قصه پُرغصه نبود حامی برای کودکان کار

با گذری در شهر در ساعت مختلف شبانه روز متوجه جمع کثیری از کودکان می شویم که با التماس و بعضاً گریه از عابران می خواهند محصولاتی را از آن ها خریداری کنند و یا تعدادی با نشستن در کف خیابان، عاجزانه از مردم می خواهند که به آن ها کمک کنند.
کار کودکان، مشکلی جهانی است و پیشینه مطالعاتی وسیعی دارد. اگرچه براساس آمارهای سازمان بین المللی کار از سال 2000 میلادی تاکنون تعداد کودکانی که در جهان کار می کنند، به دوسوم کاهش یافته است، اما هنوز رقمی در حدود 168 میلیون کودک را شامل می شود که 85 میلیون نفر آن ها به کارهای مخاطره آمیز اشتغال دارند. پس از کار در بخش کشاورزی که در حدود 60 درصد اشتغال کودکان را شامل می شود، بخش مهمی از کودکان (4/25 درصد) در فعالیت های خدماتی مشغول به کار هستند که کار در خیابان نیز در همین گروه طبقه بندی می شود.
با توجه به یافته ها و گزارش های موجود، کودکان کار که به منظور کسب درآمد به فعالیت های تولیدی، خدماتی یا مشاغل کاذب روی می آورند، از بسیاری حقوق اولیه انسانی، حق آموزش و تحصیل بازمی مانند و سلامت جسمی و روانی این کودکان به شدت در معرض انواع آسیب قرار می گیرد. شایان ذکر است که حمایت از کودکان کار به عنوان قشری آسیب پذیر امری ضروری بوده؛ هرچند که فعالیت ها و تلاش های بسیاری برای سازمان دهی کودکان کار در کشور صورت گرفته و انجمن های حمایت از کودکان کار با پی ریزی انواع برنامه ها و طرح های ویژه، تلاش کرده اند کودکان کار را شناسایی و زمینه استفاده از امکانات و تسهیلات برای بهره مندی از حداقل ها و رفع نیازهای این کودکان را فراهم کنند، اما آنچه مسلم است اینکه اقدام برای جلوگیری از کار کودکان از اولویت بالایی برخوردار بوده؛ چراکه کار کودک نه تنها بنیان طبیعی و حقوقی انسانی را پایمال می کند، بلکه تهدیدی جدی برای آینده اجتماعی و رشد و پیشرفت اقتصادی محسوب می شود.
در همین راستا با توجه به اهمیت موضوع با یکی از کارشناسان اجتماعی و سرپرست امور اجتماعی سازمان بهزیستی استان همدان به گفت وگو نشسته ایم که نتیجه را باهم می خوانیم:
یک روان شناس اجتماعی با بیان اینکه وقتی هزینه خانوار تأمین نشود مشکلات و چالش های بسیاری به وجود خواهد آمد، اذعان کرد: در این راستا می توان به چندین برابر شدن آمار کودکان کار اشاره کرد.
اردشیر گراوند با بیان اینکه تعداد زیادی از فرزندان خانواده های آسیب دیده که پدر و یا مادر آن ها خلافکار، معتاد و یا زندانی هستند مجبورند برای امرار معاش از آن همان کودکی کار کنند، تصریح کرد: بیش از 6 میلیون خانواده درگیر مسائل اجتماعی در کشور ثبت شده اند که کودکان آن ها چاره ای به جز کار کردن ندارند.
این روان شناس اجتماعی گفت: مشاهدات و آمار حاکی از آن است که بخش زیادی از کودکان کار مربوط به مهاجرین افغانی، پاکستانی و غیره می شود.
گراوند واماندگی از تحصیل را مهم ترین آسیب کودکانه شدن کار در جامعه دانست و اضافه کرد: هدف اصلی تحصیل در مدارس اجتماعی شدن فرزندان است که متأسفانه اکثر کودکان کار از آن محروم هستند.
وی آسیب ها و ابتلا به بیماری های جسمی را دیگر چالش کودکان کار دانست و گفت: با توجه به سن کم این افراد، بدنشان توانایی حجم زیاد کار را ندارد، درنتیجه آسیب خواهند دید.
