به گزارش خبرنگار حوزه اخبار داغ گروه فضای مجازی باشگاه خبرنگاران جوان، اخیرا با افزایش انتشار تصاویر و ویدئوهای كودك آزاری در فضای مجازی مواجه شده ایم و این دست از اتفاقات علاوه بر ضربه روحی و جسمی بزرگی كه به خود كودك مورد اذیت و آزار قرار گرفته وارد می كند، موجب تشویش اذهان عمومی و مكدر شدن خاطر كاربران فضای مجازی نیز می شود.

به همین منظور برخورد جدی و جلوگیری از تكرار چنین اقداماتی، علاوه بر پلیس فتا و نیروی انتظامی بر عهده مردم و كاربران فضای مجازی نیز خواهد بود. یكی از مهم ترین مواردی كه می تواند از سوی مردم در جلوگیری از ترویج كودك آزاری در فضای مجازی مؤثر باشد، افزایش آگاهی در این زمینه و توجه ویژه به محتواهایی است كه لایك یا دنبال می كنیم.

در چنین مواقعی ممكن است سؤال هایی در ذهن مخاطب ایجاد شود كه مهم ترین آن، چرایی اقداماتی چون كودك آزاری، انتشار آن در فضای مجازی و لایك كردن تعداد زیادی از كاربران است. برای پاسخ به این دست از سؤالات و كمك به مبارزه با ترویج كودك آزاری در فضای مجازی با برخی از كارشناسان فعال در این حوزه گفتگو كرده ایم كه در ادامه می خوانید.

كودك آزاری چیست؟ برای شروع شاید لازم باشد اشاره ای كوتاه به تعریف كودك آزاری داشته باشیم، محمد قنبری، پژوهشگر، مؤلف و مدرس سواد رسانه ای در این باره می گوید: ما امروز شاهد انعكاس پدیده شوم كودك آزاری در فضای مجازی هستیم. در حقیقت فضای مجازی به خصوص شبكه های اجتماعی بستر انعكاس رفتاری غیر انسانی از سوی برخی از افراد هستند.



در خصوص كودك آزاری، ماده دوم قانون حمایت از كودكان و نوجوانان (مصوب 1381) در تعریف گونه ای از كودك آزادی می گوید: «هر نوع اذیت و آزار كودكان و نوجوانان كه موجب شود به آنان صدمه جسمانی یا روانی و اخلاقی وارد شود و سلامت جسم یا روان آنان را به مخاطره اندازد، ممنوع است».

اهداف فرد كودك آزار از انتشار تصاویر و ویدیوهای دلخراش مشكلات روانی كودك آزارها معمولاً از مشكلات روانی و عقده های دوران كودكی خودشان رنج می برند. فردی كه با عزیزترین كسانش كه قدرت دفاع از خود ندارند، چنین رفتار وقیحانه ای می كند، یقیناً در محیط حقیقی زندگی اش یا منزوی است یا طرد شده! در نتیجه می خواهد این خلاء روانی را با انتشار محتوای رسانه ای قابل توجه در فضای مجازی پر كند.

عقده دیده شدن و لایك بیشتر در ارتباط با این موضوع، هر دو كارشناس حوزه فضای مجازی، حجت الاسلام فروهر و محمد قنبری اتفاق نظر داشته و بنابراین با توجه به صحبت های هردو می توان گفت شاید علت دیگر را بتوان حقارت و عقده های دیده شدن برشمرد. یكی از دلایل اصلی انتشار این تصاویر و ویدئوها در شبكه های اجتماعی، جذب فالوور و لایك است. فردی كه برای اولین بار چنین محتوایی را بارگذاری می كند، با انبوهی از كامنت و دیده شدن حتی فوروارد كردن محتوای تصویری در بین سایر كاربران مواجه می شود و این دیده شدن برای او خوشایند است.



فرزند ناخواسته و فشار اقتصادی محمد قنبری، پژوهشگر سواد رسانه ای تولد فرزند ناخواسته و فشار اقتصادی زیاد را هم از دلایل كودك آزاری دانست كه باعث می شود نگاه والدین به فرزندشان نگاهی منفی و اضافی باشد و جهت رسمیت بخشیدن به این طرز تفكر غلط یا حتی اخاذی و كسب درآمد از این راه، اقدام به انتشار تصاویر و تهدید در فضای مجازی می كنند.

