تنوع در روش های كمك باروری موجود یعنی پایان ناباروری



به مجموعه روش هایی كه برای شكل گیری، نگهداری و انتقال جنین از آنها استفاده می شود، روش ها یا فناوری های كمك باروری گفته می شود.

دكتر محمدرضا صادقی درباره روش های كمك باروری، گفت: ناباروری علل گوناگونی دارد كه می تواند مردانه، زنانه و یا مشترك باشد و حدود 10 درصد از موارد ناباروری نیز فاقد علت مشخص اند. بر اساس بررسی های تشخیصی و مشخص شدن علت یا علل ناباروری، روش كمك باروری مناسب به زوجین پیشنهاد می شود.

وی با اشاره به روش آی یو آی به عنوان ساده ترین روش كمك باروری، توضیح داد: روش آی یو آی (IUI) یا تزریق داخل رحمی اسپرم ساده ترین تكنیك كمك باروری است كه در آن، اسپرم های سالم و متحرك موجود در نمونه مایع منی آقا در محیط مخصوص آزمایشگاهی جداسازی و شستشو می شوند و توسط متخصص زنان به طور مستقیم به داخل رحم خانم تزریق یا انتقال داده می شوند. این روش در مواردی همچون ناباروری با علل ناشناخته، ابتلای خانم به اندومتریوز خفیف، اختلالات مخاط دهانه رحم، تعداد كم اسپرم، تحرك كم اسپرم و ... كاربرد دارد.

رییس پژوهشگاه و مركز درمان ناباروری ابن سینا، ادامه داد: متأسفانه گاهی می شنویم كه روش آی یو آی در مطب ها یا مراكز غیرتخصصی انجام می شود. در حالی كه زوج های عزیز باید بدانند كه سلول اسپرم بسیار حساس و در برابر عوامل محیطی آسیب پذیر است و از آنجا كه یك اسپرم قرار است تخمك را بارور كند و خصوصیات ژنتیكی پدری را به جنین منتقل كند، باید محیط و شرایطی فراهم شود كه در روند استحصال، جداسازی و آماده سازی اسپرم كمترین آسیب به اسپرم وارد شود. در حالی كه در مطب ها و مراكز غیرتخصصی چنین شرایط و تجهیزاتی وجود ندارد.

وی در ادامه با اشاره به روش آی وی اف (IVF)، تصریح كرد: منظور از آی وی اف، لقاح برون تنی یا لقاح آزمایشگاهی یا لقاح مصنوعی است كه در ابتدا به همه روش های كمك باروری اطلاق می شد، اما با گذشت زمان به یك روش كمك باروری خاص اطلاق شد. در این روش، تخمك از خانم و اسپرم از آقا گرفته می شود و این گامت ها در محیط كشت آزمایشگاهی كه مشابه محیط رحم طراحی شده است، كنار یكدیگر قرار داده می شوند تا اسپرم تخمك را بارور كند و در مرحله بعد جنین پس از سه تا پنج روز كشت به داخل رحم خانم منتقل می شود. این روش در مواردی همچون تعداد اندك اسپرم، اندومتریوز متوسط و شدید، انسداد لوله های فالوپ، اختلالات تخمك گذاری و احتمال انتقال بیماری یا ناهنجاری ژنتیكی به جنین كاربرد دارد.

این جنین شناس سپس با اشاره به روش میكرواینجكشن به عنوان انقلابی در فناوری های تولیدمثلی، توضیح داد: روش آی وی اف برای نخستین بار در سال 1976 در انگلستان انجام شد اما انقلاب اصلی در این حوزه در سال 1993 در بلژیك رقم خورد؛ جایی كه روش كمك باروری میكرواینجكشن به جهان عرضه شد. روش میكرواینجكشن یعنی تزریق میكروسكوپی اسپرم به داخل سیتوپلاسم تخمك. سلول تخمك لایه های محافظ متعددی دارد كه برای تحقق لقاح، اسپرم باید بتواند از این لایه ها بگذرد و به داخل تخمك نفوذ كند. در برخی موارد اسپرم قادر به این كار نیست و بنابراین، روش آی وی اف نمی تواند كمك كننده باشد. در چنین مواردی، سلول اسپرم زیر میكروسكوپ با سوزن بسیار بسیار ریز (در مقیاس میكرون) به داخل تخمك تزریق می شود.

وی افزود: از آنجا كه در این روش اسپرم توسط متخصص جنین شناس و با امكان بزرگ نمایی 400 تا 600 برابر انتخاب می شود، شانس تشكیل جنین با كیفیت و در نتیجه، موفقیت درمان افزایش می یابد. از جمله كاربردهای مهم روش میكرواینجكشن مواردی از آزواسپرمی (فقدان اسپرم در نمونه مایع منی) است كه در نمونه برداری از بیضه یا اپیدیدیم اسپرم استحصال می شود و همچنین مواردی كه ناهنجاری شكل (مورفولوژی) اسپرم شدید است. در روش آی وی اف این اسپرم ها كاربردی نداشتند، زیرا توانایی لازم برای بارورسازی تخمك را حتی در محیط آزمایشگاهی نداشتند. اما در روش میكرواینجكشن حتی اگر چند عدد اسپرم زنده و سالم در نمونه بافت بیضه یا اپیدیدیم یافت شود، با تزریق مستقیم آنها به تخمك امكان تشكیل جنین وجود دارد. امروزه به دلیل دقت و نرخ موفقیت بالاتر روش میكرواینجكشن، اغلب مراكز جهان از این روش استفاده می كنند.

