همشهری- فهیمه طباطبایی: «متین قیومی» چندین سال است كه در آزمون های مختلف استخدامی دستگاه های دولتی و بانك ها شركت می كند، در مرحله اول هم قبول می شود، اما وقتی نوبت مصاحبه حضوری در دایره گزینش می رسد، او را به بهانه معلولیت دست و یكی از گوش هایش رد می كنند. حتی حالا كه ناامید از بخش دولتی برای كار به بخش خصوصی رفته، با برخوردهای تبعیض آمیز زیادی روبه رو شده، مثل این كه همان اول به او می گویند حقوقش نصف سایر كارمندان خواهد بود یا بیمه اش نمی كنند؛ در حالی كه ساعت كاری و میزان مسئولیت او هیچ تفاوتی با كارمندان دیگر ندارد. متین حالا در آستانه 30 سالگی، با مدرك كارشناسی ارشد در رشته اقتصاد تصمیم گرفته شغل خودش را داشته باشد؛ گرچه چشم انداز این مسیر هم برایش مبهم و ناامیدكننده به نظر می رسد.

او می گوید: «بارها با مسئولان گزینش ادارات یا بانك هایی كه در آزمونشان قبول شدم، بحث كردم و با زبان قانون با آنها حرف زدم و حتی به دیوان عدالت اداری شكایت بردم اما فایده ای نداشته است. ما روی برگه و قوانین مقبولیت های فراوانی داریم اما در عمل، وضعیت علیه ماست و نقص عضو، مانعی برای پیشرفت مان می شود. در بخش خصوصی هم بعضا رفتارها توهین آمیز است. مثلا متوجه شده ام علت اینكه اصرار دارند ما را بیمه نكنند این است كه فكر می كنند هزینه های درمان ما زیاد است و امكان دارد باری شود روی شانه شركت یا مؤسسه شان.»

متین تنها معلولی نیست كه از وضعیت استخدامی و شغلی اش در ایران ناراضی و سرخورده است. امثال او فراوانند؛ افرادی كه استعداد و توانایی شان از سوی دایره های گزینش مراكز دولتی و مدیران منابع انسانی در بخش خصوصی نادیده گرفته شده و دست رد به سینه آنها زده اند.

نرخ بیكاری معلولان؛ 4 برابر افراد عادی علی همت محمودنژاد، مدیرعامل انجمن حمایت از حقوق معلولان درباره نرخ بیكاری افراد دارای معلولیت به همشهری می گوید: «در پیش گفتار لایحه ای كه وزارت رفاه برای اشتغال معلولان آماده كرده، عنوان شده نرخ بیكاری افراد دارای معلولیت، 4 برابر افراد عادی است. از طرف دیگر از جمعیت یك میلیون و 630 هزار نفری افراد دارای معلولیت كه در بهزیستی ثبت نام كرده اند، فقط 22 هزار نفر در بخش خصوصی كار می كنند. درمجموع این آمارها نشان می دهد كه حتی 2درصد معلولان كشور هم مشغول به كار نیستند.»

او به نهمین آزمون استخدامی دستگاه های دولتی كه قرار است در مرداد 1400 برگزار شود، اشاره می كند و می گوید: «سهمیه آزمون استخدامی پیش رو حدود هزار نفر است كه همان هم كامل اجرا نمی شود. مثلا در هشتمین آزمون استخدامی سراسری كه 3 سال پیش بود، فقط 930 معلول استخدام شدند؛ یعنی سالی 300 نفر.»

واگذاری مشاغل دولتی معلولان به بخش خصوصی مسئله این گروه از افراد جامعه فقط اجرانشدن كامل ماده15 قانون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت كه تأكید دارد «دولت مكلف است حداقل 3 درصد از مجوزهای استخدامی دستگاه های دولتی و عمومی را به افراد دارای معلولیت واجد شرایط اختصاص دهد» نیست. آنها نسبت به پست ها و مناصب شغلی كه قانون برای آنها درنظر گرفته نیز معترضند و می گویند كه محدودكردن آنها به چند شغل خاص خدماتی و دفتری توهین به استعداد و توانایی های آنهاست.

مدیرعامل انجمن حمایت از حقوق معلولان در این باره می گوید: «آیا سزاوار است فرد نابینایی كه كارشناسی ارشد یا دكتری گرفته، فقط بتواند اپراتور تلفن یك اداره شود؟ یا فردی كه معلولیت در ناحیه پا دارد، فقط به عنوان متصدی امور دفتری یا ماشین نویسی استخدام شود؟ آیا این توهین به افراد دارای معلولیت نیست؟ چرا سازمان امور استخدامی كشور در سهمیه بندی مشاغل برای این گروه از افراد جامعه، تجدید نظر نمی كند؟ مثلا نابینایان مطلق به راحتی می توانند كتابدار باشند، به خصوص الان كه كتابخانه ها دیجیتال شده و جزئیات مكانی كتاب های موجود اعلام می شود و پیداكردن آن و تحویلش برای نابینایان بسیار آسان است.»

محمودنژاد می افزاید: «در برخی مشاغل تعریف شده برای افراد دارای معلولیت مانند اپراتوری تلفن نهادهای دولتی مانند 118 كه برای مخابرات است یا 139 كه برای سازمان جنگل هاست نیز تغییرات ساختاری رخ داده و این نهادها را به بخش خصوص واگذار كرده اند كه مدیران جدید خود را موظف به اجرای ماده 15 قانون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت نمی دانند.»

