طاهره نبی الهی

تهران- ایرنا- سالمندی از دیدگاه های مختلف تعاریف متفاوتی دارد اما با درنظرگرفتن یك مفهوم عام از سالمندی و قرار داشتن در دوران پاندمی كرونا از سخنان كارشناسان برداشت می شود كه حفظ ارتباطات با سالمندان مهمترین نیاز و البته عامل حفظ سلامتی آنها است.

از سالمندان شنیده ایم كه از فرزندان جز احترام و توجه هیچ توقع دیگری ندارند در ضرب المثل ها و اشعار از مصیبت پیری و نیستی گفته شده و اینكه ناتوانی جسم و روان در پیری شجاعان را ترسو می كند. مرد چون پیر شد جبٌان گردد و یلان پیل افكن دیروز كه امروز به یك تب از پای می افتند، زمستان را شبی، پیران را تبی و بسیار حكایات اینچنینی. اما ویروس تاجدار، بحران جدیدی را برای پیران دنیا به بار آورده است.

انسان در هر شرایطی كه باشد همان فرد است روزی كودك روزی جوان روزی سالمند اما همیشه هویت او همان است كه بود. بسته به شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر جامعه با او در شرایط مختلف رفتارهای مختلفی می شود. هرچه زندگی سخت تر باشد بشر به غریزه و قانون بقا، نزدیكتر می شود و هرچه جامعه آسوده تر باشد فرهنگ رشد بیشتری می كند و انسانیت و اخلاق مداری جان می گیرد.

برخورد با پدیده سالمندی در فرهنگ های مختلف و شرایط مختلف متفاوت است. پیران گاهی بزرگان قوم و فرمانروا بوده اند و در شرایطی دیگر به عنوان سربار. متغیرهای مختلفی از جمله سلامت جسمی و خصوصیات فردی سالمند، شرایط خانوادگی، وضعیت مالی و البته پایگاه اجتماعی سالمند در چگونگی طی شدن این دوره از زندگی بسیار تأثیرگذار است.

برای مثال در اقوام بدوی مثل اسكیموها یا قبایل ابتدایی آفریقایی افراد پیر و فرتوت بر اساس رسوم پذیرفته شده ای كه برای انسان متمدن و امروزی خشن و غیرقابل پذیرش است از جمع كنار گذاشته می شوند، این نوع رفتار با سالمندان در اقوام ابتـدایی در همه جای دنیا تـوسط مـردم شناسـان گـزارش شـده است.

در گذشته های دور در بین برخی از عشایر كشور ما نیز كه تحركات مربوط به كوچ بسیار سخت و طاقت فرسا بوده سالخوردگان را در قشلاق باقی می گذاشته اند یا اگر بین راه ناتوان می شدند آنها را در غارهایی كه به همین منظور درست كرده بودند، با مقداری آب و غذا رها می كردند.

در میان ایرانیان ارزش موی سپید و تجربه، بسیار گرامی داشته و در اسلام نیز به تكریم بزرگان توصیه فراوان شده است. در فرهنگ ایرانی پیران بر صدر مجلس نشانده می شوند یا در شرایط غیرعادی و اضطرار اولویت حفظ جان با سالمندان است.

اما می دانیم با تغییراتی كه زندگی صنعتی برای بشر ایجاد كرده جایگاه و كاركرد خانواده دستخوش تغییراتی شده است خانواده هسته ای جایی برای سالمند ندارد و سرای سالمندان نیز جایگاه مقبولی برای پیران.

حال وضعیت حادی مثل دوران پاندمی كرونا هم پیش آمده است. سالمندان در خانه خود تنها شده اند و به توصیه پزشكان و حكم عقل برای كاهش انتقال بیماری به خصوص كه این ویروس مرموز در سالمندان حالت كشنده تری دارد سبب شده تا آنها تنهاتر شوند.

اصلا این سالمندان چه كسانی هستند و چه مشكلاتی دارند و اعضای خانواده و حكومت چه وظیفه ای در قبال آنها دارند؟

سالمند كیست؟

دكتر شهرزاد حبیبی قهفخری متخصص سالمندشناسی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی شهركرد در این رابطه به خبرنگار دانشگاه و آموزش ایرنا گفت: سالمندی را می توان از دیدگاه های مختلف تعریف كرد. از دیدگاه تقویمی تعریف سالمندی عبارت است از ورود به مقطع سنی 60 یا در برخی تعاریف 65 و بالاتر اما از دیدگاه بیولوژیك (زیست شناختی) سالمندی تغییرات تحلیل برنده، خودبه خودی و پیش رونده غیرقابل برگشت است كه در آن توان روحی و جسمی فرد به نحو قابل ملاحظه ای كاهش پیدا می كند.

