معاون بررسی های راهبردی معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری در گفت وگو با «همدلی»: زنان سرپرست خانوار از برنامه ها حذف شدنی نیستندهمدلی| معاونت زنان و خانواده ریاست جمهوری، برنامه های مختلفی را در دولت حاضر اجرایی كرده است. در این میان، زنان سرپرست خانوار از جمله افرادی بوده اند كه در این معاونت موردتوجه ویژه قرار گرفته اند. اقدامات صورت گرفته در این بخش در دو دسته قابل طبقه بندی است؛ دسته اول اقدامات مبتنی بر اجرای اسناد بالادستی كه مهم ترین آن سند برنامه ششم توسعه و به طور خاص بند ت ماده 80 برنامه بوده و دسته دوم شامل اقدامات اجرایی و عملیاتی كه در چهارچوب این برنامه و با رویكرد توانمندسازی در حوزه های مختلف اقتصادی و اجتماعی و از طریق همكاری با دستگاه های دولتی و بخش خصوصی و سمن های فعال در عرصه توانمندسازی به انجام رسیده است. معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده حالا در روزهای پایانی دولت دوازدهم و با انگیزه گزارش به مردم و در پاسخ به بهانه جویی ها و اخبار كذب برخی رسانه های جناحی، دارد به تبیین اقداماتش در سال های گذشته، می پردازد. در روزنامه همدلی با دكتر سوسن باستانی؛ معاون بررسی هی راهبردی معاونت زنان و خانواده ریاست جمهوری گفت وگویی انجام داده ایم تا برایمان درباره بخشی از اقدامات این معاونت سخن بگوید:

اقدامات معاونت امور زنان و خانواده در راستای توانمندسازی زنان سرپرست خانوار طی چهار سال گذشته چه بوده است؟ معاونت ضمن تدوین طرح جامع توانمندسازی منضم به برنامه اقدام و عمل، به انجام اقدامات دیگری در قالب پروژه های ملی و استانی با رویكرد توانمندسازی برای زنان سرپرست خانوار پرداخت. ازجمله می توان به اجرای طرح های توانمندسازی اقتصادی / اجتماعی زنان سرپرست خانوار اشاره كرد كه بخش عمده ای از فعالیت معاونت در این خصوص را می توان در دو طرح خلاصه كرد كه مجموعاً حدود 14000 زن سرپرست خانوار را در سطح كشور وارد عرصه اشتغال به ویژه مشاغل خانگی كرده است. حدود نیمی از این افراد در سكونتگاه های غیررسمی سكونت دارند. به این ترتیب كه در قالب یك تفاهم نامه سه جانبه با وزارت كشور، سازمان آموزش فنی و حرفه ای و معاونت امور زنان و خانواده تعداد 7700 نفر از زنان سرپرست خانوار ساكن در سكونتگاه های غیررسمی در 15 استان شناسایی شده و ضمن ارائه آموزش های لازم برای ارتقاء مهارت های اجتماعی توسط تسهیلگران و تشكیل گروه های مشاركت محلی در هر محله، ظرفیت كارِ گروهی و تیمی برایشان فراهم شده و علاوه بر كسب مهارت های مالی لازم برای ایجاد اشتغال، نظیر آشنایی با قوانین بیمه و مالیات، به سازمان آموزش فنی و حرفه ای معرفی شده و اغلب در رشته هایی كه علاقه مند بوده یا بازار فروش تولیدات مناسبی داشتند، كسب مهارت كردند. بدین ترتیب این زنان توانسته اند بعد از حدود 2 سال كه از شروع فاز اول آن می گذرد توانایی تولید محصولاتی را در رشته های گوناگون و متنوع كسب كرده و با دریافت گواهی مهارت از سازمان آموزش فنی و حرفه ای، زمینه های لازم برای