دنیا پیش چشم تمام ما رنگی نیست. حتی سیاه هم نیست. یك سفیدی بی انتهاست كه برای برخی ها از بدو تولد است تا زمان فوت و برای برخی هم دیرتر شروع می شود. 23 مهر یا 15 اكتبر روز جهانی عصای سفید و روزی برای نابینایان است. كسانی كه علی رغم ندیدن این جهان و درك نكردن رنگ ها، اما جهان را لمس می كنند و دست هایشان آنچه باید رویت كند را با تمام ظرافت در آغوش می گیرد.
نویسنده ساناز قنبری - گروه فرهنگ و هنر
روشندلان از طریق سایر حواس شان وارد دنیا شده اند و در جهان واقعی مدام از آن ها واكنش می بینیم، اما انگار این اتفاق و ورود به جهانی كه لمس و درك می كنند از سوی ما با كاستی هایی روبه روست و شاید حتی بتوان به جرات هم گفت به خوبی جهان نابینایان را نتوانسته ایم درك كنیم.

سینما یكی از هنر ها و عرصه هایی است كه می تواند تمام ابعاد زندگی یعنی قواعد، پیچیدگی ها و سختی های یك روشندل را به تصویر بكشد. می تواند از مشكلات شان بگوید و راه چاره ای برای پیدا كردن پل ارتباطی میان ما و روشندلان هم پیدا كند. با وجود این كه در سینمای پس از انقلاب اسلامی كار هایی در رابطه با نابینایان یا با محوریت نابینایان ساخته شده است، اما آن گونه كه باید نتوانسته چالش های این معلولیت را به تصویر بكشد چراكه ما تفاوت میان تاریكی چشم های بسته را با چشم های پاكی كه تنها سفیدی وجودشان را پر كرده است نمی دانیم و جهان شان برای ما غیرقابل درك است. محمد متوسلانی، بازیگر، كارگردان و تهیه كننده سینما سال 1388 در فیلم «زمهریر» به كارگردانی علی رویین تن نقش یك نابینا را بازی كرد كه در جبهه حضور داشت. روز نابینایان بهانه ای شد تا با متوسلانی به گفتگو بپردازیم.

عدم پرداخت به مشكلات معلولان در سینما

این بازیگر در ابتدای بحث با اشاره به محتوای فیلم زمهریر توضیح می دهد: زمهریر به كارگردانی علی رویین تن و تهیه كنندگی سیدضیا هاشمی فیلمی دفاع مقدسی است و تمام لوكیشن هایش در شهرك سینمایی بازسازی شده و روایتگری است كه از امروز به زمان جنگ می رود و از جنگ به امروز بازمی گردد. در این فیلم من نقش یك نابینا را بازی كردم كه در جبهه حضور داشت. بازی در نقش یك نابینا تجربه جدید و متفاوتی برایم بود و انرژی زیادی برای بازی در این نقش از من گرفته شد. این فیلم به موضوع و افرادی در سینما می پرداخت كه خیلی به آن پرداخته نمی شود. البته كلا در سینما به مشكلات و چالش های معلولان پرداخته نمی شود.

كارگردان فیلم هایی، چون «كفش های میرزانوروز»، «دو روی سكه» و «هر چی تو بخوای» ادامه می دهد: در طول زندگی با نابینایان مواجه شده بودم و با نحوه زندگی و مشكلاتی كه با آن ها دست وپنجه نرم می كنند آشنا بودم. البته برای این كه نقش یك نابینا را بازی كنم فیلم های معروفی از سینمای جهان را كه به معلولان می پرداخت دیدم. مثل «بوی خوش یك زن» به كارگردانی مارتن برست را كه در آن آل پاچینو بازی می كرد. این فیلم روایت زندگی چارلی (با بازی كریس اودانل) جوانی است باهوش و بااستعداد، ولی فقیر كه در كالج معروفی درس می خواند. او برای خرید بلیت هواپیما و بازگشت به منزل در ایام تعطیلات كریسمس دنبال كار موقت می گردد؛ بنابراین خانواده ای او را برای نگهداری از یك سرهنگ بازنشسته نابینا (با بازی آل پاچینو) استخدام می كنند. در ادامه چارلی متوجه می شود كه با یك آدم معمولی سر و كار ندارد و این سرهنگ نابینا انسان فوق العاده عجیب و پیچیده ای است و باقی ماجراها. تماشای این فیلم تاثیر فوق العاده ای برای بازی در نقش یك نابینا روی من گذاشت.

صبر و آرامش، كلید مشكلات معلولان

به گفته متوسلانی، سخت ترین مرحله فیلمبرداری در فیلم «زمهریر» جایی بود كه زیر بمباران عراقی ها ایستاده ام. اطرافم گلوله باران می شد و من منولوگی را راجع به گذشته و حالم فریاد می زدم. فضایی كه در آن سكانس به وجود می آمد، خیلی مشكل و در عین حال احساسی بود.