این جنین شناس درمان های جایگزین را ایستگاه آخر مسیر درمان ناباروری دانست و گفت: منظور از درمان های جایگزین ناباروری، روش های اهدای تخمك، اهدای جنین و رحم جایگزین است كه می توان آنها را پیچیده ترین و آخرین مرحله از درمان ناباروری دانست. در مواردی كه خانم فاقد تخمك است یا تخمك او كیفیت لازم برای باروری را ندارد و یا خطر انتقال بیماری یا ناهنجاری ژنتیكی از مادر به فرزند وجود دارد، از تخمك اهدایی، یعنی تخمك باكیفیت یك خانم دیگر برای آی وی اف استفاده می شود. همچنین در مواردی كه آقا فاقد اسپرم مناسب برای باروری است، یا هم آقا و خانم فاقد گامت مناسب اند و یا خطر بروز ناهنجاری ژنتیكی در جنین وجود دارد، از جنین اهدایی، یعنی جنین سالم و باكیفیت یك زوج دیگر استفاده می شود.

رییس پژوهشگاه و مركز درمان ناباروری ابن سینا، یادآور شد: كلینیك درمان های جایگزین مركز درمان ناباروری ابن سینا در زمینه این خدمات ساز و كار بسیار دقیق و كارآمدی دارد. مهم ترین اصل در اهدای تخمك و جنین محرمانگی است. متأسفانه در برخی مراكز درمانی به زوجین متقاضی اهدا گفته می شود كه خودشان اهداكننده را معرفی كنند، در حالی كه این رویكرد كاملاً مغایر اصل محرمانگی است. مصالح و سلامت روانی و عاطفی فرزند حاصل از اهدا در آینده و همچنین، پیچیدگی های مربوط به ارث و نسب ایجاب می كند كه هیچ كس، حتی خانواده های زوجین از این مسئله مطلع نباشند و طرفین اهداكننده و اهداگیرنده نیز به هیچ وجه یكدیگر را نشناسند و هیچ گونه اطلاعاتی درباره یكدیگر نداشته باشند. این موازین با دقت و جدیت در كلینیك درمان های جایگزین مركز ابن سینا رعایت می شود و حتی پرونده های مربوط به اهدا در سیستمی جداگانه بایگانی می شوند و دسترسی مدیران مجموعه به این سیستم نیز محدود است.

وی درباره روش رحم جایگزین، عنوان كرد: گاهی خانم به دلایلی همچون بیماری های زمینه ای، ناهنجاری های ساختاری رحم، سابقه ابتلا به بدخیمی و جراحی و ... قادر به بارداری نیست. یعنی زوجین از نظر توان باروری و تولید اسپرم و تخمك مشكلی ندارند، اما خانم توان حمل نگهداری جنین در 9 ماه بارداری را ندارد. در چنین مواردی، خانمی كه مادر جایگزین نامیده می شود، می پذیرد كه جنین این زوج را در رحم خود حمل كند و پس از زایمان فرزند را به پدر و مادر بیولوژیك تحویل دهد.

وی افزود: از آنجا كه قرار است جنین یك زوج به مدت 9 ماه در رحم خانم دیگری باشد و طرفین مناسبات پیچیده و متعددی دارند، لازم است یكدیگر را بشناسند و یك قرارداد دقیق و كامل برای تبیین شرایط گوناگون این ارتباط، از جمله چگونگی انجام مراقبت های بارداری، مسائل مالی و ... بین دو طرف تنظیم شود. همچنین، بارداری تجربه ای دشوار است كه برای مادر جایگزین به مراتب دشوارتر است زیرا در نهایت فرزند را به والدینش تحویل خواهد داد، بنابراین به مشاوره ها و حمایت های روانی و عاطفی نیاز دارد. خوشبختانه در كلینیك درمان های جایگزین مركز درمان ناباروری ابن سینا همه ابعاد این روش درمانی به دقت پوشش داده شده است؛ مادر جایگزین از نظر سلامت جسمی و روانی به دقت پایش می شود، مشاوران حقوقی این كلینیك ابعاد حقوقی این روش را برای طرفین تبیین می كنند و با توجه به شرایط دو طرف قرارداد دقیق و جامعی تنظیم می كنند و همچنین، مشاوران و روانپزشكان این كلینیك خدمات مشاوره ای و حمایتی لازم را به ایشان ارائه می كنند.

بنا بر اعلام مركز درمان ناباروری ابن سینا، وی در پایان یادآور شد: همان طور كه گفته شد طیف متنوعی از روش های كمك باروری و درمان های جایگزین برای ناباروری وجود دارد كه خوشبختانه همه این روش ها با كیفیت ممتاز و در استانداردهای جهانی در كشور ما و مركز ابن سینا در دسترس زوج های عزیز قرار دارد. بنابراین، با توجه به تنوع روش های موجود و اینكه برای هر نوع علت ناباروری، حتی فقدان اسپرم و تخمك، روش درمانی متناسب وجود دارد، می توانیم بگوییم ناباروری به پایان رسیده است. البته شرط رسیدن به پایان ناباروری، صبر و پشتكار و تداوم و نیز انتخاب یك مركز درمانی جامع و كارآمد است و زوج های عزیز نابارور باید بدانند كه برای رسیدن به پایان ناباروری لازم است این مسیر را با همدلی و امید طی كنند.