ایجاد شغل برای ایشان فراهم شده است. همچنین در طرح دیگر كه باز در قالب تفاهم نامه سه جانبه با معاونت و همراهی وزارت تعاون و سازمان جهاد دانشگاهی انجام شد تعداد 6200 زن سرپرست خانوار ایجاد یك شغل خانگی در 24 استان متقاضی، شناسایی شده و بر اساس الگوی نوین توسعه مشاغل خانگی، به پیشران هایی كه درزمینه آموزش مهارت در حرفه های خاص و همچنین شناسایی و اتصال به بازار به این زنان كمك می كردند، معرفی شدند. این زنان با كمك پیشران ها توانسته اند به بازار فروش محصولات تولیدی خود متصل شده و از طریق بازارچه های فیزیكی یا بازارهای مجازی محصولات خود را به فروش برسانند. البته معاونت در عرصهٔ توانمندسازی با همكاری سازمان های مردم نهاد در كشور موافقت نامه های متعددی دارد و این موضوع پیوسته در دستور كار هر سال معاونت بوده و جزو برنامه های ثابت است. همچنین تهیه و تصویب برنامه ارتقاء وضعیت زنان و خانواده در تمام 31 استان- متناسب با شرایط هر استان- یكی از اقدامات مهم معاونت است كه یكی از محورهای مهم برنامه های مذكور زنان سرپرست خانوار و توان افزایی آنها است

با توجه به بند «ت» ماده 80 قانون برنامه ششم توسعه، دولت مكلف به تدوین برنامه جامع توانمندسازی زنان سرپرست خانوار بود. در این راستا معاونت امور زنان چه تلاش هایی انجام داد و با چه چالش هایی مواجه بود؟ ابتدا لازم می دانم در خصوص بندت ماده 80 یك مقدمه را ذكر كرده و چرایی تصویب این بند را روشن كنم. در این بند، معاونت مكلف به تدوین و اجرای طرح جامع توانمندسازی زنان سرپرست خانوار به همراه سایر دستگاه ها بوده است. البته این كه چرا این موضوع بر عهده معاونت گذاشته شد، پیشینه ای دارد كه برمی گردد به اجرای طرح توانمندسازی زنان سرپرست خانوار در سال 94 كه به پیشنهاد خانم مهندس جلودارزاده مشاور امور زنان و خانواده وزارت صنعت، معدن و تجارت و با مدیریت معاونت و همكاری تمام دستگاه های مرتبط بالأخص بهزیستی و كمیته امداد و شهرداری و سازمان فنی حرفه ای و وزارت خانه های صنعت، معدن و تجارت و جهاد كشاورزی و سازمان های مردم نهاد فعال در موضوع توانمندسازی و به صورت پایلوت در شهرری تهران انجام شد كه در زمان خود تجربه بسیار موفقی محسوب می شد. می توان گفت شاید برای اولین بار تعامل نزدیك سازمانی بین دستگاه های اصلی متولی به وجود آمد و این دستگاه ها كه تا قبل از آن به صورت منفك و جدا از هم اقدامات مختلف حمایتی برای زنان سرپرست خانوار انجام می دادند، در كنار هم و در یك منطقه، زنان سرپرست خانوار را با یك نگاه شبكه ای و نظام مند موردتوجه قرار دادند. این طرح به یكپارچه سازی خدمات و حمایت ها و حتی اطلاعات جمعیتی افراد كمك فراوانی كرد. با توجه به نتایج پایلوت، پیشنهاد بندت ماده 80 مبنی بر تهیه طرح جامع توانمندسازی زنان سرپرست خانوار توسط معاونت امور زنان و خانواده در برنامه ششم توسعه از طرف نمایندگان زن مجلس دهم مطرح شد. بدین ترتیب بر اساس بندت ماده 80 معاونت مكلف به تدوین و اجرای طرح جامع توانمندسازی زنان سرپرست خانوار به همراه سایر دستگاه ها شد.
