اسفند 1353 بود که قانون فرزندخواندگی و یا فرزندپذیری در ایران به تصویب رسید. قانونی که در حمایت از کودکان بی سرپرست و یا بدسرپرست تدوین و ابلاغ شده بود و سعی داشت با 17 ماده و 6 تبصره، زوج های نابارور را در رسیدن به آرزوی فرزند داشتن، یاری رساند.

همشهری آنلاین؛ سرویس خانواده- سحر جعفریان:قانون فرزندخواندگی با شرایط سخت و دشواری دنبال می شد تا حدود سال 1388 که در پی امضای تفاهم نامه ای بین سازمان بهزیستی کشور و اداره کل امور اجتماعی قوه قضاییه، مورد بازنگری قرار گرفت. سال 1392 با رفع ایراداتی از مواد قانونی فرزندخواندگی اصلاحی، مصوب شد تا زنان و مردان مجرد در صورت واجد شرایط بودن، حضانت کودکان بی سرپرست و بدسرپرست را بر عهده گیرند. اما این پایان ماجرای قانون فرزندخواندگی نبود و سال 1396 قانونی متفاوت در این راستا به تصویب مجلس وقت رسید؛ قانون «امین موقت» یا «خانواده میزبان» یعنی سرپرستی موقت کودکان بدسرپرست.

ایستگاهِ موقت

هدف از پیشنهاد و تصویب طرح امین موقت، ضرورت توجه به کودکان بدسرپرست و نهادینه کردن فرهنگ فرزندخواندگی بود؛ چرا که با قانونی شدن و اجرای آن، کودکانی که در شرایط زیستی نامناسب خانواده اصلی خود روزگار گذرانده بودند، می توانستند از شانس و فرصت زندگی با خانواده ای مناسب و متقاضی برخوردار شوند. طرح امین موقت از سال 1396 ابتدا به صورت آزمایشی و محدود در برخی از استان ها مانند خراسان رضوی اجرا شد. طرحی که مورد استقبال خانواده های متقاضی فرزند با شرایط موقت قرار گرفت و در فواصل زمانی کوتاه در سایر استان ها نیز به اجرا درآمد. آمار سازمان بهزیستی کشور گواه این مطلب است که بیش از 60 درصد کودکان مددجو در مراکز بهزیستی، کودکان بدسرپرست هستند. کودکانی که مهمترین نکته در واگذاری حضانت شان، احتمال بازپیوند به خانواده اصلی است. به عبارتی ساده این کودکان در اولویت واگذاری حضانت دائم قرار نمی گیرند چون والدین یا سرپرست نسبی آنها با بهبود شرایط حضانت می توانند بازگردند.

شرایط امین موقت

طرح امین موقت یک حکم قضایی است و تنها برای کودکانی صادر می شود که پدر و جد پدری آنها به صورت موقت امکان سرپرستی کودک را ندارند. همچنین در امین موقت تغییر شناسنامه و هویت صورت نگرفته و تعهدات مالی به نفع کودک انجام نمی شود. ضمن آنکه این نوع سرپرستی، موقت (6 ماه تا 2 سال) است و درصورت بازگشت شرایط پدر و جد پدری، حکم سرپرستی موقت فسخ می شود. بیشتر بودن سن یکی از زوجین از 30 سال، عدم وجود محکومیت جزائی مؤثر به علت ارتکاب جرائم عمدی و مهجور، عدم ابتلا به بیماری های واگیر، عدم اعتیاد به الکل، موادمخدر و اعتیادهای مضر دیگر، صلاحیت اخلاقی و تمکن مالی زوجین یا یکی از آنها از شرایط الزامی امین موقت است. بعد از پذیرش کودک به عنوان امین موقت نزد خانواده میزبان، اگر والدین زیستی او مراجعه نکنند یا صلاحیت شان برای سرپرستی فرزندشان احراز نشود امکان تبدیل حکم امین موقت به سرپرستی دائم نیز وجود دارد.

الزاماتی قضایی برای صدور حکم سرپرستی موقت

یکی از نهادهای مرتبط با اجرای طرح امین موقت، نهاد دادستانی کل کشور و مراکز استان ها است. در واقع با ورود مستقیم نهاد دادستانی به این طرح و قانون، ارزیابی و تحلیل فرایند بازپیوند کودکان به خانواده یا تمهید پذیرش آنها از سوی خانواده های متقاضی فرزندخواندگی به عنوان یکی از مسائل مهم حقوقی و قضایی در اولویت قرار می گیرد تا با ایجاد هماهنگی کامل و جامع قضایی در کمیت و کیفیت صدور احکام واگذاری حضانت های موقت، هم فرهنگ فرزندخواندگی اشاعه یابد و هم تشریفات غیرضروری آن به درستی حذف شود. بدین ترتیب، زمان انتظار برای کودکان مشتاقِ حضور در محیط سالم و امن خانواده و نیز برای زوج های متقاضی فرزندپذیری به حداقل می رسد. صدور احکام تعیین امین موقت و سرپرستی و فرزندخواندگی دست کم 2 تا 4 ماه به طول می انجامد و دادستانی می تواند با استفاده از ضوابط پیش بینی شده در قانون حمایت اطفال و نوجوانان، با صدور موقت، اجازه وارد شدن کودک به صورت موقت تا صدور حکم لازم از سوی دادگاه را به خانواده های متقاضی فرزندخواندگی که شرایط و صلاحیت های قانونی آنها پیش تر در کمیته فرزندخواندگی بهزیستی با حضور کارشناسان متعدد تأیید شده، صادر کنند. با صدور حکم و اجرایی شدن آن، کودک به صورت آزمایشی در اختیار خانواده قرار می گیرد و از رسوب و ماندگاری غیرموجه در این مراکز جلوگیری می شود.

چالشی بر سر راه

تصوری که طرح امین موقت در اذهان عموم ایجاد می کند، واگذاری های موقت و متعدد کودکان است که در شرایط سنی آسیب پذیر قرار دارند. این شاید مهمترین انتقاد نیز به طرح امین باشد که سازمان بهزیستی بارها در دفاع از آن، دلایلی را بیان داشته است. یک اینکه طرح امین در راستای کیفیت بخشی به خدمات مرتبط با سرپرستی کودکان بدسرپرست اجرا می شود. دوم اینکه در صورت اتمام زمان حضانت موقت، کودک به خانواده دیگر جز خانواده اصلی خود سپرده نمی شود. سوم هم اینکه نگهداری کودکان بدسرپرست در مراکز پرورشگاهی، شیرخوارگاه ها یا خانواده های تجمعی نیز باعث ایجاد وابستگی در آنها می شود که اتفاقا میزان آن وابستگی بیشتر از وابستگی ناشی از حضور موقت آنها در یک خانواده متقاضی و تایید شده است. در نهایت سازمان بهزستی تاکید دارد فرآیند اجرای احکام سرپرستی موقت زیر نظر مستقیم کارشناسان و روانشناسان متخصص انجام می شود.

2 هزار و 300 کودک بی سرپرست و بدسرپرست در سال 1401 فرزنده خوانده زوج های متقاضی و خیر شدند.

5 درصد رشد در قانون و فرهنگ پذیرش فرزندخوانده در سال 1401 نسبت به سال قبل از آن، ثبت شده است.

75 درصد خانواده های متقاضی فرزندخوانده، پذیرش کودکان زیر 2 سال، 92 درصد متقاضی کودکان زیر 5 سال و 3 درصد متقاضی کودکان نیازمند درمان هستند.