تهران - ایرنا - روانشناس بالینی گفت: افسردگی یكی از اختلالات شایع در دوران قبل، حین و بعد از بارداری است و گاهی این اختلال آنقدر شدت می گیرد كه نباید شوخی گرفت چراكه ممكن است مادر به خود یا فرزندش نیز آسیب برساند.

یكی از دوران های بروز افسردگی دوران بارداری است. به گفته كارشناسان زنان 2 برابر بیشتر از مردان به افسردگی دچار می شوند. بدون شك عوامل زیادی در بروز افسردگی در فرد اثرگذار است اما تجربه عادت ماهانه، بارداری و تغییرات هورمونی در زنان می تواند به این مسئله دامن بزند. این درحالی است كه آمارهای مبتنی بر پژوهش های دانشگاهی نشان داده 30 درصد از زنان دارای درجات مختلفی از افسردگی پس از زایمان و 70 درصد دیگر غیر افسرده بوده اند. به طور كلی نیز شیوع افسردگی پس از زایمان در ایران 7/28 گزارش شده است.

اما گزارش های دیگری حاكی از آن است كه نیمی از زنان مبتلا به افسردگی، تحت درمان قرار نگرفته و افسردگی آنها تشخیص داده نشده است كه این مسئله می تواند به مرور زمان منجر به پیشرفت افسردگی در فرد و میل آسیب زدن به خود یا حتی فرزندش شود. به گفته یك روانشناس نیز پژوهش ها نشان داده كه حدود 70 تا 85 درصد مادران این حالت را كه به آن «غم پس از زایمان» می گویند را تجربه می كنند.

اما افسردگی دوران بارداری زنان را چقدر باید جدی گرفت؟ آیا جای نگرانی وجود دارد؟ برای رسیدن به سوالاتمان پای صحبت های فرنگیس شریفی باستان روانشناس بالینی نشستیم. این روانشناس در این گفت و گوی خود با خبرنگار اجتماعی ایرنا به اشكال بروز افسردگی در دوران بارداری و پس از زایمان و راهكارهای حل این مسئله پرداخت.

ایرنا: تعریف شما از افسردگی پس از زایمان یا دوران بارداری چیست؟

شریفی باستان: افسردگی اختلالی خلقی است كه در آن فرد دو حالت عدم لذت از زندگی و خلق منفی را تجربه می كند. حالا این را تعمیم بدهید به قبل، حین و بعد از زایمان كه امروزه شیوع گسترده ای در بین زنان دارد.

ایرنا: آیا جدی نگرفتن این نوع افسردگی در زنان باردار می تواند با بروز مشكلات جدی همراه شود؟

شریفی باستان: بله. ما موردی داشتیم كه به دلیل افسردگی به فرزندش آسیب زده بود. چراكه گاهی این افسردگی در حالت پیشرونده می تواند باعث بروز جنون در فرد شود. این مدل افسردگی می تواند در زنانی كه سابقه افسردگی از قبل نداشته، زنانی كه دچار افسردگی بوده و درمان نشده اند و حتی در زنانی كه به خاطر افسردگی در بیمارستان بستری شده و بهبود پیدا كرده اما پس از زایمان دوباره افسردگی شان نمود پیدا كرده، دیده شود. در دوران بارداری بنا به توصیه پزشك فرد تحت درمان ممكن است برای اینكه جنین آسیب نبیند در استفاده داروهایش تغییر و تحولاتی حاصل شود و همه این عوامل می تواند فرد را در معرض افسردگی شدید در دوران بارداری و پس از زایمان قرار دهد. برای مثال ممكن است فرد دچار توهم عامرانه شود و صدایی بشوند كه از او بخواهد كار اشتباهی انجام بدهد. در این حالت خلق فرد به شدت پایین آمده و افكار منفی به سراغش می آید تا جایی كه ممكن است تصور كند تولد فرزندش در این دنیا اشتباه است.

ایرنا: نشانه های افسردگی در دوران بارداری و پس از زایمان چیست؟

شریفی باستان: افسردگی در دوران بارداری نشانه های مختلفی دارد. مثل اختلال خلقی و هیجانی، شناختی، فیزیولوژیكی، رفتاری و...

ایرنا: در بعد خلقی فرد با مشكلاتی مواجه می شود؟

شریفی باستان: اختلال خلقی و هیجانی با نشانه خلق منفی و عدم لذت از زندگی همراه است كه این حالت بیش از دو هفته در فرد ادامه پیدا می كند. ممكن است فرد در طول روز حس شادابی نكند، غمگین باشد، از دیگران نفرت پیدا كند، افكار منفی در سر بپروراند وحس خشم و ناراحتی داشته باشد و... برای مثال من بیماری داشتم كه عاشق همسرش بود اما پس از زایمان از همسرش نفرت پیدا كرده و حتی حاضر نبود او را در بخش ملاقات كند. از دیگر ابعاد هیجانی بحث تمركز و حافظه فرد است كه در دوران افسردگی به شدت مختل می شود. تمركز حواس ندارد و انگار به صورت كامل در مقابل شما هوشیار نیست یا حرفش یادش می رود و دچار فراموشی می شود.