لازم به توضیح است كه پیش از تدوین برنامه ششم توسعه، سازمان امور اجتماعی كشور نیز به عنوان نهاد متولی آسیب های اجتماعی در كشور، طرح ملی كنترل و كاهش آسیب های اجتماعی را تدوین كرده و زنان سرپرست خانوار را به عنوان یكی از گروه های آسیب پذیر در این طرح موردتوجه قرار داد و سازمان بهزیستی را به عنوان دستگاه دولتی، مسئول تهیه برنامه اختصاصی زنان سرپرست خانوار كرد. سازمان بهزیستی بنا بر مأموریت تعیین شده، اقدامات خود را در این زمینه آغاز نمود و با تشكیل كارگروهی فرایند تهیه طرح را آغاز كرد. اما با تصویب برنامه ششم و مأموریت تعیین شده برای معاونت در قالب بند ت ماده 80، این اقدام از بهزیستی به معاونت منتقل شد و معاونت كار را ادامه داد. یعنی با وجود جابجا شدن دستگاه ها، اقدامات در امتداد هم و بدون دوباره كاری و نادیده گرفتن اقدامات قبلی انجام شد. رویكرد معاونت برای تهیه طرح جامع توانمندسازی مبتنی بر بند ت ماده 80 مشاركت كلیه دستگاه های ذی مدخل برای تدوین طرح و برنامه اقدام و عمل بود تا طرح تهیه شده به اجرا نزدیك باشد و مانند برخی از طرح هایی كه در مقام تئوریك بسیار خوب تهیه شده اما قابلیت اجرای آنها ضعیف است، نباشد. بنابراین، مقرر شد كه طرح در سه فاز و برای سه گروه از زنان سرپرست خانوار تنظیم شود: گروه اول زنان سرپرست خانوار تحت پوشش نهادهای حمایتی كه مهم ترین آنها كمیته امداد و بهزیستی بودند. این دو نهاد به عنوان متولیان اصلی موضوع زنان سرپرست خانوارِ نیازمند حمایت، درمجموع تقریباً با نیمی از كل زنان سرپرست خانوار در كشور مرتبط بودند. به این معنی كه یا آنها را تحت پوشش دائم داشته و یا به صورت موردی تك خدمتی ی یا چند خدمتی، خدماتی را به آنها ارائه می دادند. لذا توسعه و بهبود ارائه خدمات در این دو نهاد حمایتی مهم ترین گام در تدوین طرح بود كه گروه اول را موردتوجه قرار می داد. با این نگاه و با توجه به تجربه پایلوت شهرری، معاونت با مشاركت و همكاری كلیه دستگاه های ذی مدخل نظیر بهزیستی، كمیته امداد (ره) ، وزارت بهداشت، وزارت تعاون، وزارت كشور، وزارت جهاد كشاورزی، سازمان برنامه وبودجه و سازمان های مردم نهاد فعال در امر توانمندسازی زنان سرپرست خانوار اقدام به تهیه طرح جامع توانمندسازی زنان سرپرست خانوار منضم به برنامه اقدام و عمل نمود و با یك نگاه كاملاً عملیاتی/اجرایی این برنامه تهیه شد. این برنامه طوری تهیه شد كه ضمن تعریف كمیته هایی با مسئولیت یك دستگاه اصلی و عضویت دستگاه های ذی مدخل در آن حوزه، بحث جامع بودن برنامه موردتوجه قرار گرفت. شش كمیته تحت عناوین كمیته فرهنگی/اجتماعی، كمیته سلامت و بهداشت، كمیته اشتغال و كارآفرینی، كمیته مساعدت ها و بیمه، كمیته حقوقی و كمیته آمار و فناوری تشكیل شد كه مسئولیت هر كمیته نیز به یك دستگاه تخصصی در آن حوزه تفویض شد. گروه دوم زنان سرپرست خانواری كه