وی توضیح داد: بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی WHO ، سنین 74-60 سال در دسته سالمند جوان، سنین 90 – 74 سال در دسته سالمند و سنین 90 سال به بالا در دسته سالمندان پیر قرار می گیرند.

حبیبی تاثیرات كرونا بر زندگی سالمندان را چنین بیان كرد: از طرفی سالمندان به دلیل شرایط خاص فیزیولوژیكی و آسیب پذیری بیشتر احتمال ابتلای بالاتر و نیز شدت آسیب بیشتری را از درگیری با كرونا تجربه كردند و از طرف دیگر تغییرات گریزناپذیر شیوه زندگی به دلیل شرایط خاص پیش آمده ناشی از كرونا زندگی سالمندان را بیشتر متاثر ساخت. اهم این تغییرات را می توان در موارد زیر خلاصه كرد از جمله غفلت در مراقبت از بیماری های مزمن قبلی.

وی توضیح داد: بیماری های مزمنی كه سالمندان از قبل به آنها مبتلا بودند تحت تاثیر شرایط ناشی از كرونا مورد كم توجهی قرار گرفت بسیاری از سالمندان به دلیل ترس از ابتلا به كرونا از حضور در مراكز مراقبتی منع شدند یا خودشان ترجیح دادند مراجعه نداشته یا كمتر مراجعه داشته باشند. برخی در تهیه دارو با مشكل مواجه شدند یا به موقع جهت انجام چكاپ های لازم مراجعه نكرده یا نمی كنند.

متخصص طب سالمندی گفت: غفلت از توجه به علائم بیماری های حاد یا مزمن جدید مورد دیگری است كه در این زمینه نیز با رویكردهای متفاوتی مواجه شدیم برخی از سالمندان به دلیل ترس از ابتلا به كرونا علائم جدید خود را انكار می كنند و برخی برعكس با كوچكترین علامتی دچار اضطراب ترس از ابتلا به كرونا می شوند.

حبیبی افزود: شرایط خاص پیش آمده به دلیل تلاش جهت حفظ فاصله اجتماعی و قرنطینه به كاهش مراودات اجتماعی سالمندان منجر شده است. سالمندانی كه تنها زندگی می كنند با منع شدن از حضور در جامعه عملا به انزوای شدیدتری برده شده اند و سالمندانی كه در مراكز مراقبتی نگهداری می شوند، تماس های كمتری با خانواده و دوستان دارند و حتی سالمندانی هم كه با خانواده زندگی می كنند، اجبارا منزوی تر شده اند.

به گفته این عضو هیات علمی علوم پزشكی، مواجهه با خبرهای بد، تجربه سوگ عزیزان، ترس از ابتلا در مواجهه های احتمالی، كاهش مراودات اجتماعی و حضور كمتر در مراسم های مذهبی و نیز جمع های دوستان منجر به بروز علائم اضطراب و افسردگی در برخی از سالمندان یا تشدید این علائم در برخی دیگر كه از قبل نیز زمینه های اضطرابی داشتند، شده است.

حبیبی اضافه كرد: نیازهای روحی و جسمی سالمندان از یك سو و از طرف دیگر محدودیت های اطرافیان در برطرف كردن این نیازها منجر به افزایش حساسیت روحی و زودرنج شدن در برخی از سالمندان می شود.

این متخصص از كم تحركی به دلیل بیشتر ماندن در خانه به عنوان تغییر دیگری در دوران كرونا نام برد كه بر وضعیت روحی و هم بر وضعیت جسمی سالمندان تاثیرگذار است و سبب تسریع در فرایند ضعف عضلانی و آسیب پذیری بیشتر آنان می شود.

نگرانی بعدی این پزشك متخصص سالمندان، كاهش دسترسی به تغذیه سالم مناسب است.