ایرنا: در بعد شناختی چه حالت هایی به سراغ فرد می آید؟

شریفی باستان: ممكن است با خود فكر كند زندگی هیچ معنا و هیجانی ندارد. موفقیتی در زندگی شان نیست. از طرفی در مورد آینده شان تصور می كنند به هیچ جا نمی رسند و احساس خوشبختی ندارند. با خود می اندیشند كه «من آدم ضعیف، ناكارآمد، زشت و... هستم» یا تصور می كند آدم های افراد با او همدل نیستند، دوستش ندارند، از او حمایت نمی كنند و از همه مهمتر مدام احساس گناه می كند. این مدل افسردگی در حین زایمان شدیدتر است. فرد از خودش می پرسد چرا فرزندی را به این دنیا بیاورم؟ آینده بچه ام چه می شود؟ من لایق مادر شدن هستم؟ و مدام حس گناه دارد. حتی این حس در مورد افراد دیگر خانواده نیز وجود دارد. فرد فكر می كند كه برای خانواده اش كمكی از دست او ساخته و فرد مفیدی نیست و بیشتر سربار خانواده است.

ایرنا: یعنی فرد مدام در حال سرزنش كردن خود یا دیگران است؟

شریفی باستان: بله. مثلا در جریان شكست عاطفی فرد ممكن است خود را سرزنش كند كه من مقصر هستم، من باید با او صحبت می كردم، من نباید اجازه می دادم برود. در مورد سرزنش دیگران برای مثال در دوران بارداری ممكن است خانمی كه افسرده است همسرش را مسبب بارداری خود بداند. او به این فكر می كند كه به خاطر اشتباه خود و همسرش بچه دار شده و ممكن است این مسئله آرامش زندگی اش را بگیرد و... فرد در این حال استنادهای غلط شناختی دارد.

ایرنا: عوامل دیگری كه می توانیم تشخیص بدهیم فرد افسرده است چیست؟

شریفی باستان: دوری از جمع، شركت نكردن در جشن و مراسم های دوستانه و خانوادگی، امتناع كردن از حضور در مجالس و مهمانی ها، ارتباط نگرفتن با افراد دیگر، گوشه گیری، حس خجالت، شرمندگی و تنهایی از عوامل بعد رفتاری است. اما در بعد فیزیولوژیكی اشتهای فرد كم می شود. دوست ندارد چیزی بخورد. بد خواب می شود. افكار وسواسی پیدا می كند. میل جنسی اش كاهش می یابد. البته در افسردگی فرد باید در همه ابعاد یكی دو مورد از رفتارهایی كه گفتم را داشته باشد.

ایرنا: چه مواقع این حالت های افسردگی می تواند خطرناك و نگران كننده شود؟

شریفی باستان: خب زمانی كه افسردگی معمولی كه می تواند با یك روان درمانی ساده حل شود با حالت سایكوتیك (روان پریشی) همراه باشد نگران كننده است. سایكوز حین زایمان با علام سایكوتیك كه توهم اختلال ادراكی است همراه خواهد بود. برای مثال فرد توهم بینایی پیدا می كند و به نظرش كسی را می بیند یا توهم شنوایی پیدا كرده و صدایی را می شنود یا بویی را استشمام می كند. دچار هذیان و در تفكرش دچار اختلال می شود. حتی امكان دارد فرد دچار سوء ظن و بدبینی شود. برای مثال فكر می كند همه قصد دارند وی را اذیت كنند یا او را بكشند یا در غذایش دارو بریزند و حس بی اعتمادی نسبت به بقیه دارد. این افراد هذیان بزرگمنشانه هم می توانند داشته باشند. فرد تصور می كند آدم خاصی است و اعتماد به نفس به شدت بالایی پیدا می كند. در نهایت ممكن است مجموعه این رفتارها و حس ها فرد را به سمت افكار منفی و حتی آسیب زدن به خود یا فرزندش ببرد. در این حالت فرد برای آسیب زدن به خود به صورت آنی رفتار كرده یا ممكن است از قبل نقشه ای طراحی كند.

ایرنا: وراثت و ژنتیك چقدر می توانند در بروز اختلالات افسردگی به ویژه در دوران بارداری و پس از زایمان اثرگذار باشد؟

شریفی باستان: این موضوع نیز بسیار مهم است. چراكه در موارد اختلالات افسردگی وقتی گذشته زندگی فرد را بررسی می كنیم می بینیم كه مادر، خاله یا عموی وی نیز درگیر افسردگی بوده اند. ژن وراثت می تواند در این مسئله تعیین كننده باشد. در بحث ژنتیك نیز یكی از دلایل افسردگی افراد نقل و انتقال دهنده های عصبی بدن و كاهش شدید میزان سروتونین (هورمون شادی و حس خوب) است كه منجر به افسردگی فرد می شود و معمولا در درمان دارویی سعی می شود سطح سروتونین را بالا ببرند تا فرد خلق و خوی بهتری پیدا كند كه در نتیجه این اتفاق هم اشتهای فرد و هم خواب او بهتر و باكیفیت تر می شود.