تحت پوشش هیچ نهاد حمایتی نبودند. اما چون اطلاعات ما در خصوص وضعیت اقتصادی و اجتماعی و سلامت این گروه از زنان كافی نبود فاز دوم این طرح معطوف به تكمیل پنجره واحد اطلاعات جمعیتی و خدمات حمایتی این گروه از زنان شد تا پس از ایجاد پنجره واحد و تكمیل بانك اطلاعاتی از زنان سرپرست خانواری كه تحت پوشش نهادهای حمایتی نیستند، اما نیازمند و متقاضی دریافت حمایت هستند برای آنها برنامه ریزی و ارائه خدمت شود. گروه سوم هم زنان سرپرست خانوار شاغل بودند كه عمدهٔ مسائل و مشكلات آنها ناظر بر مسائل حقوقی است كه با تشكیل كمیته حقوقی- كه مسئول این كمیته خود معاونت بود- به بررسی و مرتفع نمودن مشكلات حقوقی این گروه از زنان پرداخته می شد. طرح منضم به برنامه اقدام و عمل- كه با همكاری نمایندگان تام الاختیار دستگاه های ذی مدخل و طی قریب به 20 جلسه كارشناسی داخلی و بین دستگاهی تهیه شد، پس از طرح در شورای اجتماعی كشور، برای بررسی به كمیسیون تخصصی هیئت دولت ارسال شد و مجدداً طی حدود 9 جلسه در این كمیسیون اصلاح و تكمیل شده و برای تصویب به كمیسیون اصلی هیئت دولت فرستاده شد. و در هیئت دولت طی مصوبه شماره 25070 تصویب و به دستگاه های مربوطه ارسال شد.

چرا تاكنون این برنامه جامع به تصویب مجلس نرسیده؟ مشكل كار كجاست؟ مطابق بند ت ماده 80 قانون برنامه ششم توسعه، فرایند تصویب طرح بدین گونه تعیین شده بود كه طرح می بایست ابتدا به تصویب هیئت دولت رسیده و سپس برای طرح در صحن علنی به مجلس شورای اسلامی فرستاده می شد. با توجه به ماهیت طرح كه مقرر بود تا به صورت كاملاً عملیاتی و اجرایی تنظیم شود تا از اطاله زمان مصون مانده و به فرایند اجرا نزدیك تر باشد، و ازآنجاكه وظیفه و مأموریت مجلس شورای اسلامی همواره در مقیاس تصویب طرح های كلان بوده است، بر مبنای نظرات كارشناسی، لایحه اصلاح بند مذكور از سوی رییس جمهور برای ریاست مجلس ارسال شد و در مجلس دهم، پس از بررسی در كمیسیون برنامه وبودجه مجلس، موردقبول واقع شد و در نوبت طرح در صحن علنی مجلس قرار گرفت. تصویب این لایحه می توانست تخصیص بودجه های ناظر بر توانمندسازی زنان سرپرست خانوار در بودجه های سالانه دستگاه های متولی را تسهیل و تسریع نماید و گام مهمی در جهت تسریع ساماندهی وضعیت زنان سرپرست خانوار باشد؛ اما با روی كار آمدن مجلس یازدهم مصوبه كمیسیون مجلس دهم ملغی اعلام شد و لایحه اصلاحی مجدداً به كمیسیون تخصصی برگشت داده شد و در كمیسیون رد شد. البته پس از رد لایحه پیشنهادی، هیچ مكاتبه رسمی مبنی بر رد این لایحه از سوی مجلس با دولت انجام نشده و موضوع مسكوت باقی مانده است. البته معاونت بر اساس ماموریتی كه طبق بند ت ماده 80 عهده دار آن است، طرح جامع توانمندسازی زنان سرپرست خانوار منضم به برنامه اقدام و عمل و گزارش اقدامات صورت گرفته را برای ریاست محترم مجلس شورا اسلامی ارسال كرده است.

