سلامت نیوز: زلزله سی سخت و خسارت هایش به منازل مسكونی، همسو با زلزله هایی كه در شهرهای دیگر تكرار می شود را باید زنگ خطری جدی برای سازه های ناایمن تمام كشور دانست؛ همان ها كه تنها خشت روی خشت گذاشته اند اما نه طاقت زلزله دارند و نه دیگر حوادث طبیعی مانند سیل.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه همشهری ،اواخر هفته گذشته بود كه در فردوس خراسان جنوبی زلزله 4.6ریشتری و در خوی آذربایجان غربی زلزله ای به بزرگی 4ریشتر به وقوع پیوست و خسارتی برجای نگذاشت اما زلزله 5.6ریشتری سی سخت حدود 5ثانیه نخست 600ساختمان شهری و 580واحد روستایی ناكارآمد را تخریب كرد. برخی بناها عمر چندانی هم نداشتند اما خسارت های قابل توجهی به مالكان وارد كردند.

براساس آخرین اعلام مركز آمار كشور، شهرهای مشهد، اصفهان، كرج، تبریز، شیراز، اهواز، قم، كرمانشاه و ارومیه روی بزرگ ترین گسل ها قرار دارند و در كنار آنها اصلی ترین گسل ها ازجمله زاگرس، هیرمند و مكران هم به ترتیب از حاشیه شهرهای مریوان، زاهدان، جاسك و چابهار عبور می كند؛ شهرهایی كه با افزایش مهاجرت ها و ساخت وسازهای غیرمجاز (بدون توجه به اصول فنی و مهندسی) گاه و بیگاه تحت تأثیر زلزله هایی با قدرت كم یا زیاد قرار می گیرند.

آنچه زلزله سال گذشته در شهرستان میانه آذربایجان شرقی با تخریب نزدیك به هزار واحد مسكونی را رقم زد یا سال96 منجر به بی خانمان شدن حدود 70هزار نفر در كرمانشاه شد از همین دست زلزله هایی است كه به خیر نمی گذرد؛ آن هم درحالی كه كارگروه ملی مخاطرات طبیعی مرداد امسال اعلام كرد كه از حدود 23میلیون واحد مسكونی در كشور نزدیك به 10میلیون، یعنی حدود 45 تا 47درصد ساختمان ها اسكلت ندارند و در برابر مخاطراتی چون زلزله مقاوم نیستند.

البته اینطور هم نیست كه تمام ساختمان های دارای اسكلت، مقاوم باشند و مقابل زلزله های بیشتر از 5ریشتر دوام بیاورند زیرا در تمام دنیا وقوع زلزله كمتر از 6ریشتر خرابی اندكی دارد اما در ایران به دلیل عدم نظارت و مقاوم سازی، زلزله های 5ریشتری هم خرابی و تلفات انسانی بر جای می گذارد.

بی رغبتی و تعلل برای مقاوم سازی ها

پس از مهاجرت نسل جوان از روستاها، جمعیت باقیمانده سالمند به دلیل نداشتن توان مالی برای بازپرداخت تسهیلات نوسازی مسكن، نسبت به ساخت وساز بی رغبت هستند. از سوی دیگر تامین ضمانت ها و گرانی های مصالح هم موجب شده كه ساكنان خانه های نامقاوم، عطای مقاوم سازی را به لقایش ببخشند و به زندگی در بافت قدیمی و خانه های خشتی و گلی ادامه دهند. در برخی از روستاها هم كه هنوز طرح هادی اجرایی نشده، ساخت وسازهای سنتی ادامه دارد و مشكلاتی ازجمله عقب نشینی و كوچك شدن مساحت خانه ها در برخی شهرها ازجمله قم به متوقف شدن طرح های مقاوم سازی منجر شده است.

خطر بیخ گوش قم

زنگ خطر در بافت فرسوده قم كه 75درصد از جمعیت این شهر را در خود جای داده، هم با ریزش هولناك خانه ها بر اثر باد و باران به صدا درآمده است؛ خانه های ناایمنی كه پیش از زلزله فرو می ریزند.رئیس كمیسیون عمران و حمل ونقل شورای شهر قم در این باره می گوید: 1700هكتار از محدوده شهر قم در بافت فرسوده قرار دارد و برای نوسازی آنها وام هایی پیش بینی شده است.