اخاذی مالی یا لایكی حجت الاسلام فروهر همچنین این دست از اقدامات كه مستقیما ذهن مردم را هدف گرفته اند راهی برای اخاذی مالی یا جذب لایك و فالوور بیشتر دانست و با اشاره به ویدئوهای مشابه توضیح داد: پیش تر شاهد این بودیم كه یك مادر با انتشار ویدئوهایی در فضای مجازی در حالی كه فرزندش را كتك می زد از مردم می خواست برای شماره حساب او پول بریزند تا كتك زدن كودك را متوقف كند.





او در توضیح بیشتر اضافه كرد: یا فردی كه فرزند خود را از طبقه هشتم آویزان كرده و در پخش آنلاین در فضای مجازی درخواست لایك و دنبال كننده بیشتر را داشته و اعلام می كرد در صورت عدم افزایش لایك و ویو، كودك را به پایین پرتاب خواهد كرد. قطعا در چنین مواقعی كاربر یا بیننده در شرایط سختی قرار می گیرد و علاوه بر آثار منفی و مخربی كه در ذهن او باقی می ماند دچار نوعی سردرگمی در نحوه واكنش به این اتفاق نیز می شود. چرا كه اگر محتوای كودك آزاری را لایك كند به نوعی از این رفتار حمایت كرده و اگر لایك نكند ممكن است كودك توسط فرد كودك آزار به پایین پرتاب شود.



بنا بر گفته های حجت الاسلام فروهر، كارشناس فضای مجازی، می توان گفت فرد كودك آزار از چند جنبه مختلف، ضربه های متفاوتی را به جمعیتی قابل توجه وارد می كند. او كودك را مورد آزار و اذیت قرار داده، تهدید به مرگ می كند، این تصاویر دلخراش و آزاردهنده را در شبكه های اجتماعی به اشتراك می گذارد و با به بازی گرفتن روح و روان مردم، اقدام به اخاذی از آنان می كند. در اینجا انتظار می رود مجازاتی سخت برای این افراد در نظر گرفته شود و حكم نهایی هم به سمع و نظر مردم برسد تا به نوعی از ترویج و تكرار آن جلوگیری شود.



فضای مجازی، كودك آزاری را به تصویر كشید محمد قنبری همچنین در ارتباط با افزایش كودك آزاری توضیح داد: كودك آزاری واقعیتی است كه زیر پوست جامعه نهفته بوده است و امروزه با وجود شبكه های اجتماعی آشكار شده و دیده می شود. بد رفتاری با كودكان و كودك آزاری از ابتدا وجود داشته است. به خاطر دارم دهه شصست یكی از مرسو م ترین روش ها، گذاشتن قاشق داغ پشت دست بچه ها بود! فرض كنید تمام آن ها كلیپ می شد و در فضای مجازی پخش می شد، چه تاثیری می گذاشت؟ ولی آن روزها رسانه به این اندازه قوی و گسترده نشده بود.

چه افرادی محتوای كودك آزاری را لایك می كنند و چرا؟ نگاه طنز و تمسخر عده ای از وضعیت زندگی خودشان ناراضی هستند و تفكرات ضد انسانی و علی الخصوص ضدكودكانه و به نوعی ذهنی بیمار دارند. برخی دیگر نیز به این پدیده به چشم طنز و ابزاری برای خطاب قراردادن دیگران نگاه می كنند كه عمدتاً نوجوانان هستند. این دسته از افراد كه پر جمعیت ترین بخش كاربران فضای مجازی را تشكیل می دهند، پست هایی با محتوای كودك آزاری را برای دوستانشان می فرستند و مثلا می نویسند: "اگر بابات اینجوری تربیتت كرده بود، الان یه دانشمند شده بودی!" و در ادامه استیكرهای خنده و ... !

عادی انگاشتن این دست از رفتارها عده ای هم هستند كه بر اساس محیط فرهنگی زیستگاه خود اقدام به لایك می كنند. این افراد در مناطقی زندگی می كنند كه معتقدند بچه را باید بزنی تا بزرگ شود و سخت بگیری تا سفت بار بیاید، لذا خودشان هم با شرایطی مشابه با بچه ها برخورد می كنند و دیدن این تصاویر نه تنها آزارشان نمی دهد، بلكه لذت هم می برند!