تبدیل وضعیت فرد معلول ممنوع جلوگیری از تبدیل وضعیت شغلی كارمندان دارای معلولیت هم زخمی همیشه تازه بر دل آنهاست. جمعیت معدودی كه سال هاست در ادارات و سازمان های دولتی مشغول به كارند و نتوانسته اند پیشرفت شغلی داشته باشند، چون صرفا معلولیت دارند. محمودنژاد می گوید: «افراد دارای معلولیت زیادی داریم كه بیش از 10 سال است به شكل قراردادی در مراكز دولتی كار می كنند اما مدیران مانع تبدیل وضعیت آنها به پیمانی می شوند؛ در حالی كه چراغ خاموش كاركنان عادی دیگر را رسمی می كنند یا در موارد زیادی سهمیه 3 درصدی معلولان در مناصب مدیریتی اجرا نمی شود و آنها از این پیشرفت شغلی محروم می مانند.» نادیده گرفتن حقوق قانونی افراد دارای معلولیت در سهمیه استخدام نهادهای دولتی به قدری زیاد است كه بارها محمد شریعتمداری، وزیر تعاون، كار و رفاه اجتماعی نسبت به آن انتقاد كرده است. او در آخرین اظهارنظر خود در این باره گفته است: «از 1305 سهمیه استخدام افراد دارای معلولیت، حدود 1143 مورد متعلق به وزارت آموزش و پرورش است كه محقق نشده است.» همچنین مسئولان سازمان بهزیستی همواره در كلام معترض اجرانشدن ماده 15 قانون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت هستند و می گویند از نهادهایی كه سهمیه استخدامی دارند، آن را به شدت مطالبه می كنند.

محمد نفریه، معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی در این باره به همشهری می گوید: «چندین سال قبل وزارت آموزش و پرورش سهم 3 درصد اشتغال معلولان را رعایت نكرد كه آن را به سازمان امور استخدامی اعلام كردیم. در آزمون استخدامی امسال هم تمام دستگاه های دولتی مكلف به رعایت این قانون شده اند و ما نیز به شدت بر روند استخدام افراد دارای معلولیت نظارت می كنیم.» او می افزاید: «درج لزوم سلامت كامل جسمانی در آگهی های استخدام نیز یكی از تخلفاتی است كه برخی دستگاه های دولتی مرتكب آن می شوند، كما اینكه صداوسیما چند سال پیش این كار غیرقانونی را مرتكب شد. ما با چنین مواردی هم برخورد خواهیم كرد.»

معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی تأكید می كند: «با سازمان امور استخدامی بنا را بر این گذاشتیم كه اگر دستگاه های دولتی سهمیه افراد دارای معلولیت را رعایت نكنند، از این پس سهمیه استخدامی آنها كاهش پیدا كند.»

مراقب اجرای سهمیه استخدام معلولان هستیم اما افراد دارای معلولیت می گویند كه نظارت سازمان بهزیستی بر نحوه استخدام ها همیشه كارساز نیست و سازمان امور استخدامی و دیوان عدالت اداری نیز باید به این موضوع ورود جدی پیدا كنند. عباس فرضی كه از ناحیه دست معلولیت دارد، در این باره به همشهری می گوید: «من در آزمون استخدامی استانداری اردبیل شركت كردم و با رتبه خوبی قبول شدم اما بعد از یك ماه اعلام كردند برای این دستگاه سهمیه معلولان در نظر نگرفته اند و فرد ذخیره به جای من استخدام شد؛ به همین راحتی. تا چندماه شكایتم را به هر نهادی كه ممكن بود بردم اما حتی سازمان بهزیستی هم نتواست برای من كاری كند. حالا مدت هاست من بیكارم در حالی كه حس می كنم حق من به طور كامل ضایع شده و نهادهای حمایتی از من پشتیبانی نكردند.»

عماد هم از كسانی است كه از همین ناحیه ضربه خورده؛ او می گوید: «من از یك چشم معلولیت دارم، برای استخدام آموزگاری ثبت نام كردم، بعدا متوجه شدم كه آموزش و پرورش در دفترچه آزمون آورده افراد نابینا را استخدام نمی كند؛ این در حالی است كه من 20 سال با همین چشم درس خواندم و موفق بودم ولی حالا به من می گویند تو توانایی معلمی را با یك چشم سالم نداری. موضوع وقتی بغرنج تر می شود كه سازمان آموزش و پرورش استثنایی نیز در ردیف استخدامی خود ما را نادیده می گیرد؛ جایی كه مركز آموزش كودكان دارای معلولیت است و باید بیشتر مدافع حقوق ما باشد. این تبعیض ها بیشتر از معلولیت ما را آزار می دهد.»

اما جمشید انصاری، رئیس سازمان اداری و استخدامی كشور در این باره به همشهری گفت: «ما همواره سهمیه افراد دارای معلولیت را در آزمون های استخدامی دولتی لحاظ می كنیم و مراقبیم كه درست اجرا شود اما اگر در برخی فرصت های شغلی این جذب صورت نگیرد، سهمیه این افراد ذخیره می شود و محفوظ باقی می ماند.» حال و روز افراد دارای معلولیت در این شرایط سخت اقتصادی كه با بحران كرونا یكی شده، اصلا خوب نیست؛ مخصوصا آنهایی كه مستمری بگیر دولت هستند و باید با رقم های اندك زیر یك میلیون تومان بسازند و بسوزند؛ كسانی كه نه در بخش خصوصی توفیق چندانی برای كسب وكار دارند و نه در بخش دولتی حقوق قانونی آنها دیده می شود.