ایرنا: اگر پای زمینه افسردگی در میان نباشد آیا شرایط هم در ایجاد این وضعیت اهمیت پیدا می كند؟

شریفی باستان: البته شرایط و تجارب بد زندگی فرد نیز می تواند در بروز افسردگی تعیین كننده باشد. مثل آزار جسمی یا جنسی، سركوب شدن آرزوهای فرد، عدم تشویق و تخریب فرد، حتی ازدواج از روی اجبار و تحمیل شده، شكست های مكرر و عدم موفقیت در كار و تحصیل و زندگی، كمال گرایی و آرمان گرایی بیش از حد طوری كه فرد با وجود تلاش بسیار نتواند به آرمان هایش برسد و عدم درك واقع بینانه از خود و زندگی اش و...همه می تواند در افسرده شدن فرد اثرگذار باشد. این درحالی است كه نقش الگوها را نیز نباید نادیده بگیریم. برای مثال مادر یا پدری كه مدام می گویند ما افسرده ایم، ما چقدر بدبختیم، بدشانسیم و... بر روی بچه ها اثرگذار هستند. ما الگوهای كلامی، رفتاری و شناختی داریم و بچه ها از فكر و باور و رفتار پدر و مادرشان، حل مسئله آنها در هنگام بروز مشكلات و بحران و... الگو می پذیرند. حتی جامعه نیز اثرگذار است. برای مثال فقر، نبود سیاست های شغلی درست در جامعه می تواند باعث حس بی ارزش بودن و غیرمفید واقع شدن در فرد شود.

ایرنا: با وجود همه عواملی كه می تواند باعث بروز افسردگی زنان در دوران بارداری و پس از زایمان شود، چه راهكارهایی برای جلوگیری از این اتفاق وجود دارد؟ همسر فرد چقدر نقش تعیین كننده ای دارد و باید این مسئله را جدی بگیرد؟

شریفی باستان: بدون شك همسر فرد به لحاظ اینكه زمان زیادی را با خانم باردار سپری می كند حتی بیش از خانواده اش با او در ارتباط است و به این دلیل نقش مهم تری دارد. هیچ فردی به مدت طولانی نمی تواند صرفا برای جلب توجه خودش را به ناراحتی و افسردگی بزند. به همین دلیل آگاهی آقایان در این زمینه و خانواده ها اهمیت دارد. برای مثال آقایان می توانند مطالعه شان در این زمینه بالا ببرند، درباره افسردگی بارداری و پس از زایمان مطالعه كنند تا با دیدن موارد مشكوك به موقع اقدام كنند. چه بسا با یك روان درمانی به موقع می توان جلوی مشكلات تلخ و جبران ناپذیر را گرفت. همچنین در این شرایط آقایان بهتر است با همسر باردار خود مشاجره نكنند، حساسیت های وی را درك كرده و بیشتر مشكلات را با گفتمان سالم و به دور از تنش حل كنند.

ایرنا: همدلی چقدر می تواند در این دوران برای زنان باردار كمك كننده باشد؟

شریفی باستان: ایجاد فضای امن و همدلانه باعث می شود فرد علائم خود را مخفی نكند و در مورد حس هایی كه دارد مثل افكار منفی خود، صداهایی كه می شنود، نگرانی هایش درباره آینده خود و فرزند و... با همسرش صحبت كند. در این حالت درك كردن زن باردار از سوی همسرش، داشتن حمایتگر و همدل و شنونده و از سوی دیگر آگاه بودن آقایان به علائم افسردگی دوران بارداری می تواند بسیار كمك كننده باشد. به این دلیل كه وقتی آقا با دیدن علائم به موقع مداخله كند می تواند به همسرش انگیزه بدهد، درباره بهتر كردن شرایط مادر و بچه در آینده به همسرش نوید بدهد، وی را دعوت به آرامش كند، از او دلجویی كند و در موارد خاص تر از یك روانشناس كمك بگیرند.

ایرنا: اما اگر شدت افسردگی زیاد بود چه كاری باید كرد؟

شریفی باستان: خب اگر افسردگی سایكوتیك نباشد می توان با مراجعه به روانشناس مشكلات را بررسی و حل كرد و همان روان درمانی برای فرد كافی است اما اگر فرد دارای علائم شدیدتر بود و روان درمانگر دستور بستری را بدهد، فرد باید بستری و تحت درمان ویژه تری قرار بگیرد. اینطور نیست كه سرماخوردگی باشد و با چند دارو مشكل حل شود. چراكه به غیر از فرد پای زندگی یك بچه نیز در میان است. پس باید حساسیت ها برای حل این مشكلات بیشتر باشد. مرد باید وقت بیشتری را در كنار همسر باردارش سپری كند و تنهایش نگذارد. چراكه در تنهایی افكار منفی بیشتر نمود پیدا كرده و ممكن است در این حالت فرد افسرده تصمیم به كار اشتباهی بگیرد. پس افسردگی قبل، حین و پس از بارداری شوخی نیست و باید آن را جدی گرفت.

از: فاطمه شیری

برچسب ها
- بارداری
- سلامت روان
- نوزاد
- افسردگی اساسی
- افسردگی