این روان شناس اجتماعی با بیان اینکه کودکان کار به دلیل اشتغال به کارهای بی شماری مانند کار در کوره پزخانه ها، سر چهارراه ها، کارهای سنگین در کارگاه ها، حمل بار و غیره در معرض انواع آسیب های جسمانی قرار دارند، عنوان کرد: بسیاری از این کودکان در سنین میان سالی انواع بیماری های جسمی مانند درد مفاصل، مشکلات مربوط به ستون فقرات و غیره را تجربه خواهند کرد. از سویی دیگر این کودکان به دلیل مشکلات اقتصادی به سوء تغذیه و عوارض ناشی از آن مانند کم خونی، تورم غده تیروئید، بیماری های کبدی و غیره دچار خواهند شد.
این روان شناس اجتماعی با بیان اینکه قاعدتاً کودک خودش را با کودکان هم سن خود مقایسه کرده و این مهم لطمه زیادی به ذهن و روان او می زند، یادآور شد: از یک فرد آسیب دیده روانی نمی توان انتظار رفتار های عادی داشت و این امر سبب آسیب دیدن جامعه در ابعاد مختلف می شود.
گراوند با بیان اینکه معمولاً این کودکان دچار چالش و خلأ در زندگی می شوند، عنوان کرد: در این صورت احتمال بروز رفتار های ضد اجتماعی در این افراد روزبه روز بیشتر می شود.
وی با بیان اینکه کودکان کار در دوران بزرگ سالی هم دائماً خودشان را با افراد دیگر مقایسه می کنند، افزود: متأسفانه برخی افراد سودجو با بهره مندی از کودکان کار در امور خلاف مثل حمل مواد مخدر، به تشدید این بحران دامن می زنند.
این روان شناس اجتماعی با بیان اینکه زمانی که کودکان وارد مقوله اعتیاد و مواد مخدر می شوند معمولاً دوران بزرگ سالی بسیار پُرخطری در انتظار آن ها خواهد بود، ابراز کرد: درواقع نگرانی اصلی مربوط به دوران بزرگ سالی این کودکان می شود.
گراوند گفت: احتمال دارد کودکان کار به دلیل آسیبی که متوجه آن ها شده، در آینده در باند های مواد مخدر، سرقت و سایر خلاف ها عضو شوند.
وی در ادامه بیان کرد: از آنجا که محل زندگی این کودکان در موقعیت مکانی مناسب قرار ندارد و این مکان ها خود ازجمله مناطق آسیب پذیر به حساب می آیند، اعتیاد (و انواع بزه اجتماعی) همواره در کمین این کودکان است.
این روان شناس اجتماعی با اشاره به اعمال خشونت نسبت به کودکان و پیامد خیابانی شدن آن ها، گفت: خشونت علاوه بر تبعات جسمانی و روان شناختی مستقیم، با سوق دادن کودکان به سمت ترک خانه، آن ها را در معرض آسیب های بیشتر خیابان قرار می دهد.
گراوند ادامه داد: خشونت نه تنها از سوی خانواده، بلکه از سوی مردم عادی، مأموران و هم سالان نیز نسبت به کودکان اعمال می شود و از این حیث، کودکان کار مورد ظلم مضاعف از سوی خانواده و جامعه قرار می گیرند.
سرپرست امور اجتماعی سازمان بهزیستی استان همدان نیز با بیان اینکه حجم گرفتای، آسیب های اجتماعی و محدودیت سیستم دولتی کشور به قدری زیاد است که نمی توان انتظار داشت فقط دولت تمام مشکلات را حل کند، تصریح کرد: در این راستا لازم است سمن ها نیز پای کار بیایند؛ اما به دلیل نبود بودجه و تخصیص اعتبار به بخش غیر دولتی، هیچ انجمنی تمایل به کار در این بخش ندارد.