سخنگوی كمیسیون برنامه وبودجه و محاسبات مجلس پس از حضور خانم دكتر ابتكار در مجلس و ارائه لایحه اصلاح بند «ت» ماده 80 قانون برنامه ششم توسعه، گفته بودند كه دولت با ارائه این لایحه خواستار حذف عنوان «به تصویب مجلس برسد» بود. دلیل معاونت برای ارائه این لایحه و حذف تصویب مجلس چه بود؟ بعد از بررسی طرح جامع و برنامه اقدام و عمل در كمیسیون تخصصی هیئت دولت، نظر كارشناسی از این قرار شد كه بررسی جزئی به این شكل كه در این كمیسیون انجام شده نه در هیئت دولت و نه در مجلس شورای اسلامی امكان پذیر نیست و بهتر است لایحه اصلاحی به مجلس ارائه شود كه طی آن حذف تصویب در هیئت دولت و مجلس شورای اسلامی درخواست شود. این كه گفته می شود معاونت خواستار حذف عبارت مجلس شورای اسلامی بوده درست نیست. این موضوع كاملاً بر اساس نظرات كارشناسی كمیسیون تخصصی هیئت دولت و بر مبنای شناختی كه به ماهیت طرح و گروه هدف زنان سرپرست خانوار داشتند، انجام شده و حتی تصویب طرح در هیئت دولت را وقت گیر و خارج از چهارچوب رویه بررسی و تصویب طرح های اجرایی می دانستند. لذا در اصلاحیه ای كه از طرف دولت به مجلس ارائه شد، عبارت «تصویب در هیئت دولت و مجلس شورای اسلامی حذف شود» آمده است. متأسفانه عدم تصویب اصلاحیه و مسكوت ماندن آن در مجلس شورای اسلامی موجب عقب افتادن فرایند اجرا شده است. ضمن این كه یادآور می شوم برنامه اقدام و عمل برنامه اجرایی قابل انعطاف و جاری است و شأن قانونگذاری ندارد ممكن است هر فصل نیاز به بازنگری و روزآمدسازی پیدا كند كه با توجه به ظرفیت ستاد ملی زن و خانواده كه جایگاه قانونی بسیار بالایی دارد، این اقدام در ستاد ذكر شده، امكان پذیر می شود.

گفته شده بود این لایحه ازاین جهت رد شد كه در صورت عدم تصویب برنامه جامع در مجلس، با تغییر دولت ها و برنامه های توسعه دچار مشكل می شود. نظر شما دراین باره چیست؟ ماهیت این برنامه طوری بود كه عملاً، كار اجرای آن به دستگاه های تخصصی حمایتی یعنی كمیته امداد امام و سازمان بهزیستی سپرده شده بود و این دستگاه ها هم اختیار كافی برای توسعه و تكمیل برنامه هایشان را به شرط تخصیص و افزایش بودجه سالانه داشتند. مضاف بر اینكه موضوع زنان سرپرست خانوار همواره موردتوجه و وثوق كل دستگاه های حاكمیتی بوده و این گروه مخاطب را هیچ تغییری نمی توانست و نمی بایست از برنامه ها حذف كند.

به نظر شما عدم وجود یك نهاد متولی واحد برای رسیدگی به مشكلات زنان سرپرست خانوار تا چه میزان در تأخیر تصویب برنامه جامع نقش داشته است؟ مشكل اصلی این مسئله چیست؟ ایفای نقش مدیریتی و ستادی معاونت امور زنان و خانواده در هماهنگ سازی دستگاه های اجرایی توانست بسیاری از مشكلات حادث از موازی كاری ها و ناهماهنگی ها را مرتفع كند و بر این اساس دستگاه ها به نوعی هم افزایی دست پیدا كنند. اساساً یكی از اهداف تصویب بند ت ماده 80 هم تعیین یك نهاد ستادی تصمیم گیر و متولی بود كه بتواند نقش هماهنگ سازی داشته باشد و در مقام یك نهاد بالادستی ایفای نقش كند.

اگر نكته ای به نظرتان می رسد كه در پرسش ها نیامده بود، لطفاً به آن اشاره كنید... خوب است از فرصت استفاده كنم و از شما و خوانندگان این گفت وگو دعوت كنم تا به سایت معاونت زنان و خانواده ریاست جمهوری سری بزنند و كتابچه ای كه مربوط به طرح جامع توانمندسازی زنان سرپرست خانوار كه با برنامه اقدام و عمل همراه شده، مطالعه كنند.