیت زندگی افراد همخوانی ندارد و تعداد زیادی از خانوادها قادر به مراقبت از والدین خود نیستند و حتی نمی توانند از پس هزینه هایش در مراكز نگهداری از سالمندان برآیند، مجبور به رهاكردن او می شوند.»

راهكارهای پیشنهادی متخصصان

یدالله ابوالفتحی ممتاز یكی از راهكارهای پیشنهادی را كمك دولت به خانواده های دارای سالمند عنوان می كند و معتقد است به جز بهزیستی، شهرداری یا وزارت بهداشت نیز باید همكاری و برای این سالمندان حداقل های زندگی را فراهم كنند. همچنین او ورود خیرین به این حوزه را ضروری می داند و می گوید: «امروز نیاز است خیرین اقداماتی نظیر ساخت مراكز نگهداری از سالمندان انجام دهند تا عوارض ناشی از رهاشدگی سالمندان برای این افراد كاهش یابد.»

از راهكارهای بیان شده توسط شیوا پروائی نیز می توان به كمك، آموزش و فرهنگ سازی به خانواده های دارای سالمند و مشاركت در امر نگهداری از سالمند توسط دولت، تعیین مساعدت های اجتماعی و مستمری مخصوص برای سالمندان فقیر و در معرض آسیب توسط نظام رفاهی و دولت اشاره كرد.

هشداری كه جدی گرفته نمی شود!

با وجود تماس های مكرر تا زمان تدوین این گزارش هیچكدام از مسئولان بهزیستی و دبیرخانه شورای ملی سالمند درباره این موضوع پاسخی به شبكه شرق نداده اند اما ارزشیابی فعالیت های نهادهای حمایتی مخصوصا بهزیستی در طی چند دهه گذشته نشان می دهد هیچ سازوكار مشخصی برای شناسایی و حمایت از گروه های آسیب پذیر سالمندان وجود نداشته و ندارد و علی رغم هشدارهای پژوهشگران حوزه سالمندی درباره افزایش میزان رهاشدگی سالمندان، گویی این مسئله هنوز برای نهادهای مسئول و مرتبط جدی گرفته نشده و این موضوع را می توان از عدم اتخاذ برنامه یا سیاست هایی برای كاهش این موضوع فهمید. بنابراین آنطور كه از شواهد پیداست باید منتظر باشیم كه در سال های آینده «رهاشدگی سالمندان» به چالش جدی تبدیل شود.»