اختلالات روانی ، قاچاق و تجارت جنسی مصرف مواد مخدر و خشونتی كه زنان را تهدید می كند

معاون اجتماعی مؤسسه كادراس با بیان اینكه مصرف مواد مخدر عوارض مختلفی دارد كه از آنها به «اختلالات مصرف مواد» یاد می شود و این اختلالات میان مصرف كنندگان مرد و زن وضعیت متفاوتی به وجود می آورد می گوید: برخی از زنانی كه مصرف كننده مواد پرخطر هستند با آسیب و خشونت بیشتری روبرو هستند؛ این گروه شامل زنان باردار، اقلیت های قومی، زنان درگیر در تجارت جنسی، زنان زندانی و زنان درگیر در قاچاق مواد مخدر هستند و ویژگی مشترك آنها در تجربه خشونت و آسیب متعاقب آن و به طور ویژه تجربه خشونت خانگی خلاصه می شود.

فرزانه سهرابی در گفت وگو با ایسنا، ضمن تحلیلی از وضعیت اجتماعی و اقتصادی زنان معتاد در كشور می گوید: با وجود اینكه به طور كلی شیوع اختلالات مصرف مواد مخدر میان زنان كمتر از مردان است، اما زنانی كه مبتلا به اختلال مصرف موادمخدر هستند، در معرض آسیب پذیری بالایی قرار دارند.

وی با بیان اینكه در وهله اول، زنانی كه مبتلا به اختلال مصرف مواد مخدر هستند، در مقایسه با مردان، احتمالاً به طور هم زمان مبتلا به یك یا چند اختلال روان پزشكی دیگر نیز هستند، می افزاید: به طور مثال، در مطالعه انجام شده بر روی 226 زنی كه در پنج كشور مختلف اروپایی (اتریش، ایتالیا، لهستان، اسپانیا و بریتانیا و ایرلند شمالی (اسكاتلند)) مصرف كننده مواد مخدر تزریقی بودند، 87 درصد اختلال روان پزشكیِ هم زمان دیگری (عمدتاً افسردگی، اختلال وحشت و اختلال استرس پس از سانحه) هم داشتند. همچنین 68 درصد در 12 ماه گذشته در روابط فعلی یا روابط صمیمی اخیر خود خشونت بین فردی را تجربه كرده بودند.

سهرابی ادامه می دهد: در وهله دوم؛ زنان از نظر سلامت جنسی و تولید مثل و همچنین تجربه خشونت جنسی، به ویژه در محیط های در معرض فقر و مصرف مواد مخدر، با خطرات خاصی روبرو هستند. به طوریكه پژوهش انجام شده در دهلی نشان داد زنانی كه مواد مخدر تزریق می كردند، به دلیل عدم تعادل جنسیتی و دشواری در تحمیل خواسته های خود كه می تواند منجر به محدودسازی توانایی آن ها در جهت اقدامات لازم و افزایش خطر مواجهه با خشونت شود، در استفاده مناسب از داروهای ضد بارداری با دشواری روبرو بودند.

به گفته معاون اجتماعی مؤسسه كادراس، زنان مصرف كننده مواد، از نظر زمینه های ایجادكننده اعتیاد، دلایل مصرف مواد و نیازهای روانی- اجتماعی خود با مردان معتاد تفاوت دارند؛ به ویژه از آنجا كه نگاه جامعه به زنان معتاد در مقایسه با مردان معتاد، متفاوت است و احتمال بیشتری وجود دارد كه زنان وابسته به سوء مصرف مواد بیشتر از مردان دارای اختلالات مصرف مواد در معرض برچسب های اجتماعی قرار گیرند. این امر به ویژه زمانی اهمیت دوچندان می یابد كه بدانیم به لحاظ فیزیولوژیك كه مرتبط با جنسیت است، زنان مقاومت كمتری نسبت به مردان در برابر آسیب های ناشی از مصرف مواد مخدر دارند و همچنین مدت زمان اعتیاد و وابستگی كامل آنان از زمان اولین مصرف بسیار كوتاه تر از مردان است.

وی همچنین این را هم می گوید كه در عین حال به دلیل ویژگی های جنسیتی مثل مشكلات جسمی و عدم حمایت همسر و خانواده آنها، درمان برایشان بسیار دشوارتر است.