او با تاكید بر این كه خانواده معلولان با مشكلات بسیاری دست و پنجه نرم می كنند، خاطرنشان می كند: دو گروه نابینا داریم؛ گروهی كه از ابتدای تولد نابینا بودند و گروهی كه بر اثر بیماری و سانحه ای نابینا شدند. بازی در نقش معلولان بسیار مشكل است. این كه بازیگر با تمام وجود حس می كند این عزیزان با چه مشقتی در جامعه زندگی می كنند و چقدر مقاوم هستند كه با تمام ناملایمات كنار می آیند. همچنین خانواده آن ها كه به مرور زمان می آموزند چگونه باید با یك فرد معلول رفتار كنند. از خداوند برای خانواده هایی كه دچار چنین مشكلی هستند، صبر و آرامش می خواهم تا آن را حل كنند و به زندگی خود به گونه ای كه در حق سایر اعضای خانواده اجحاف نشود، ادامه دهند. متاسفانه مشاوره و روان شناسی به خانواده های معلولان صورت نمی گیرد و بخش اندكی از این خانواده ها تحت پوشش هستند كه آن حمایت ها بسیار محدود است.

متوسلانی می افزاید: دولت و سازمان بهزیستی باید خدمات ویژه ای به معلولان ارائه كنند. معلولان به لحاظ بیولوژیك با دیگر افراد جامعه متفاوت هستند و طبعا به شرایط بهینه ای برای زندگی نیاز دارند. این در حالی است كه بعضا می بینیم آن ها در شرایط خوبی نیستند. تمام كودكان معلول حق دارند از امكانات ویژه برای زندگی، تحصیل و آینده حرفه ای برخوردار باشند.

معلولان از نگاه دلسوزانه گریزانند

او با تاكید بر بازنمایی پدیده معلولیت در رسانه ها تصریح می كند: رسانه ها موظفند رفتار های متناسب با معلولان را به جامعه بیاموزند یا یادآوری كنند. از دریچه سینما حتی با یك قصه ساده و شریف مانند وجود خود معلولان، می توان به زندگی آن ها و مشكلات شان نزدیك شد. این اتفاق با حمایت رسانه ها و فضای مجازی می تواند منجر به ایجاد فرهنگ بهتر درك شدن آن ها شود. معلولان از نگاه دلسوزانه گریزان هستند و جامعه باید در نظر داشته باشد چنین نگاهی آزاردهنده به آن ها نداشته باشد. آن ها با نقصی كه دارند زندگی می كنند و دیده ام كه بسیاری از افراد حتی از یك فرد سالم هم موفق تر هستند. این یعنی بشر توانایی آن را دارد كه در هر حال خود را با شرایط تطبیق دهد.

این هنرمند تاكید می كند: در هفته بهزیستی و روز های آن علاوه بر گرامیداشت های مرسوم، راه هایی كه باعث می شود معلولان زندگی آسان تری داشته باشند، واكاوی می شود و می رود تا سال آینده. غافل از این كه وقتی درباره یك معضل اجتماعی صحبت می شود، سهم مسئولان از همه مردم بیشتر است، زیرا آنان باید زیرساخت های لازم را برای حل آن معضل فراهم كنند. مهم ترین نیاز جامعه نابینایان و كلا معلولان، این است كه ابزار و زبانی بیابند و بتوانند با دیگران ارتباط خوبی برقرار كنند. متاسفانه در جامعه ما به اندازه كافی درك درستی از این عزیزان وجود ندارد و افراد نسبت به آن ها رفتار صحیحی از خود نشان نمی دهند. بیشتر اوقات از قابلیت ها و هوش این عزیزان به دلیل محدودیت هایی كه دارند استفاده نمی شود و زمان آن رسیده كه با كمك مردم و رسانه ها این شرایط تغییر كند.

لزوم توجه بیشتر به معلولان

بار ها كسانی را در مراكز توانبخشی و بهزیستی دیده ام كه از فیلمسازان خواهش داشتند در فیلم ها و سریال ها به مشكلات و مصائب این عزیزان پرداخته شود تا شاید صدای آن ها از این طریق به گوش مسئولان برسد. بلكه به این وسیله متولیان امر بودجه بیشتر و متناسبی با مشكلات معلولان را در اختیارشان قرار دهند. امیدوارم جامعه با ارائه خدمات اجتماعی بهینه به این قشر از خانواده ها كمك كند و آن ها را در رشد و پرورش معلولان حمایت نماید. چرا كه با ارائه خدمات روانشناختی مددكاری و توانبخشی كیفیت زندگی معلولان و خانواده های آن ها بالا می رود.

روزنامه جام جم