تهران - ایرنا - روانشناس بالینی معتقد است، درك پایین برخی افراد از خطر و در مقابل ریسك پذیری بالا و داشتن رفتارهای پرمخاطره طوری كه جان خود و دیگران  را به خطر می ندازند مانند ماسك نزدن و عدم رعایت پروتكل های بهداشتی در دوران شیوع كرونا می تواند ناشی از اختلالات روانی باشد.  

در طول یك سال گذشته با وجود هزینه های فراوان تبلیغی برای پیشگیری و كنترل كرونا و كاهش تلفات انسانی، هنوز عده ای بر این باور هستند كه كرونایی وجود ندارد.

در این میان با وجود آنكه خیلی از مردم جامعه از اولین روزهای ورود كرونا به كشور سعی كردند ماسك بزنند و توصیه های بهداشتی را رعایت كنند و محدودیت های را برای خود و خانواده به وجود بیاورند، افراد دیگری را می بینیم كه در كمال خونسردی نه تنها توصیه های بهداشتی را رعایت نمی كنند بلكه در كمال ناباوری دست به انكار كرونا نیز می زنند.

اما به نظرتان این رفتار طبیعی است؟ با وجود سیل مرگ و میرها در سراسر جهان بر اثر بیماری كرونا، دیگر قرار است چه اتفاقی رخ دهد تا این افراد باور كنند كه خطر در كمین آنها و خانواده هایشان است.

منظور افرادی است كه شرایط استفاده از ماسك و رعایت پروتكل های بهداشتی را دارند اما عامدانه بهداشت را برای كنترل كرونا انجام نمی دهند.

فرنگیس شریفی باستان روانشناس روز جمعه در گفت وگو با ایرنا به تحلیل علل این رفتار پر مخاطره پرداخت سرمنشاه چنین رفتاری را اختلال های روانی دانست.

ایرنا: شاید این روزها خیلی از افراد تجربه از دست دادن فردی در خانواده یا اطرافیانشان بر اثر كرونا را داشته باشند. اما چه می شود كه عده ای هنوز این بیماری را باور نكرده اند؟

شریفی باستان: همان طور كه می دانیم بیماری كرونا اواخر سال گذشته و با یك دنیا از ناشناختگی ها وارد كشور شد و مردم را با ترس مواجه كرد. اما از همان ابتدا توصیه به استفاده از ماسك، شست وشوی منظم دست ها و استفاده از مواد ضدعفونی كننده برای سطوح آلوده و دست ها به صورت مداوم تكرار می شد. به مرور اطلاعات درباره بیماری بالاتر رفت. به طوری كه وقتی در یك خانواده فردی دچار بیماری كرونا می شود و دیگران نمی شوند، علت را بررسی می كنیم، متوجه می شویم دیگران محلی را برای تهویه هوا در نظر گرفته، نكات بهداشتی را رعایت و از همه مهمتر از ماسك استفاده كرده اند. همین رعایت چند نكته ساده امكان ابتلای سایرین به ویروس كرونا را پایین می آورد و این از نظر علمی نیز ثابت شده است.
با این وجود می بینیم كه هنوز عده ای ماسك نمی زنند و این موضوع را جدی نگرفته و بیماری كرونا را انكار می كنند. این را باید بدانیم كه استفاده از ماسك یك تصمیم و انتخاب شخصی است. یعنی خود فرد، شخصیت و خصوصیات شخصیتی وی به لحاظ هیجانی، رفتاری و باورهای شناختی كه دارد، برای مثال در استفاده از ماسك و رعایت نكات بهداشتی اثرگذار است.
در واقع در خیلی از مسائلی كه مربوط به بیماری كرونا است، از جمله سلامت روان، آن چیزی كه به سازگاری و انطباق افراد با شرایط موجود و تبعیت از یكسری قوانین كه لحاظ و باعث می شود این شرایط را راحت تر و بهتر پشت سر بگذاریم، عامل اثرگذار و مهم خود فرد و شخصیتش با همه ابعاد رفتاری هیجانی است.