اما با وجود تسهیلات و ارائه وام از سوی بانك مسكن، شاهد وضعیت ایده آلی در اصلاح این مناطق نیستیم، زیرا تجدید بنا كار پردردسر تری است و بسیاری از سازندگان علاقه ای برای ساخت در بافت های قدیمی و فرسوده را ندارند. روح الله امراللهی می افزاید: هسته مركزی شهر قم هم دارای بافت فرسوده است اما به دلیل محدودیت شبكه معابر و محدودیت عملیاتی و ساختمانی، هزینه های اجرایی و زمان ساخت و ساز افزایش پیدا می كند و استقبال كمتری از نوسازی و مقاوم سازی وجود دارد.

فاجعه در گسل تبریز و ارومیه

تبریزی ها هم تداوم ساخت وسازهای غیرمقاوم در مناطق حاشیه نشین حتی غیرحاشیه نشین و روستاهای الحاقی به مناطق شهری را تجربه می كنند. بافت حاشیه نشین تبریز هر روز روی گسل فعال این شهر و در اراضی غصبی، ملی و منابع طبیعی وسیع تر می شود و 25درصد جمعیت این شهر در منازلی ساكن هستند كه در معرض وقوع زمین لرزه است.

ساخت وسازهای غیراصولی در حالی رو به گسترش است كه براساس مطالعات 10سال قبل گروهی از متخصصان ژاپنی درصورت بروز زلزله احتمالی صدها هزار نفر از ساكنان این مناطق حاشیه نشین با حادثه مواجه خواهند شد؛ شرایطی كه در استان همسایه یعنی آذربایجان غربی هم برقرار است و تنها در شهرستان ارومیه 220هزار نفر ساكن مناطقی با بافت فرسوده هستند و وقوع زلزله می تواند حوادث غیرقابل جبرانی را در 26محله حاشیه نشین و همسایه با گسل این شهر رقم بزند.

سیدسلمان ذاكر، نماینده ارومیه در مجلس، اجرانشدن دقیق ساختار مهندسی و نبود توسعه صحیح و اصولی شهر را علت اصلی افزایش ساخت و سازهای خارج از استاندارد معماری و شهری ارومیه عنوان می كند و می گوید: باوجود تصویب قوانین و برنامه های كاربردی برای نوسازی و بازسازی، به جای كاهش بافت های فرسوده و غیررسمی همچنان شاهد افزایش این سكونتگاه ها در استان و ارومیه هستیم.

گستردگی بناهای غیرمقاوم در شمال شرق

از ابتدای سال جاری تاكنون وقوع چند زلزله مداوم در خراسان رضوی، شمالی و جنوبی هم نشان داده كه قرار نیست این تكان های ترسناك دست از سر مردم ساكن شمال شرق كشور بردارد. خراسان جنوبی بیش از 40هزار واحد روستایی نامقاوم دارد و این عدد با كمی تغییر در خراسان شمالی به بیش از 50هزار واحد هم می رسد.

در خراسان رضوی هم مشهد، نیشابور و سبزوار بیشترین بناهای غیراستاندارد و نامقاوم را به خود اختصاص داده اند. در این باره امیرهوشنگ انصاری، رئیس نظام مهندسی خراسان رضوی گستردگی بافت فرسوده در مشهد را تأیید می كند و می گوید: در بسیاری از نقاط قدیمی مركز استان، بناهای فرسوده بازسازی و پروانه مجدد صادر می شود.

این بناها با اصول شهرسازی زیر نظارت سازمان نظام مهندسی مقاوم سازی می شوند اما نمی توانیم بر ساخت وسازهای غیرمجاز و به اصطلاح خانه هایی كه در یك شب ساخته می شوند نظارت داشته باشیم. قطعا ساخت وسازهای با پروانه در برابر زلزله استحكام دارند اما این موارد در مناطق حاشیه نشین شهر رعایت نمی شود.

رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان خراسان شمالی هم از كاهش تهیه نقشه برای ساخت ساختمان های جدید خبر می دهد ومی گوید: وضعیت بسیاری از ساختمان ها در خراسان شمالی در برابر زلزله هایی با شدت بالا مناسب و مقاوم نیست و این نگرانی در بجنورد و اسفراین به ویژه شیروان بیشتر است. از سوی دیگر، وضعیت منازل مسكونی به خصوص در مناطق حواشی شهر، روستاهای الحاقی به شهر و بافت فرسوده اصلا مناسب نیست. علی اكبر رمضانی تأكید می كند: برای جلوگیری از بروز خسارت و یا اتفاق ناگوار درصورت بروز زلزله، ارائه امكانات و تسهیلات ارزان قیمت می تواند انگیزه ساخت و ساز از سوی مردم را دوچندان كند.

بی شك نظارت دقیق و درست بر روند ساخت و ساز از سوی سازمان نظام مهندسی، بهترین راهكار برای كاهش تخریب ها در شهرهای زلزله خیز است، آن هم درحالی كه میان 15كشور دنیا با بیشترین زلزله ها، ایران به دلیل واقع شدن در محل برخورد دو صفحه تكنونیكی عربستان و اوراسیا رتبه سوم را به خود اختصاص داده و شاهد تكرار زلزله در نقاط مختلف كشور هستیم. اما به رغم تمام زلزله های خسارت زایی كه حداقل در یك دهه اخیر شاهد بوده ایم، مردم همچنان با اصول ساخت وسازهای مقاوم و مطابق با اهداف سازمان نظام مهندسی، آشنا نیستند و در این زمینه نیاز به فرهنگسازی و آگاه سازی بیشتر به شدت احساس می شود.

كارت قرمز زلزله به خانه های سست

یك كارشناس حوزه زلزله معتقد است كه برخی ساختمان های جدید حداقل مقاومت در برابر زلزله را ندارند. او بیان می كند: در برخی شهرها، سازه های نامقاوم عمدتا از سوی اقشار ضعیف و با توجه به عدم آگاهی شان در حاشیه همان گسل های فعال احداث می شوند. نتایج یك بررسی پس از زلزله بجنورد در پاییز سال96 نشان داد كه واحدهای مسكونی گلستان شهر بجنورد به رغم عمر كوتاه، خسارت زیادی دیدند و تخریب شدند چون از مقاومت كمتری حتی نسبت به برخی واحدهای روستایی برخوردار بودند.

در این باره انتظار می رود كه مسكن های در دست ساخت مطابق آیین نامه 2800مقررات زلزله احداث شوند و حداقل شتاب ناشی از زلزله (معادل 0.3 g) را تحمل كنند. اما این مسئله حتی در یكی از واحدهای مسكن مهر كرمانشاه هم وجود نداشت و این بناها در زلزله سال96 با وجود شتاب میانگینg 0.25 تخریب شدند. یك كارشناس حوزه مسكن هم به ساخت و سازهای ناایمن مشهد اشاره می كند و می گوید: مدتی است كه شهرداری و هیأت فنی نظام مهندسی قوانین سخت گیرانه ای را در ساختمان سازی اعمال می كنند، اما نگرانی جدی برای مناطق پایین دست شهر و حاشیه به ویژه بافت فرسوده وجود دارد.

نمی توان دست روی دست گذاشت تا با وقوع زلزله افراد زیادی قربانی شوند. بهتر است در این زمینه برنامه ریزی صورت گیرد و با كمك مدیران توسعه و برنامه ریزی شهری بازسازی و مقاوم سازی بافت های فرسوده به سرعت آغاز شود. محمد علیزاده، تأكید می كند: در شهر مشهد، سرعت فرسودگی ساختمان ها از نوسازی آن كمتر است و شاهد روند افزایشی ساخت وسازهای بدون مجوز و غیراستاندارد در مناطق حاشیه ای هستیم.