لایك های ناخواسته و ندانسته اما بخش زیادی از لایك ها ناخواسته است. یعنی مخاطب می بیند و از منظر رفتار واكنشی، برای نشان دادن میزان نفرتش، تصویر را لایك می كند بعد با خود می گوید نكند لایك من به منزله تائید این رفتار باشد لذا تصمیم می گیرد در قسمت كامنت ها، میزان نفرت و نظر واقعی اش را بنویسد. تا اینجا هم لایك كرده هم مجبور شده كامنت بگذارد!

حجت الاسلام فروهر، كارشناس فضای مجازی در این باره توضیح داد: لایك های فضای مجازی معیاری برای سنجش خوب یا بد بودن محتوای منتشر شده یا تخمین هواداران آن محتوا نیست به این دلیل كه معمولا شاهد آن هستیم كه در فضای مجازی محتوای بی مفهوم و معنا، بی دلیل به تعداد قابل توجهی لایك می رسند.

فضای مجازی با دنیای حقیقی فرق دارد وی ادامه داد: همچنین باید توجه داشت كه در این مورد نیز همچون مباحث دیگر، تمایز قابل توجهی میان دنیای مجازی و حقیقی وجود دارد است چرا كه قطعا آن فرد كودك آزار جرأت انجام اقداماتی كه در فضای مجازی منتشر می كند را در مقابل تعداد قابل توجهی از مردم ندارد چرا كه می داند قطعا با او برخورد می شود و مردم در فضای حقیقی در مقابل چنین رفتارهایی واكنش نشان می دهند. این نشان می دهد عموم مردم كه از نظر روانی سالم هستند به هیچ وجه علاقه ای به دیدن چنین صحنه هایی ندارند و آن را نمی پسندند.



آثار انتشار محتوای كودك آزاری بر ذهن و زندگی كاربران قنبری در پاسخ به چگونگی تأثیر محتوای كودك آزاری بر كاربران فضای مجازی توضیح داد: چند سال قبل بد رفتاری با چند سگ در یكی از شهر های شمالی منجر به ایجاد كمپین های مردمی شد. كار به پخش گزارش در رسانه ملی رسید و مسئولین قضائی دیدند و با پیگیری های مردم، افراد حیوان آزار دستگیر و از مردم پوزش خواستند.

او ادامه داد : حالا پدیده ای رایج شده در خصوص كودكان معصوم! حیوان آزاری ذهن مردم را جریحه دار می كرد چه رسد به كودك آزاری؟! پس اولین نتیجه این انتشارها، جریحه دار شدن ذهن مردم جامعه است به نحوی كه گاهی با دیدن یك كلیپ یا تصویر كودك آزاری، تا چند روز ناراحت هستند! به خصوص خانم ها، كسانی كه خودشان مادر هستند یا در حسرت مادر شدن و ...



این مدرس سواد رسانه ای در توضیح بیشتر افزود: از طرفی شبكه های اجتماعی قدرت همنوایی و تكرار دومینویی دارند! یعنی هر چیزی كه منتشر می شود، قابلیت تكرار پیدا می كند. یك روز به دختری خیابان گرد فلفل می دهند و او در حالی كه اشك می ریزد سعی می كند بخندد تا پول بگیرد، این رفتار وقیحانه به طرق دیگر توسط افراد دیگر با شرایط متفاوت تكرار می شود!



قنبری همچنین اضافه كرد: تاثیر دیگرش ایجاد ناامنی روانی برای خود كودكان است. متأسفانه كودك بزرگتر این ها را می بیند و، چون قوه تشخیص ندارد و استاندارد های سواد رسانه ای در خیلی از خانواده ها رعایت نمی شود، همان رفتار را بر روی كودك كوچك تر خانواده انجام می دهد. خودش هم در معرض ناامنی روانی قرار میگیرد و از اینكه كسی هم چنین بلایی را بر سرش بیاورد می ترسد. فراموش نكنیم فضای مجازی تربیت كننده است!

آیا تقلید باعث ترویج كودك آزاری در فضای مجازی شده؟ بله همانطوركه قبلاً هم اشاره كردم، یكی از ویژگی های شبكه های اجتماعی و فضای مجازی همین تكرار و رفتار تقلید گونه است. رفتارها كه در اثر دیده شدن به الگو ها تبدیل می شوند و به سرعت رشد می كنند. در پژوهش هایی كه روی خواص و ویژگی های شبكه های اجتماعی انجام شده ، یك نكته قطعی و اثباتی وجود دارد آن هم ضریب دادن به پدیده هایی است كه در كانون توجه قرار می گیرند. علت وجود این حجم از تبلیغات تجاری و بازرگانی در فضای مجازی و شبكه های اجتماعی نیز همین اصل است!