سهرابی معتقد است: زنانی كه شریك زندگی آن ها نیز مبتلا به اختلال مصرف مواد مخدر هستند، ممكن است علاوه بر پیامدهای اعتیاد خود، از پیامدهای اعتیاد همسر نیز رنج ببرند. به عنوان مثال، در پژوهشی كه میان زنانی كه دارای شریك زندگی و به دلایل مرتبط با مواد مخدر زندانی شده بودند، انجام شد، نشان داد زنانی كه «به حال خود رها شده بودند»، شاهد كاهش چشمگیر منابع مالی خود بوده اند كه موجب سوق دادن آن ها به انجام فعالیت های خارج از خواست و اراده شان در ازای دریافت پول شده بود.

معاون اجتماعی موسسه كادراس خاطرنشان می كند: همچنین زنانی كه مادر هستند، به دلیل اینكه رفاه فرزندان آن ها نیز می تواند تحت تأثیر مصرف مواد آن ها قرار گیرد، در معرض آسیب پذیری مضاعف قرار دارند. به طور خاص، شواهدی وجود دارد كه احتمال از دست دادن حضانت كودك در میان زنانی كه مواد روان گردان مصرف می كنند، با جایگاه اجتماعی-اقتصادی پایین و مورد بازخواست دستگاه عدالت كیفری (سابقه مشكلاتی با پلیس، یا سابقه حبس) قرار گرفته اند، ارتباط وجود دارد. این مسئله ممكن است تأثیرات انباشت فشار روانی و مشكلات در مادرانی كه مواد مخدر مصرف می كنند و به طور هم زمان با مشكلات اجتماعی-اقتصادی یا كیفری درگیر هستند را منعكس كند كه در مجموع، مانع توانایی های فرزندپروری آن ها می شود. در نهایت، به دلیل نیازهای متناقضی مانند فقدان خدمات كافی مراقبت از كودك در مراكز بهداشت، یا ترس از دست دادن حضانت كودك، مادر بودن می تواند احتمال در درمان موفقیت آمیز اختلالات مصرف مواد مخدر را كاهش دهد.

وی با تاكید بر اینكه در سطح جهان زنان، اشتغال و درآمد پایین تری نسبت به مردان دارند و بنابراین بار اقتصادی درمان اعتیاد برای آنها نیز سنگین تر خواهد بود، تصریح می كند: همین موضوع می تواند مانعی برای دسترسی به خدمات درمانی باشد؛ خدماتی كه بخش مهمی از آنها توسط دولت تامین نمی شود و كمبود پوشش بیمه ای وجود دارد و در واقع زنان برای دسترسی به درمان به حمایت مالی نیز نیاز دارند.

بنابر اظهارات سهرابی، به طور كلی مداخلات اثربخش در حوزه درمان اعتیاد زنان باید با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی آنها انجام شود؛ مداخلاتی كه شامل آموزش و پرورش، تقویت مهارت های زندگی، اشتغال و مسكن باشد می تواند اثر طولانی و ارزشمندی داشته باشد. باید در نظر داشت برای حل مشكلات زنان در حوزه اعتیاد نیاز به مداخلاتی جامع است كه طیف وسیعی از خدمات بهداشتی و اجتماعی را پوشش دهد و البته ضروری است تا این خدمات با نیازهای آنها نیز مطابقت داشته باشد.

معاون اجتماعی موسسه كادراس در ادامه و با اشاره به اینكه برخی از زنانی كه مصرف كننده مواد پرخطر هستند با آسیب و خشونت بیشتری روبرو هستند، می گوید: این گروه شامل زنان باردار، اقلیت های قومی، زنان درگیر در تجارت جنسی، زنان زندانی و زنان درگیر در قاچاق مواد مخدر هستند. ویژگی مشترك این زنان در تجربه خشونت و آسیب متعاقب آن و به طور ویژه تجربه خشونت خانگی خلاصه می شود. تجربه نشان داده زنانی كه مواد مصرف می كنند بیشتر از مردان دچار اتفاقات آسیب زا مانند تجاوز جسمی و جنسی و آزار در كودكی بوده اند و ممكن است حتی در معرض خشونت شریك زندگی خود قرار داشته باشند. این گروه از زنان نیاز به مداخلات جسمی، روحی و مداخلات چندبخشی در جهت ارائه خدمات بهداشتی و روانی دارند.

وی می افزاید: بر اساس مطالعات، تقریباً نیمی از مصرف كنندگان مواد، چند ماده مصرفی را تجربه كرده اند و همین موضوع اختلالات بهداشت روان آنها مانند اضطراب، افسردگی، روان پریشی و... را پیچیده تر كرده است. برای كمك به بهبودی این دسته از زنان معتاد نیاز است تا همزمان با استفاده از یك رویكرد چند رشته ای و با همكاری متخصصان از درمان دارویی و مشاوره های مربوط به حوزه بهداشت روان استفاده شود.