ایرنا: در كنار عوامل شخصیتی، چه عامل دیگری می تواند تعیین كننده باشد؟

شریفی باستان: در كنار عوامل شخصیتی و شخصی ما عوامل دیگری از جمله جمعیت شناختی را هم داریم. یعنی سطح درآمد افراد، وضعیت اقتصادی شان، وابستگی های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حتی قومیت و جنسیت افراد در استفاده از مسائل بهداشتی در دوره كرونا یا استفاده از ماسك اثرگذار است. یعنی باید بررسی شود كه فرد در چه سطح اجتماعی قرار دارد، چه میزان از نظر علمی و دانش بهره مند و وضعیت اقتصادی و... در چه سطحی قرار دارد. بدون شك همه این موارد در تبعیت از اصول بهداشتی اهمیت دارد.

ایرنا: از نظر علم روانشناسی، این عدم باورپذیری و پایبند نبودن به اصول بهداشتی كه همه از آن تبعیت می كنند، چگونه توصیف می شود؟

شریفی باستان: اینكه افراد ترس و ادراكشان از خطر به چه صورت یا پایبند بودنشان به رفتارهای بهداشتی چگونه است، به چند عامل ارتباط دارد. درك افراد از خطر، گرایششان به رفتارهای مخاطره آمیز و درك شان از پایبندی به رفتارهای مبتنی سلامت.

باید عنوان كنم یكی از فاكتورهای تاثیرگذار در بحث تبعیت از رفتارهای مبتنی بر سلامت، درك ما از خطر است. اینكه میزان درك ما از خطر به چه حدی است بسیار اهمیت دارد. در واقع انجام و رعایت هر چیزی بیش از حد یا كمتر از حد، آسیب زننده می تواند باشد. برای مثال فردی كه دركش از بیماری كرونا زیاد است، دچار ترس غیرمنطقی از این بیماری خواهد شد و در نهایت ممكن است دست به یكسری رفتارهای غیرطبیعی یا رفتارهایی كه مبتنی بر سلامت نیست، بزند.
مثل مصرف سرخود دارو مطابق با سبك هایی غیر از سبك رسمی و طبیعی یا حتی ممكن است متوسل به هر منبع خبری ناموثقی شده و دست به كارهای اشتباه كه سلامتی اش را زیر سوال ببرند، بزند. در مقابل این گروه افراد، یكسری هم دركشان از خطر پایین است.
یعنی باوجود مشاهده میزان بالای مرگ و میرها در سطح دنیا، شیوع و ابتلا زیاد افراد به بیماری كرونا، باز می گویند خطر یا احتمال مرگی وجود ندارد یا معتقد هستند اگر این بیماری را بگیریم پشت سر می گذاریم. در حالی كه ویژگی این بیماری اصلا امكان پیش بینی در آن وجود ندارد. پیر و جوان و سن و سال، ورزشكار و غیرورزشكار نمی شناسد. به همین دلیل افراد باید دركی منطقی و طبیعی از این بیماری داشته باشند.

ایرنا: درك منطقی و طبیعی چطور به وجود می آید و منظورتان از گرایش گروهی افراد به رفتارهای پرمخاطره در خصوص این بیماری چیست؟

شریفی باستان: یعنی افراد اطلاعاتشان را درباره این بیماری از منابع موثق بالا ببرند، مقالات علمی و درست از كانال و شبكه های رسمی بهداشت را دنبال كرده و پروتكل ها را بر اساس یافته های علمی انجام دهند. این درحالی است كه برخی افراد سطح رفتار مخاطره آمیز بالایی دارند. یعنی خطرپذیری و گرایش به رفتارهای پرمخاطره دارند، در ظاهر از چیزی نمی ترسند و شجاع هستند. اما این برداشت های ذهنی افراد از خودشان است. آنها به دنبال این هستند كه برچسب فرد شجاع و نترس را یدك بكشند و با ماسك نزدن و انكار بیماری، به مردم نشان دهند كه چه شخصیت محكم و نترسی دارند و متاسفانه در مواقعی دست به ترویج این رفتارها مثل ماسك نزدن در اماكن عمومی می زنند.