علیرضا سمائی با بیان اینکه جذب و به کارگیری توانایی های کودکان کار و حمایت آ ن ها یکی از مأموریت های سازمان بهزیستی است، ابراز کرد: متأسفانه برخی از خانواده ها کار کردن کودک در سن پایین را یک امر مثبت تلقی می کنند که اصلاح این تفکر نیاز به فرهنگ سازی دارد.
وی با بیان اینکه عمدتاً اقدامات بهزیستی خانواده محور و در جهت ارتقای مهارت های زندگی است، تصریح کرد: در این راستا مرکزی به نام حمایت از کودکان کار ایجاد شده و تاکنون اقدامات خوبی در این مرکز صورت گرفته است.
سرپرست امور اجتماعی سازمان بهزیستی استان همدان با بیان اینکه طی بررسی ها باندهای کودک کار در شهرستان همدان شناسایی نشد، اذعان کرد: مسلماً اگر باند بزهکاری توسط اورژانس اجتماعی و ارگان های مختلف شناسایی شود، برخورد جدی با آن ها صورت خواهد گرفت.
سمائی ضمن اشاره به اینکه ورود کودکان و دختران به زباله گردی بسیار نگران کننده است، مطرح کرد: درمجموع 120 کودک کار در همدان شناسایی شده اند که از خدمات بهزیستی برخوردار هستند.
وی با بیان اینکه 105 کودک پسر و 15 دختر شناسایی شده است، تصریح کرد: کودکان سن 6 تا 11 سال 6 دختر و 13 پسر، 12 نا 14 سال سه دختر و 48 پسر و 15 سال به بالا بیشترین جمعیت ثبت شده است.
در ایران مسئله کار کودکان در خیابان، از دهه 70 در شهرهای بزرگ کشور رواج یافته و مورد توجه مسئولان و پژوهشگران قرار گرفته است. پژوهش ها نشان می دهند که مجموعه ای از عوامل اجتماعی- اقتصادی چون مهاجرت های خارجی و داخلی، فقر و مشکلات مربوط به خانواده، ازجمله بدرفتاری با کودکان، آن ها را به خیابان می کشاند.
عوامل مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، فقر، بیکاری والدین، اعتیاد، طلاق، فوت یا ازکارافتادگی سرپرست خانوار، مهاجرت و شکاف طبقاتی از مهم ترین عوامل افزایش کودکان کار در یک جامعه به شمار می رود. درعین حال این مجموعه عوامل، در گروه های مختلف قومی و ملیتی کودکان، با نسبت های متفاوتی عمل می کنند و خود متأثر از شرایط ساختاری متفاوتی هستند؛ به عنوان مثال شرایط اقتصادی نامطلوب خانواده ها، از عوامل زمینه ساز متفاوتی نشأت می گیرند؛ چنانچه در مورد کودکان افغانستانی، شرایط اقتصادی نتیجه مهاجرت، اقامت غیر رسمی و دسترسی نداشتن به کار و اشتغال است.
همچنین تأمین هزینه های تحصیل برای کودکان افغانستانی، خود مانع دیگری برای دسترسی به آموزش است. به این ترتیب، ترکیبی از موانع فرهنگی و حقوقی دسترسی به آموزش، در کنار نیاز خانواده به درآمد، کودکان را راهی خیابان می کند. کودکان مهاجر به ویژه مهاجران غیر قانونی در بعضی از نقاط دیگر جهان نیز شرایط مشابهی دارند؛ در سراسر جهان بسیاری از والدین مهاجر بدون مدارک قانونی، کودکان خود را به مدرسه نمی فرستند، در مقابل آن ها را پنهان یا وارد اشتغال غیر رسمی می کنند.
با توجه به حاشیه شهرها که یکی از کانون های اصلی مهاجرت و منشأ کودکان کار و خیابانی است، نهادهای برنامه ریز مانند سازمان برنامه بودجه و سایر نهادها و دستگاه های اجرایی به منظور توجه به مناطق حاشیه شهر، برنامه هایی در راستای تبعیض مثبت در این مناطق را دنبال کنند تا شاهد کاهش جمعیت کودکان کار و خیابانی از این مناطق در سطح شهرها باشیم.