به گفته حبیبی تاثیرات كرونا بر وضعیت اقتصادی جوامع، سالمندان را بیشتر تحت تاثیر قرار می دهد. برخی با وجود شرایط سنی خاص همچنان ناچار به كار جهت تامین معاش خود هستند و شرایط ناشی از كرونا بر كسب و كار آنان نیز تاثیر گذاشته و این مساله هم ابعاد روانی و هم ابعاد جسمی برای آنان به دنبال دارد.

وی در بیان وضعیت سالمندان مبتلا به آلزایمر توضیح داد: این بیماران به دلیل شرایط ویژه ای كه از لحاظ شناختی در آن قرار دارند توجه كافی جهت انجام ملاحظات لازم برای پیشگیری از آلودگی به ویروس كرونا ندارند و بیشتر در معرض ابتلا هستند.

چه باید كرد؟

این استاد دانشگاه علوم پزشكی در شرح راهكارهای مقابله با وضعیت های آسیب زای پیش آمده ناشی از كرونا در سالمندان مواردی را به شرح زیر دسته بندی كرد:

مراقبت بیماری های قبلی و اطمینان از بابت تامین دارو

به گفته وی توجه به مراقبت بیماری های مزمن قبلی در سالمندان از طریق مراجعه در موارد ضروری و انجام خودمراقبتی با آموزش سالمندان در خصوص علایم نیازمندی و توجه فوری یا راهكارهای مقابله با سایر علائم غیرفوری ولی نیازمند توجه همچنین تامین داروهای مورد نیاز آنها و اطمینان به اینكه داروها را صحیح مصرف می كنند از جمله مواردی است كه باید در نظر داشت.

افزایش تماس تلفنی و آموزش استفاده از شبكه های ارتباطی

حبیبی بر ایجاد یا تقویت راه های ارتباطی امن مانند تماس های بیشتر تلفنی و آموزش سالمندان جهت استفاده از شبكه های ارتباطی اجتماعی و سایر تكنولوژی های جدید به عنوان جایگزین ملاقات های حضوری تاكید كرد.

وی گفت: ارتباط محافظت شده و امن سالمند با فرزندان یا دوستان در حداقل ممكن می تواند صورت پذیرد. در هر حال به نظر می رسد لازم است با در نظر گرفتن اصول محافظتی فرزندان یا سایر مراقبین سالمند به شكل نوبتی با او ارتباط داشته باشند یا اگر یك نفر ارتباط حضوری دارد سایرین ارتباط مجازی خود را حفظ كنند به نحوی كه سالمند احساس كند از شبكه حمایتی برخوردار است.

لزوم ایجاد شبكه اجتماعی حمایتی

حبیبی همچنین افزود: وجود شبكه اجتماعی حمایتی جهت ارتباط با سالمندان تنها یا حمایت و كمك به مراقبین سالمندان در صورت لزوم، راه دیگری برای حل مشكلات سالمندان در دوران كرونا است كه باید از طریق سیاستگزاران دنبال شود.

به گفته وی این شبكه ها می توانند در قالب شبكه های حمایتی مردم نهاد یا خیرین با شناسایی سالمندان نیازمند، حمایت های مورد نیاز را برای هر سالمند فراهم كنند.

وی یادآور شد: باید تلاش شود سالمندان كمتر در مواجهه با خبرهای ناامید كننده و بد قرار گیرند تا زمینه های اضطراب آنان كمتر شود.

قرار گرفتن در اولویت واكسیناسیون

این متخصص طب سالمندی یادآور شد: با توجه به دستیابی به واكسن كووید 19 باید تلاش شود تا هر چه سریعتر سالمندان جامعه مورد واكسیناسیون قرار بگیرند.

این متخصص اظهار داشت: شرایط ایجاد شده به دلیل پاندمی كرونا تغییرات اجتماعی و فرهنگی در خانواده ها را بیشتر مشخص كرد و برای برخی فرصتی شد تا شاید به چاره اندیشی برای این خلاء بر آیند. در هر حال به نظر می رسد اثرات دوران كرونا و تجارب ناشی از آن برای دوران پساكرونا دریچه جدیدی را به روی پدیده سالمندی در جامعه بشری گشوده است.

برچسب ها
- سالمندی
- ویروس كرونا
- دانشگاه علوم پزشكی
- سالمندان
- اختصاصی ایرنا
- سازمان جهانی بهداشت
- افسردگی
- محدودیت های كرونا
پروندهٔ خبری
- كرونا در ایران؛ آخرین اخبار و گزارش ها