ایرنا: به نظر شما تصور كلی مردم نسبت به رعایت پروتكل های مبتنی به سلامت چیست؟

شریفی باستان: به طور كلی واكنش روانشناختی مردم به عوامل مختلف متفاوت است. برای مثال وقتی به مردم پیامی داده می شود كه باید از ماسك استفاده كنند، در ابتدا مردم آزادی خود را محدود شده می بینند و ممكن است مقاومت كنند. در واقع شاید یكی از عواملی كه باعث می شود افراد از نظر روانشناختی از رفتارهای مبتی بر سلامت تبعیت نكنند، تصور می كنند، آزادی شان سلب و از آنها گرفته شده است. به همین دلیل با رعایت نكردن توصیه ها حس بهتری دارد و فكر می كند كه كسی نمی تواند آزادی اش را از او بگیرد.

ایرنا: خطرپذیری افراد به ویژه در این مسائل حساس كه با جان خود فرد و جان دیگران در ارتباط است می تواند ریشه در مسائل روحی و روانی نیز داشته باشد؟

شریفی باستان: ریسك پذیری (خطرپذیری) افراد به نوعی می تواند زمینه بیماری شخصیتی نیز داشته باشد و در دسته اختلالات روان شناختی قرار گیرد. برای مثال اختلالات خلقی و شخصیت های ضد اجتماعی برخی از افراد را می توان در دسته گروه های شیدایی و مانیا قرار دارد. مثل افرادی كه ریسك پذیری نابه جا و بالایی دارند. دسته دیگر افراد دارای اختلالات ضد اجتماعی هستند كه دوست دارند در مقابل هرچیزی كه اجتماع تعیین می كند، بایستند و تبعیت ندارند. آنها گاه از عدم رعایت قوانین لذت می برند و ممكن است این افراد زمینه بالینی و اختلال روانشناسی نیز داشته باشند. بدون شك درك پایین فرد از خطر و در مقابل ریسك پذیری بالا و داشتن رفتارهای پرمخاطره كه جان خود و دیگران از جمله خانواده شان را به خطر بندازد، از عوامل زمینه اختلالات روانشناسی می تواند باشد.

ایرنا: چه راهكار یا توصیه ای برای همه گیر شدن پروتكل ها در میان اقشار مختلف جامعه وجود دارد؟

شریفی باستان: یكی از مهمترین بحث ها، اقناع و قانع كردن اجماع مردم برای اینكه نشان دهیم این رفتار ها موجب حفظ سلامتی آنها است، بحث همراه كردن همه مردم است. در روانشناسی مولفه ای به نام همنوایی وجود دارد. وقتی تعداد زیادی از مردم را با همنوایی و همراهی ترغیب به انجام كاری می كنیم. به همین دلیل توصیه می شود رسانه ها، دست اندركاران بهداشتی، مسئولان و... سعی كنند تصویر مردمانی كه از ماسك استفاده می كنند و رعایت می كنند را به مردم نشان دهند. مثلا اگر مراسمی در رسانه ملی پخش می شود همه ماسك زده و با رعایت پروتكل ها و فاصله گذاری اجتماعی از یكدیگر حضور داشته باشند. عدم انجام این رفتارها می تواند تاثیر معكوس و مسئله ساز شود. باید به مردم نشان دهیم كه دیگران هم رفتار مبتنی بر سلامت دارند. مردم آنچه را كه می بینند برایشان باورپذیرتر است. از الگوهای جوانان در این مسیر استفاده شود.

یكسری افراد منزوی و خجالتی هستند و زود به انجام كاری ترغیب می شوند اما افرادی هم هستند به این زودی تحت تاثیر قرار نمی گیرند. دسته ای هم هستند كه روحیه سازگار، موافق و وظیفه شناس دارند و بر اساس اطلاعاتی كه به دست می آورند عمل می كنند كه رفتار گروه سوم طبیعی تر است. اما در مجموع با همنوایی درست و نگرش حفظ سلامت جامعه می توان مردم را به رعایت از پروتكل های بهداشتی ترغیب و تشویق كرد.

از: فاطمه شیری

برچسب ها
- ویروس كرونا
- سازمان نظام روانشناسی و مشاوره
- سلامت روان
- محدودیت های كرونا