چه مجازاتی در انتظار كودك آزاران و همراهی كنندگان آن هاست؟ این مسائل بایستی به صورت كلان در سطح بالای قوانین كشور دیده و حل شود. اولین اقدام به نظرم وضع قوانین محدود و تعقیب كننده است. صیانت از كودكان و نوجوانان در فضای مجازی از اوایل دهه 80 شمسی (1990 میلادی) با فراگیری اینترنت در دنیا مطرح شده است و با توجه به اینكه در این فضا موضوع هرزه نگاری كودكان وجود دارد، كشورهای مختلف به این موضوع پرداختند.

در كشور ما متأسفانه سند صیانت از كودكان مدت هاست كه در انتظار بررسی و تصویب شورای عالی فضای مجازی است. وقتی قوانین، درست و به موقع توسط قانون گذار تصویب شوند، دست مجری قانون و نهاد نظارتی برای برخورد نیز باز می شود و با پیگیری های به موقع و مصداقی و انعكاس برخورد های قانونی در رسانه ملی و جراید و خبرگزاری ها، اقدام مقابله ای خوبی با ترویج كنندگان این پدیده شوم حاصل خواهد شد.

تشكیل گروه های مجازی متحد برای مقابله با كودك آزاری از سوی دیگر، نیاز به كار فرهنگی رسانه ای قوی و به موقع برای اثرگذاری بر رفتار ساكنین فضای مجازی كه كاربران هستند را نباید ندیده گرفت! بیشترین بازخورد و واكنش از سمت نوجوانان و جوانان است. این گروه بیش از سایرین به سواد رسانه ای نیازمند هستند؛ و راهكار دیگری كه به ذهنم می رسد، تشكیل گروه های دوستی و مدافعین حقوق كودكان و نوجوانان در فضای مجازی است. اگر این گروه ها به صورت منسجم شكل بگیرند و رفتار واحدی داشته باشند، می توانند با ریپورت كردن پیج ها و تصاویر كودك آزاری، اقدام مقابله ای خوبی را رقم بزنند.

اما لازم به ذكر است، كودك آزاری در فضای مجازی به همین جا ختم نمی شود و ابعاد گوناگونی دارد. سید علیرضا آل داوود، پژوهشگر فضای مجازی و رسانه به جنبه متفاوتی از كودك آزاری در فضای مجازی كه «كودك آزاری برخط» نامیده می شود اشاره كرد و گفت: كودك آزاری برخط یعنی هر نوع اذیت و آزاری در بستر فضای مجازی از طریق پیام رسان ها، شبكه های اجتماعی، بازی های برخط یا با استفاده از سرویس های اینترنت اتفاق بیافتد وكودكان یا نوجوانان را در معرض قلدری های اینترنتی، فریب و اغفال جنسی، آزار جنسی یا احساسی قرار بدهد.



به گفته این كارشناس حوزه فضای مجازی، كودك آزاری برخط، دقیقا می تواند شبیه به اذیت و آزارهایی باشد كه در دنیای حقیقی هم اتفاق می افتد. فرد كودك آزار امكان دارد، كودك یا نوجوان را به تدریج از طریق ارسال پیام های متنی یا چند رسانه ای محبت آمیز، تهدید كننده، فریبنده و یا قلدری یا اخاذی فریب دهد تا آنچه را می خواهد به دست آورد.

وی ادامه داد: همچنین انتشار هرگونه محتوا در جهت تحریك یا ترغیب به كودك آزاری در فضای مجازی نیز به عنوان محتوای مجرمانه شناسایی شده است و اگر این فعالیت ها در فضای مجازی صورت گیرد، به عنوان جرم شناسایی خواهد شد. متأسفانه به دلیل وجود فضای آزاد و رها در دنیای مجازی در داخل كشور، سكوهای نظیر اینستاگرام و لایكی به بستر كودك آزاری برخط تبدیل شده اند و مثل همیشه مهم ترین و مؤثرترین راهكار، دقت و توجه ویژه والدین و مسئولان مربوطه به این فضا است.

بیشتر بخوانید

- مردم گزارش های كودك آزاری را به 123 اطلاع دهند/ رتبه بالای كودك آزاری در بین گزارش های مردمی